Tímarit FHH - 01.09.1990, Blaðsíða 10

má ætla að konur sem hópur ( hjúkrunar-
fræðingar í þessu tilviki) hafi ekki sömu
möguleika á að hafa áhrif og karlar (Sig-
ríður Snæbjömsdóttir, 1988). Sú
staðreynd að konur sitja síður í áhrifa-
stöðum, eins og í stjórnum, nefndum og
ráðum, þar sem ákvarðanir em teknar er
talin vera til marks um þetta. Afleiðing
þessa hlýtur að vera sú að sjónarmið og
baráttumál hjúkrunarfræðinga segi lítið í
ákvarðanatöku á sama hátt og málefni
valdameiri hópa. Hjúkrunarfræðingar
hafa löngum verið í þeirri aðstöðu að að-
laga sína þjónustu að aðstæðum fremur
en að skapa þær aðstæður sem nauðsyn-
legar era.
Bandaríski sagnfræðingurinn, Susan
Reverby, byggir á áratugalöngum rann-
sóknum sínum á hjúkran þarlendis þá
skoðun að hjúkrunarfræðingar séu stöð-
ugt að reyna að veita umhyggjusama
hjúkrun þrátt fyrir að samfélagið neiti að
viðurkenna mikilvægi hennar (Reverby,
1988). Að hennar áliti hefur hjúkrun
aldrei verið búin sú aðstaða sem nauðsyn-
leg er til að geta fullnægt þeim vænting-
um sem gerðar era til stéttarinnar. Það er
athyglisvert að í nýlegri rannsókn sem
unnin var í Noregi kom á sama hátt
fram, að framlag hjúkranar væri lítils
metið, þrátt fyrir mikið vinnuálag og
þungi vinnunnar væri stundum nær
óbærilegur (Kirkevold, 1989).
Ég tel að við verðum að líta á framlag
hjúkrunar í ljósi þess að hjúkran er
kvennastarf. Konur hafa borið ábyrgð á
umönnun samborgaranna, þroska þeirra
og vexti. Konur hafa verndað, þær hafa
styrkt, stutt og hvatt. Sem konur hafa
hjúkranarfræðingar gengið með sjúkling-
um sínum í gegnum súrt og sætt. Þær hafa
veitt von og orku til að komast í gegnum
erfiða tíma. Hjúkranarfræðingar hafa
þróað með sér innsæisþekkingu, byggða
á reynslu. Eins og ég minntist á hér að
framan höfum við tekið upp ýmsar hefð-
ir og aðferðir sem hugsanlega eiga illa
við eðli hjúkrunarstarfsins. I þessu sam-
bandi vil ég benda á þá ofúráherslu sem
við höfum lagt á hlutleysi. Hefur hún
m.a. birst í því að við höfúm trúað blint
á gildi atferlismarkmiða bæði í kennslu
og klíník. Til að tryggja hlutleysi í rann-
sóknum höldum við dauðahaldi í mæli-
tæki. Við leitum tæknilegra lausna á
vandamálum sem era í eðli sínu siðferði-
leg eða fagurfræðileg. Ég tel að með því
að snúa okkur að rannsóknum á því sem
vel er gert í hjúkran, líkt og Patricia
Benner (1984) hefur gert, munum við
uppgötva hafsjó af þekkingu. Við þurf-
um að kynnast aðferðum sem hjúkranar-
fræðingar, í sínum einangraða heimi,
hafa þróað til að ná árangri, við að hjálpa
fólki til heilsu og stuðla að vellíðan. Þess-
ari þekkingu getum við síðan miðlað til
nemenda okkar og starfandi hjúkrunar-
fræðinga. Jafnframt þurfum við að gera
okkur grein fyrir því að við verðum að
hafa áhrif, bæði á löggjafa og fjárveit-
ingavaldið í landinu, til að geta skipulagt
og veitt þjónustu sem samræmist hug-
myndafræði okkar. A undanförnum
áram hafa ýmsir merkir fræðimenn í
hjúkran sett fram hugmyndir að leiðum
til að hafa stefnumarkandi áhrif innan
heilbrigðisþjónustunnar (Mac Pherson,
1987). Þessar hugmyndir byggja allar á
og mótast að veralegu levti af hugmynd-
um úr kvennafræðum. A árlegum fundi
hinnar bandarísku akademíu í hjúkrun ár-
ið 1989 hélt Jean Watson erindi sem hún
nefndi: „Áhrif þess á heilbrigðislöggjöf-
ina að umhyggja verði gerð að grundvall-
argildi“. Þar bendir hún, eins og margir
aðrir hafa raunar gert áður, á mikilvægi
þess að hjúkrun verði gerð opinber og
sýnileg innan heilbrigðisþjónustunnar.
Að hennar mati er það grandvallaratriði
að sú umhyggja sem leynist í hjúkran
verði höfð að leiðarljósi við endurskipu-
lagningu hennar (Watson, 1989).
Ofangreindir fræðimenn hafa hver á
sinn hátt varpað ljósi á stöðu hjúkranar
innan heilbrigðiskerfisins. Það er skoð-
un mín að við þurfum að gera okkur
grein fyrir hverjir þeir áhrifaþættir eru
sem móta framlag hjúkranar til velferðar
og vellíðunar samborgaranna. Með því
að þekkja sögu hjúkranar og stöðu henn-
ar innan heilbrigðiskerfisins í dag getum
við betur unnið að því að efla hjúkrun
sem þjóðfélagslegt afl til verndar, við-
halds og hvatningar á heilbrigði.
Rannsóknir á heilbrigöi
kvenna
Á undanförnum árum hefur umræðan
um heilbrigði kvenna verið eitt af fyrir-
ferðarmestu viðfangsefnum kvenfrelsis-
hreyfmgarinnar. Fram hefur farið
gagnger endurskoðun á hefðbundinni
þekkingu og viðhorfum til kvenna eins
og þau birtast í fræðilegri umfjöllun um
konur, í heilbrigðisþjónustunni og í fjöl-
miðlum (Orr, 1987). Komið hefur fram
að vandamál kvenna eru enn oft skil-
greind fyrst og fremst sem taugaveiklun.
Kvartanir þeirra era ekki teknar alvar-
lega, þær era taldar einkenni um
,,hysteríu“, skort þeirra á sjálfstjórn og
flokkaðar með sál-líkamlegum vanda-
málum, með áhersluna á ,,sál“.
Innan kvennahreyfingarinnar hefur
verið unnið að því að endurskilgreina
heilbrigði kvenna. Áhersla er lögð á upp-
lifun konunnar á eigin líkama og tilfinn-
ingalífi. Konur era teknar alvarlega og
unnið er úr reynslu þeirra af fullri ein-
lægni í stað þess að skilgreina hana sem
taugaveiklun. Jafnframt er gerð tilraun
til að skoða heilbrigði kvenna í stærra
samhengi, sem hluta af þeim veruleika
sem þær hrærast í. I stað þess að skil-
greina vandamálin sem persónuleg
vandamál hverrar konu era þau sett í
þjóðfélagslegt samhengi. Bent er á hvern-
ig hefðbundin hlutverk verða oft til að
þröngva konum inn í ákveðinn farveg,
lífsmynstur sem hentar þeim engan veg-
inn. Því era heilbrigðisvandamál kvenna,
eins og ofát, reykingar, mikil áfengis-
neysla, þunglyndi o.s.frv., oft talin af-
leiðing þeirrar kúgunar sem konur búa
við. Áhersla er lögð á að líffræðilegar
breytingar á konum, ekki hvað síst þær
sem tengjast kynferði þeirra, séu eðlileg-
ar. Leitað hefur verið leiða til að gera at-
burði í lífi kvenna eins og tíðir, með-
göngu, fæðingu og breytingaskeið að
eðlilegum, náttúrulegum fyrirbærum. Ef
vandamál koma upp hafa nýjar leiðir ver-
ið famar, leiðir sem ganga út frá sjálfs-
hjálp kvenna og samhjálp fremur en
einhliða ráðleggingum sérfræðinga. Um
tíma átti sér stað nær algjör afneitun inn-
an kvennahreyfmgarinnar, á hefðbundn-
um lausnum eins og t.d. hormónameð-
ferð. Nú hefur afstaðan hinsvegar mild-
ast og hormónameðferð talin geta átt rétt
á sér. Það sem mestu máli skiptir er að
unnið sé með hverri konu að því að finna
lausn sem henni hentar.
Það er athyglisvert að þótt rannsóknar-
hefð okkar hjúkranarfræðinga hérlendis
sé ekki ýkjalöng, getum við þegar státað
af nokkram rannsóknum á heilbrigði
kvenna. I Námsbraut í hjúkrunarfræði
hafa nemendur unnið að verkefnum sem
koma beint inn á þennan þátt. Má þar
nefna rannsókn á mati kvenna á fræðslu
sem þær fengu fyrir og eftir legtöku,
könnun á viðhorfum kvenna til blæð-
inga, könnun á kvíða sængurkvenna, við-
horf unglingsstúlkna til blæðinga
o.s.frv. Þær Herdís Sveinsdóttir og Guð-
rún Marteinsdóttir unnu saman að rann-
sókn á líðan reykvískra kvenna á síðari
hluta tíðahringsins. Áður hafði Herdís
unnið að slíkri rannsókn í framhaldsnámi
í Bandaríkjunum og er að skipuleggja
framhaldsrannsókn á þessu sviði. Hildur
Sigurðardóttir hefur unnið að rannsókn-
um á reykingum kvenna á meðgöngu.
Sóley Bender vinnur að þróun fjölskyldu-
áætlunar á Islandi, viðfangsefni sem
mjög snertir líf kvenna. Síðast, en þó
engan veginn síst, hefur Marga Thome
8
Tímarit Fhh