Helgarpósturinn - 29.05.1986, Blaðsíða 26

íslenskar laxveiöiár:
SKILA TUGUM MILLJÓNA
í GJALDEYRISTEKJUR
Laxamýri (Reykjahverfi. Þar búa mesta myndarbúi bræðurnir Vigfús og Jón Jónssynir
en ætla má að heildartekjur þeirra af sölu veiðileyfa á síðasta ári hafi numið 1,5 milljón-
um króna. Fáar ef nokkrar jarðir á landinu hafa gjöfulli veiðihlunnindi.
Á síðasta ári komu 31,5 milljónir
í gjaldeyristekjur til skila hjá Seðla-
banka uegna sölu á laxveiðileyfum
í landinu. Raunverulegar tekjur Is-
lendinga af sölu veiðileyfa nema
miklu hœrri upphœð, tvöfalt hœrri
segja sumir en aðrir heimildarmenn
HP vilja margfalda þessa tölu. Dýr-
ustu veiðileyfi í landinu eru seld á
nær 40 þúsundir króna. Sem dœmi
þá skilaði Vatnsdalsá í Húnavatns-
sýslu eigendum sínum 6 milljónum í
tekjur á síðasta ári. En hvert fara
þessir peningar?
Langflestar laxveiðiár eru í eigu
bænda. Veiðifélög eru um árnar og
ákveðnar reglur gilda um skiptingu
veiðidaga eða arðs sé áin leigð út í
einu lagi. Þannig leigir Veiðifélag
Vatnsdalsár ána út fyrir um 10,5
milljónir og arður af þeirri leigu
skiptist milli nær 50 aðila sem land
eiga að ánni. Annarstaðar skipta
bændur fjölda veiðidaga og leyfi-
legra stanga á milli sín og selja veiði-
leyfin hver í sínu lagi. Þá er ýmist að
bændur og veiðifélög þeirra selji
veiðileyfin eða að umboðsmenn
taki árnar á leigu.
Að mestu í eigu bænda
„Þetta er vissulega mikill styrkur
fyrir búskapinn," sagði Olafur
Magnússon bóndi á Sveinsstöðum
og formaður Veiðifélags Vatnsdals-
ár. „En hitt er líka til að þeir eignast
jarðirnar sem ekki búa og leggja
þær í eyði. Það eru jafnvel blikur á
lofti með það hér.“
Engar tölur eru til um hversu stór
hluti laxveiðihlunninda í landinu er
í eigu bænda og hversu stóran hluta
Reykvíkingar og aðrir þéttbýlisbúar
eiga.
Böðvar Sigvaldason formaður
Landssamtaka veiðifélaga sagði í
samtali við HP að þó langflestar ár
væru að mestu í eigu bænda þá væri
einhver eignaraðild utansveitar-
manna í þeim flestum. Selá í Vopna-
firði og Haffjarðará í Hnappadals-
sýslu eru þær einu sem að nær öllu
eða öllu leyti eru í eigu utansveitar-
manna. Haffjarðarána keypti Thor
Jensen snemma á öldinni en Selána
keyptu Reykvíkingar þegar Selár-
dalur í Vopnafirði fór í eyði og ábú-
endur seldu jarðir sínar þeim sem
hæst bauð. Eigendur eru Oddur
Olafsson læknir á Reykjalundi, syn-
ir hans og fleiri.
„Þetta er sorgarsaga hvernig fer
þegar fólk hefur orðið að bregða bú-
skap og þá hafa peningamenn í
Reykjavík ginið yfir þessu og jafnvel
keypt upp heilu landshlutana," sagði
einn heimildarmanna HP úti á
landsbyggðinni.
Annað dæmi um eignaraðild
Reykvíkinga á laxveiðihlunnindum
nefna menn Þingeyrar, sem á land
að bæði Vatnsdalsá og Víðidalsá. Þá
jörð keypti Sigfús fngimundarson í
Heklu á stríðsárunum, byggði hana
upp og hefur jörðin verið leigð út til
búskapar. Tekjur Þingeyra af lax-
veiði í Vatnsdalsá námu um 600 þús-
undum á síðasta ári en í samtali HP
við Sverri Ingirnundarson hjá Heklu
kom fram að tekjur af eign jarðar-
innar í Víðidalsá eru verulega meiri.
Utansveitareigendur
Undantekningarlítið hafa bændur
illan bifur á eignaraðild utansveitar-
manna á hlunnindum. Ein ástæðan
er að með því móti renna tekjurnar
að nær öllu leyti burt úr sveitarfé-
lögunum. Önnur er að oft er hagur
eigenda að koma Ieigujörðum sín-
um í eyði. Þannig benda heimildar-
menn HP á Haffjarðará sem dæmi.
Þar eiga afkomendur Thor Jensens
10 jarðir og eru flestar þeirra í eyði.
Lög kveða á um að til þess að eiga
hlunnindi verði menn að eiga þá
jörð sem hlunnindin fylgja. Sé jörð-
in leigð getur ábúandi byggt upp og
lagt í kostnað á jörðinni sem eigand-
inn er svo skyldur til að kaupa af
ábúanda þegar hann fer af jörðinni.
Við bætist að jarðeigandi getur alls
ekki sagt leiguliða sínum upp ábúð
nema haldbær rök séu fyrir hendi.
Fjöldi jarða í landinu sem ein-
hverjar tekjur hafa af veiðiréttind-
um skiptir hundruðum. Oft eru það
tugir jarða sem eiga land að einni
laxveiðiá. Þannig eru 48 atkvæði í
Veiðifélagi Vatnsdalsár og þar á
enginn einn aðili meira en tíunda
hluta árinnar. Eigendur á félags-
svæði Veiðifélags Laxár í Aðaldal
eru um 20 talsins en þar á jörðin
Laxamýri 5 stangir af 19, sem er
meira en fjórðungur veiðinnar. Sá
hagnaður sem bændur hafa af lax-
veiðinni er því mjög misjafn, allt frá
því að nema fáeinum krónum upp í
það að teljast í hundruðum þús-
unda.
6 milljónir úr Laxó
Laxamýri er oft nefnd þegar spurt
er um jörð sem hafi verulegar lax-
veiðitekjur, án efa í hópi þeirra
tekjuhæstu hvað það snertir. Vigfús
Jónsson bóndi þar og formaður
Veiðifélags Laxár, sagði í samtali við
HP að gróflega áætlað hefðu tekjur
af öllu svæðinu numið um 6 milljón-
um á síðasta ári. Sem fyrr segir á
Laxamýri um fjórðung árinnar. „Þá
á eftir að taka af því kostnað, en ætli
við höfum ekki farið með um 11
hundruð þúsund í sameiginlegan
fiskiræktarkostnað á síðasta ári. Þar
við bætist kostnaður við veiðieftirlit
og ýmislegt," sagði Vigfús. „Hérna á
Laxamýri er svo rekin stór klak- og
eldisstöð og það er heilmikið í
kringum þennan rekstur allan.
Þetta er allavega miklu betri
búskapur en sá hefðbundni, en
þetta er rekstur og við erum farnir
að reka þetta sem hvern annan
ræktunarbúskap. Með sleppingum
seiða er reynt að halda stofninum
uppi og komið í veg fyrir að náttúru-
legar sveiflur verði of miklar."
Heimildarmenn HP úr hópi
bænda töldu að yfirleitt næmi sam-
eiginlegur kostnaður vegna fiski-
ræktar og annars rekstrar 10% og
þaðan af meira af heildartekjum.
2% greiðast beint í fiskiræktarsjóð
en aðrir kostnaðarliðir eru laun
veiðieftirlitsmanna sem veiðifélög
greiða á móti ríkinu, bygging veiði-
húsa, vegalagning og síðan, sem er
víðast hvar lang stærsti þátturinn;
fiskirækt, eldi og slepping seiða.
Sem dæmi var Vatnsdalsá leigð út á
síðasta ári fyrir um 8 milljónir króna
en 6 milljónir komu í beina arð-
greiðslu til félagsmanna.
Árnar illa eða ekki
auglýstar
Auglýsingakostnaður við sölu
veiðileyfa er víðast hvar mjög lítill
og annarstaðar alls enginn. Ástæð-
ur þess eru taldar að viðskiptahópur
bæði meðal íslendinga og erlendra
veiðimanna er mjög þröngur en
aðrir heimildarmenn HP nefndu að
einfaldlega hefði aldrei verið reynt
að auglýsa, menn fengju „nóg“ fyrir
sínar ár en óvíst nema sá sem fyrst-
ur auglýsti gæti selt sín leyfi á veru-
lega hærra verði.
„Það má vel vera,“ sagði Böðvar
Sigvaldason formaður Landssam-
taka veiðifélaga. „Ég held líka að
það sé eftir að skoða ýmislegt í sam-
bandi við þessi mál. Hjá okkur
hérna við Miðfjarðarána gerum við
ekki annað en að setja saman verð-
skrá um áramótin og senda hana út
til viðskiptavina og annarra sem
þess óska, — hún dreifist nokkuð
víða.“
„Við þurftum ekkert að auglýsa
þegar við byrjuðum með þetta 1984
og aldrei síðan," sagði Brynjólfur
Markússon rafvirki, en hann hefur
Vatnsdalsá á leigu. „Úti er þetta
þröngur hópur, allt Bandaríkja-
menn sem koma til okkar. Þeir
hringdu bara, hafa sjálfsagt fengið
símanúmerið í veiðihúsunum. Það
eru margir með umboðsmenn úti en
þá þarf að borga þeim 15% og það
veit maður ekki hvort borgar sig.“
Helmingur dollara til skila
„Hefði haldið að það væri óhætt,“
sagði Böðvar Sigvaldason þegar HP
bar undir hann hvort rétt væri að
tvöfalda mætti þá upphæð sem
Seðlabankinn gefur upp sem gjald-
eyrisskil fyrir seld veiðileyfi á síðasta
ári, — 31,5 milljónir króna. „Annars
veit maður svona hluti ekki. Við
höfum fullan hug á því að þetta
komi allt til skila. Svo veit maður
ekki hvernig þetta er talið hjá Seðla-
banka. Eitthvað af þessum pening-
um kann að koma inn undir öðrum
liðum."
Talið hefur verið að hingað komi
að minnsta kosti 500 til 600 erlendir
veiðimenn á ári hverju. Auk veiði-
leyfanna greiða þeir til veiðileyfis-
sala gjald fyrir leiðsögn, fæði, ferðir
hér innanlands, gistingu í veiðihús-
um og margt fleira. í Vatnsdalsá eru
veiðileyfi til útlendinga seld á $900,
eða um 36 þúsundir króna á dag, og
er þá innifalið allt sem útlendingur-
inn þarf eftir að hann kemur til
landsins. í sömu á er meðalleiga til
bændanna 15 þúsund krónur fyrir
hverja stöng á dag. Svokallaður út-
lendingatími í Vatnsdalsá er einn
mánuður af sumrinu en utan þess
tíma eru leyfin ódýrari eða á verð-
bilinu 3500 til 21000 krónur.
Þar sem eru 6 erlendir veiðimenn
eru sjaldan færri en fjórir leiðsögu-
menn og tvær þjónustustúlkur sem
starfa í veiðikofa við matseld og
annað. Sumstaðar er þessi hópur
stærri og talið er að sá hópur sem
hefur sumarvinnu við íslensku lax-
veiðiárnar sé nærri því að vera jafn-
stór og fjöldi erlendra veiðimanna
sem hingað koma. Þar við bætist að
sömu menn ferðast oft um aðra
hluta landsins, dvelja á hótelum og
nýta sér almenna ferðamannaþjón-
ustu, — „þannig að það fer ekki
nærri allt til okkar," sagði einn heim-
ildarmanna HP úr hópi bænda.
Óstöðug eign
„Hér í tölum í Fasteignamati eru
öll hlunnindi stórlega vanmetin,"
sagði Stefán Ingólfsson hjá Fast-
eignamati ríkisins. „Við værum fyrir
löngu búnir að taka þetta í gegn ef
við sæjum einhverja glætu til þess
fyrir verkefnum."
Almennt er talið að fasteignamat
laxveiðiáa megi fjór- eða fimmfalda
frá því sem nú er og kemur þessi
munur m.a. fram þegar skoðað er
mat þeirra áa sem metnar hafa ver-
ið nýlega vegna óska frá landeig-
endum eða heimamönnum. Þannig
var Haffjarðará metin fyrir fáum ár-
um og er verð hennar nú talið nema
55 milljónum. Lögum samkvæmt er
matið miðað við að eignin borgi sig
upp með hlunnindatekjum á 10 ár-
um — tífalt leiguverð fyrir eitt ár,
sem þá má ætla að sé um 5,5 millj-
ónir af ánni.
„En á markaðinum sjálfum reikna
ég með að menn myndu miða við 15
til 20, jafnvel 25 ár,“ sagði Stefán.
„Góðar landareignir halda sér mjög
vel þannig að áætlunarkrafan um
það hversu hratt eignin á að borga
sig er hærri, miðast við lengri tíma
heldur en er með forgengilegri
hluti."
Hér á landi hefur Veiðimálastofn-
un það hlutverk að koma í veg fyrir
að ár séu eyðilagðar með ofveiði
eða öðru móti. En þrátt fyrir eftirlit
með ánum er ekki komið í veg fyrir
að ár á ákveðnum landsvæðum
detti niður í veiði í vondu árferði.
Þannig var síðasta sumar slæmt ár,
vegna kulda norðanlands og þurrka
sunnanlands. Á Norðausturlandi
glæddust ár aftur á móti eftir
margra ára lægð.
„Þetta er óstöðug eign. Árnar
hérna á Norðausturlandi eru við-
kvæmastar fyrir kuldum úr sjónum
og hér gerðist það 1979 að skilið var
eftir of mikið af hrygningarfiski. Of-
an á þessa ofbeit bættist svo slæm
veðrátta þannig að áin hreinlega
hrundi niður,“ sagði Sigfús Árnason
á Hofi í Vopnafirði, formaður Veiði-
félags Hofsár. í Hofsá veiddust um
og yfir 1200 laxar fram til 1979.
1979 og 1980 var veiðin rétt um 600
laxar hvort árið en frá 1981 til 1984
var árleg veiði á bilinu 141 til 185
laxar. „Þá gerðist undrið, í fyrra-
sumar, þá veiddust 1219 laxar," segir
Sigfús.
Utilokad ad komast
ad á útlendingatíma
— segir Þórarinn Sigfússon tannlæknir
og íaxveiöimaöur
„Kannski er það svo.. . ég hef
stundað þetta nokkuð," sagði Pór-
arinn Sigþórsson tannlæknir þeg-
ar HP bar undir hann að hann ætti
met meðal íslenskra laxveiði-
manna í veiðiskap, hvað fjölda
veiðidaga og aflasæld snerti. Mest
hefur Þórarinn veitt 812 laxa á
sumri og nú fregnaði HP að hann
hefði keypt 90 veiðidaga fyrir
. komandi sumar.
„Ég er nú búinn að losa mig við
eitthvað af þessu aftur, — verð á
Norðurlandamótinu í bridge og
hef þessvegna minni tírna," segir
Þórarinn.
„Þetta er dýrt og vissulega mikil
synd þegar menn geta ekki leyft
sér þetta kostnaðarins vegna.
Kostnaðurinn rauk upp úr öllu
valdi fyrir 10 til 15 árum þegar út-
lendingar komu fyrst í árnar. Þetta
virðist þó komið í fastar skorður
iþannig að það eru þeir sem hirða
gullið úr ánum besta tímann. Yfir-
leitt júlímánuð allan og svo mis-
jafnt hvað það eru margir dagar á
undan honum og eftir. Auðvitað
vildi maður helst vera laus við alla
helvítis útlendingana úr ánum.“
— En geta Islendingar ekki
keypt veiðileyfi á þessum útlend-
ingatímum ef þeir borga sama
verð?
„Það er útilokað. Þeir sem leigja
árnar út eru búnir að koma upp
heilmiklu apparati af leiðsögu-
mönnum og þjónustu sem við ís-
lendingar höfum ekkert við að
gera. Þar við bætist að útlending-
arnir kaupa yfirleitt heilu hollin.
Þá allar stangirnar í viðkomandi
á eða á tilteknu svæði og svona
vikutíma í einu. Islendingar geta
ekkert verið að kaupa svoleiðis og
ef þeir fengju það keypt yrði leigu-
salinn að hafa alla þá þjónustu
sem hann kemur upp fyrir útlend-
ingana óvirka."
— En hversvegna lax? Afhverju
veiðirðu aldrei silung Þórarinn?
„Ég hef ekki minnsta áhuga á að
dorga silung. Ef ég þyrfti að hætta
laxveiðunum þá myndi ég frekar
hætta alveg heldur en að fara yfir
í silunginn."
„Ég er nú búinn að skila stórum hluta
þess aftur," segir Þórarinn Sigfússon
tannlæknir sem hafði fyrr í vor keypt
um 90 veiðidaga í ýmsum ám.
Mynd: G. Bender.
26 HELGARPÓSTURINN