Helgarpósturinn - 29.05.1986, Blaðsíða 36

HP kynnir sér reynslu
þriggja kvenna sem
eignuðust börn á
unglingsárunum og
hafa nú komið ungl-
mgum a legg.
„Það er alþýdumál ad börn barna
verði lukkubörn," segir sveitaslúlk-
an Ugla í Atómstöd Halldórs Lax-
ness við borgarbarnið A/dinb/óð
þegar þœr eiga báðar von á barni
ungar að árum. Og í mest seldu
unglingabók síðasta árs, Sextán
ára í sambúð eftir Eðvarð Ingólfs-
son, er lýst vandamálalausri sam-
báð sextán ára unglinga sem
dásama kaffivélina slna og baka
kökur af list eftir að hafa farsœl-
lega eignast afkvœmi. Samkvœmt
lýsingum og hugmyndaheimi bók-
arinnar er þetta sannkallað lukk-
unnar velstand: Ekkert mál! En er
nú líklegt að slík reynsla sé pott-
þétt formúla fyrir lífshamingju
eins og bókin vill vera láta?
Hvað sem því líður er staðreynd
að barnsburðaraldur íslenskra
kvenna er talsvert lœgri en í ná-
grannalöndum okkar og íslensk-
um mœðrum innan við tvítugt
hefur fjölgað jafnt og þétt fram
eftir þessari öld. Sé litiö á tölur
yfir barnsfœðingar á Islandi kem-
ur í Ijós að á árunum '31—'-40 eign-
uðust konur innan við tvítugt
5,2% allra barna á landinu,
'41—50 8,9%, '51-60 11,2%,
'61-65 14,2%, '66-70 17,7%
'71-75 16,4% og ’76-t80 14,5%.
Þessar tölur sýna að barnsburðar-
tíðni þeirra sem við nefnum hér
táningamœður nœr hámarki á
árunum '66—75 en síðan hefur
lítið eitt dregið úr henni síðastliðin
ár, hvort sem það stafar af
aukinni kynferðisfrœðslu eður ei.
Til að varpa Ijósi á þessa
reynslu rœddi HP við þrjár konur
sem eignuðust sitt fyrsta barn á
aldrinum 15—18 ára, og spurði
þœr um meðgönguna, fœðinguna,
andlega og líkamlega líðan á
þessum tíma, viðbrögð foreldra,
vina og kunningja, barnauppeldið,
svo og hvernig þœr brygðust við el
þeirra börn sem nú eru komin á
unglingsaldurinn œttu von á
barni.
Kristín Ólafsdóttir: „Á þessum tíma gátu óléttar konur ekki gengið í nánast hverju sem
er eins og í dag, heldur tíðkuðust þessir bannsettu óléttusloppar sem undirstrikuðu að
maður var að verða „kerling", eða a.m.k. öðruvísi en stelpurnar."
KRISTÍN Á. ÓLAFSDÓTTIR
STJÓRNMÁLAMAÐUR:
MM
Full samviskubits i
árMÆ
„Mér þótti þaö hið mesta áfall
þegar ég komst að því að ég var
ólétt, þá nýorðin átján ára. Ég hafði
ekki hugsað mér að verða móðir
svo snemma enda var ég nýbyrjuð í
leiklistarskóla og vann að auki með
skólanum. Kannski var þetta ekki
síst áfall vegna þess að ég hafði
hreinlega vegna feimni og einhvers
hjárænuskapar ekki þorað til læknis
og fá mér pilluna. Ég held að þáttur
i uppeldinu hafi valdið því að ég
þorði ekki í þá kjallaraskoðun sem
því fylgdi. Loksins tókst einni vin-
konu minni að drífa mig með sér og
ég fékk pilluna og leiðbeiningar um
hvenær ég ætti að taka þá fyrstu. En
biðin eftir að ég tæki hana varð
meira en ár því að á þeim tima var
ég orðin ólétt.
Áfallið sem ég fékk var ekki per-
sónulegs eðlis fyrst og fremst heldur
fannst mér að ég hefði verið að
svíkja foreldra mína, sérstaklega
móður. Hún hafði brýnt það mjög
fyrir mér frá því að ég komst á ungl-
ingsárin að ekkert þýddi að koma
með barn og segja mömmu að
passa það og svo framvegis. Þar sem
ég var jafnframt eina stelpan í fimm
barna hópi hafði það skipt hana
miklu máli að dóttir hennar gæti
gengið menntaveginn og stæði ekki
í ótímabærum barneignum.
En síðan brugðust foreldrar mínir
eins vel við og hægt var að hugsa sér
og það sem gerði þetta ailt léttbær-
ara heldur en mig hafði órað fyrir var
sú mikla ást sem þau höfðu á dóttur
sinni. Ég minnist þess að pabbi
sagði við mig þegar hann fékk tíð-
indin: Nú er bara að vera sterk, elsk-
an mín. Þau voru minn aðalstuðn-
ingur bæði meðan á meðgöngunni
stóð og eins mörg fyrstu árin eftir að
strákurinn minn fæddist.
Ég átti son minn, Hrannar, rétt áð-
ur en annað árið í leiklistarskólan-
um hófst. Ég bjó svo heima hjá for-
eldrum mínum þótt ég væri hring-
trúlofuð og kærastinn þar með ann-
an fótinn. I meðgöngunni skiptust á
skin og skúrir, tilfinningarnar tætast
ansi mikiö upp við þær aðstæður,
ýmist var maður alsæll eða heldur
niðurdreginn. Ég man að það sem
braust um í mér var annars vegar
þessi sektarkennd gagnvart
mömmu og svo hins vegar ákveðin
skömm því þá var það ekki eins al-
gengt og nú að ungar stelpur yrðu
óléttar. Viðhorfin sem maður þóttist
finna að væru fyrir hendi höfðu
ákveðin áhrif á mann. Tískan hafði
líka sitt að segja. Á þessum tíma
gátu óléttar konur ekki gengið í
nánast hverju sem er eins og í dag,
heldur tíðkuðust þessir bannsettu
óléttusloppar sem undirstrikuðu að
maður var að verða „kerling", eða
a.m.k. öðru vísi en stelpurnar.
En vinir og kunningjar sýndu mér
skilning og ég mætti mikilli tillits-
semi bæði í vinnunni og í skólanum.
Og vinkonur mínar úr Kvennaskól-
anum sem ég hef alla tíð haft mikið
samband við tóku fullan þátt í þessu
með mér. Ég var sú fyrsta sem átti
von á barni og þeim fannst spenn-
andi að fylgjast með. Það var mjög
mikil hlýja allt í kringum mig. Það
voru frekar innri viðhorf mín og
eitthvað óþægilegt sprottið úr upp-
eldinu sem bagaði mig framan af,
fyrir utan að ég vissi að þetta myndi
gera nám og framtíðaráætlanir
miklu flóknari og erfiðari heldur en
ég hafði reiknað með.
Svo fæðist barnið og ég upplifi
stærsta ævintýri lífsins. Ég lá á Fæð-
ingarheimilinu og þótti mjög gott að
vera þar enda fór ég þangað aftur
þrettán árum síðar. Ég ímynda mér
að Fæðingarheimilið sé betri og
notalegri staður en Fæðingardeildin
sérstaklega fyrir smæðina, það er
líkara heimili en sjúkrastofnun.
Síðan gekk þetta mjög vel vegna
þess að þessi einstaka móðir mín,
sem hafði ekki ætlað að fá barn í
hausinn eins og hún sagði áður,
reyndist náttúrulega hin besta
amma og allt að því mamma og ég
gat haldið áfram í náminu vegna
hennar. Svo átti sonur minn líka
mjög góða föðurömmu sem hljóp
oft undir bagga. Eftir á að hyggja
finnst mér þetta hafa gengið alveg
ótrúlega vel. Og ég er mjög montin
af stráknum mínum, ég varð satt að
segja hissa á því hvað útkoman varð
góð...
En ég man eftir því að um leið og
ég byrjaði aftur í skólanum eftir að
hann fæddist fór ég að finna fyrir
þessu móðursamviskubiti og var í
rauninni úttroðin af því næstu þrett-
án, fjórtán árin. Það sest ansi fast að
í manni. Þegar ég svo eignaðist
rúmlega þrítug seinna barnið mitt
og fann hvað ég var tilbúnari tilfinn-
ingalega og hvað þroska varöar að
gefa því barni miklu meira, þá tók
gamla samviskubitið sig dálítið upp
gagnvart eldra barninu. Ég skildi
ekki hvenær ég hafði eiginlega haft
tíma til að gefa honum eitt né neitt.
En ég hef líka fundið hvað fyrri
barneignin var að vissu leyti auð-
veldari þegar ég var svona ung.
Líkamlega var maður brattari og út-
haldsbetri, og þar fyrir utan voru
hlutirnir ekki eins mikið mál og þeg;
ar maður var rúmlega þrítugur. Þá
var maður orðinn hræddur við að
maður væri nú ekki að gera rétt í
uppeldismálunum, myndi hugsan-
lega binda einhverja hnúta á sál
barnsins o.s.frv. Þá var maður búinn
að setja sig í stellingar og orðinn dá-
lítið taugaveiklaðri gagnvart þessu.
Því var það afar ólík lifsreynsla að
verða móðir átján ára og svo aftur
rúmlega þrítug.
En ég vissi alltaf að mamma gaf
stráknum það sem hann þurfti og ég
var með samviskubit yfir að hún
væri í mínu hlutverki. En þann
stutta tíma sem ég var með honum
hafði ég það mjög hugfast að þá ætt-
um við að .hafa það gott saman og
ég lagði alla áherslu á að leika, tala
og kela við hann. Ég var sannfærð
um að það væri fyrst og fremst þetta
sem manni bæri að gefa barninu og
ég er enn sannfærð um að svo sé.
Slíkt er ekki bara mælt í tímalengd
heldur miklu fremur hvernig maður
ver timanum með barninu. En ég er
ekki í vafa um að sonur minn er
svona vel lukkaður af því að ég átti
þessa yndislegu foreldra til að ann-
ast hann með mér.
Ég byrjaði svo að búa með barns-
föður mínum þegar strákurinn var
eins og hálfs árs, hann fór síðan í
leikskóla og ömmurnar héldu áfram
að vera miklar bjargvættir, pabbinn
vann mikið eins og pöbbum er
gjarnt. En ég held að þær mæður
sem eru ekki eins mikið hjá börnun-
um og umhverfið segir þeim að
vera, þekki mjög vel þetta sam-
viskubit og að það taki óþarflega
mikið pláss í sálum þeirra. Það bætir
engan veginn úr skák. Mestu máli
skiptir að nota tímann til að tengjast
barninu sem best tilfinningalega,
gefa því sem mesta hlýju. Það bygg-
ir best grunninn að persónu barns-
ins.
Hvað barnaheimili og leikskóla
varðar þá er það alveg ljóst að þar
gefst börnum kostur á fleiri örvandi
leikjum og viðfangsefnum heldur
en þau fá á mörgum heimilum. Það
segir sig sjálft vegna aðbúnaðarins.
Eg er almennt þeirrar skoðunar
að miklu æskilegra sé að fólk bíði
með að eignast börn þar til það er
búið að ná sæmilegum þroska, sé
orðið mótað, vilji eignast börn, og
geri sér grein fyrir ábyrgðinni sem
því fylgir. Og vonandi er hræðsla
stelpna við að ná sér í getnaðar-
varnir minni en hún var á mínum
unglingsárum. Þegar krakkar eru
farnir að sofa hjá þá verða þau fyrst
að tryggja að ekki verði úr því barn
þar sem þau eru ekki tilbúin til að
eiga það.
Einhver nefndi við mig fóstureyð-
ingu á sínum tíma en frá mínum
bæjardyrum séð kom það ekki til
greina. Tilfinningalega brást ég við
gjörsamlega öndverð. En síðan hef-
ur afstaða mín til fóstureyðinga
breyst mjög mikið. Ef dóttir mín yrði
ólétt á unglingsárunum myndi ég
nefna fóstureyðingu sem mögu-
leika. En aldrei í lífinu myndi ég
leggja hart að henni, því stúlkan
verður að taka ákvörðun um fóstur-
eyðingu fullkomlega upp á eigin
spýtur ef hún á ekki að verða meiri
háttar vandamál seinna meir. Hún
má aldrei fá þá tilfinningu að ein-
hver hafi ýtt henni út í þetta."
„Ég var fimmtán ára í landsprófi
þegar ég komst að því að ég væri
ólétt, var á föstu, en samt ósköp
græn. Mér krossbrá og trúði þessu
ekki. Eftir að ég fékk þungunina
staðfesta þá held ég að viðbrögð for-
eldra minna hafi dregið úr sjokkinu
af því að þau stóðu hundrað prósent
með mér og bökkuðu mig upp í einu
og öllu. Ég held að það hafi jafn-
framt gert meðgönguna auðvelda
og ánægjulega, sömuleiðis afstaða
barnsföður míns. Hann var þremur
árum eldri en ég og var þarna til að
halda utan um mig. Og sjálfsagt hef-
ur mér hálfpartinn fundist ég vera
orðin kona, fundist ég vera eldri en
ég var. Þennan vetur umgekkst ég
aðallega mínar bestu vinkonur sem
sýndu merkilega mikinn þroska í
þessu máli, og svo barnsföður minn
og vini hans.
Um vorið tók ég síðan landsprófið
og náði því — með herkjum. Þá var
farið að sjá allvel á mér. Kannski
hefði ég ekki haldið mig svo vel að
bókinni hefði ég ekki verið ólétt og
ákveðin í að standa mig. Ég held að
ég hafi gætt þess að gefa engan
höggstað á mér.
Þar sem ég átti tvö yngri systkini
og hafði verið heima þegar mamma
fékk hríðirnar þekkti ég aðdrag-
anda fæðingarinnar og þetta var
eðlilegur hlutur fyrir mér. Ég varð
ekki hrædd þegar ég fékk hríðirnar,
heldur fegin, því að þær mörkuðu
ákveðinn endapunkt. Síðan keyrði
kærastinn mig upp á Fæðingar-
heimili og var viðstaddur alla fæð-
inguna. Ég held að hann hafi átt erf-
iðara en ég, fundið betur hversu ung
ég var. En þegar ég átti að gefa upp
nafnnúmerið mitt varð ég að gefa
upp nafnnúmer pabba. Ég var svo
ung að ég hafði ekki fengið mitt eig-
ið.
Hulda Jensdóttir og Ijósmæðurn-
ar á Fæðingarheimilinu reyndust
mér mjög vel. Þær voru tillitssamar
við fæðinguna, gerðu hvorki mikið
né lítið úr því hvað ég var ung. Fæð-
ingin var erfið, barnið stórt, enda
hafði ég lifað eins og blóm í eggi allt
sumarið. Hins vegar vissi ég ekki að
fæðingin hefði verið erfið því ég
hafði engan samanburð! Kannski fá-
vísi mín í þessum efnum hafi líka
hjálpað mér. Svo hafði allur aðdrag-
andi fæðingarinnar verið ánægju-
legur og það mótaði það sem á eftir
kom. Ef meðbyr er fyrir hendi hjálp-
ar það manni til að takast á við svo
mörg vandamál.
Eftir fæðinguna man ég eftir yfir-
þyrmandi hamingjutilfinningu —
maður verður hissa og hamingju-
samur til skiptis — svona lítil mann-
vera. Ég held mér hafi liðið eins og
öðrum mæðrum. En þegar farið var
að kenna okkur að baða börnin
o.þ.u.l fann ég að mér var leiðbeint
sérstaklega. Fjölskylda og vinir
heimsóttu mig á sængina og sam-
glöddust mér. Það er mikilvægt að
maður finni að barnsfæðing er
ánægjuefni.
36 HELGARPÓSTURINN