Helgarpósturinn - 18.12.1986, Blaðsíða 40

INNLEND YFIRSYN
eftir Helga Má Arthursson
Fjárveitinganefnd Alþingis puðar og puðar en
Skortir alla heildaryfirsýn
• Fjárveitingarnefnd sér um útgjöld, fjárhags- og viðskipta-
nefnd um tekjuöflun • Alvarleg brotalöm í vinnubrögðum
Alþingis • Ósamræmi og hringlandaháttur einkennir fjár-
lagagerð.
Yfirleitt virðast menn ekki átta sig á því, að
stór hluti fjárlaga er bundinn af annarri lög-
gjöf. Og breytingar á fjárlögum — allar meiri
háttar breytingar — kalla á umfangsmiklar
lagabreytingar á öðrum sviðum. Fjárlögin
sem nú liggja fyrir Alþingi gera ekki ráð fyrir
neinum slíkum breytingum, enda hefðbund-
in fjárlög þótt lögð séu fram af fjármálaráð-
herra Sjálfstæðisflokks.
FJÁRLÖG ÁN FRAMTÍÐAR
Margir hagfræðingar líta svo á, að fjárlögin
megi gera að virkara hagstjórnartæki og í
sambandi við gerð fjárlaganna hefur það
bæði verið gagnrýnt, hve stutt fram í tímann
menn hugsa fjárlagadæmið og eins hitt, að
menn hugsa almennt í fjárlögum, en ekki
sérstaklega um lausnir einstakra vandamála,
eða um sérstök verkefni.
Nefna menn stundum í þessu sambandi
fjármálahlið landbúnaðarstefnunnar, rekst-
ur ríkisins á atvinnufyrirtækjum — stundum
í samkeppni við einkaaðila — þjónustufyrir-
tæki við atvinnuvegina, sem ríkið kostar,
fjármögnun almannatrygginganna, rekstur
sjúkratryggingakerfisins og fjármögnun
þess. Hefur verið talað um það, að láta fylgja
árlegum fjárlögum nokkurra ára áætlun um
hvern þessara málaflokka og tilkynna um
það, að fyrirhugaðar séu breytingar á þess-
um þáttum, eða ekki. M.ö.o. að ríkisstjórnin
móti sér stefnu í stórum dráttum til nokkurra
ára, en vinni að því að ná yfirlýstum mark-
miðum á nokkrum afmörkuðum sviðum á
lengri tíma en hin almennu, bundnu fjárlög,
sem nú eru samþykkt, gera ráð fyrir. Þekkt
dæmi um þröng, almenn sjónarmið í fjár-
lagagerðinni eru milljónirnar fjórar sem fara
til hafnargerðar á Blönduósi, en þar er talið
að heildarkostnaður við hafnargerð hlaupi á
hundruð milljónum króna. Sjá menn ekki hvað
milljónirnar fjórar duga í þessu sambandi?
Annað dæmi um hringlandahátt ogstefnu-
leysi í fjárlögum er sú staðreynd, að á sama
tíma og sett eru lög og reglugerðir til að tak-
marka búvöruframleiðslu, þá er veitt styrkj-
um til jarðræktar og nýbyggingarstuðnings í
landbúnaði.
En það er ekki aðeins í útgjaldalið, sem
stefnuleysi ríkir. Skattahlið, eða tekjuhlið,
frumvarpsins er afar losaraleg. Dæmi um
þetta er, að menn féllu frá orkuskatti, sem
leggja átti á, áður en sjálf tillagan var komin
fram á Alþingi. Spyrja má hvaða tilgangi sá
skattur átti að þjóna? Átti hann að stýra
orkunotkun? Eða átti hann að afla tekna í
eitthvað annað? Það liggur ekki fyrir. Það
einasta sem menn vita er að hann var felldur
niður.
ÓTAKMÖRKUÐ ÞENSLA
Upplýsingar benda til þess að hér ríki góð-
æri. Nokkur árangur hefur náðst í baráttu
við verðbólgu og í fljótu bragði væri eðlilegt
að þess sæjust einhver merki í fjárlagafrum-
varpi, að ríkisstjórnin vildi varðveita þennan
árangur. Launaskrið er verulegt á vinnu-
markaði og mannekla nokkur, næsta ár
verður skattlaust og má gera ráð fyrir því að
menn muni vinna meira og þéna meira 1987
en ella mætti gera ráð fyrir. Allt stuðlar þetta
að þenslu. Allt bendir þetta til þess að veru-
legur viðskiptahalli verði á næsta ári. En í
fjárlagafrumvarpi Þorsteins Pálssonar er
ekki gert ráð fyrir þessu. Engin sérstök
ákvæði eða tillögur eru í frumvarpinu til að
reyna að koma í veg fyrir vaxandi þenslu.
Ríkisstjórnin þyrfti annað hvort að skera
niður í rekstri sínum, eða þá að setja á nýja
skatta til að ráða við hina fyrirséðu þenslu.
Niðurskurður hefði í för með sér að miklar
lagabreytingar þyrfti að gera, enda stór hluti
útgjalda bundinn af lögum og venjum, sem
engir tilburðir eru til að breyta, leggja af, eða
hugsa uppá nýtt. Ríkisstjórnin hefur engar
slíkar breytingar boðað og því eru þetta
hefðbundin fjárlög. Ósveigjanleg, óbreytt
fjárlög — án mikillar hugsunar fram í tím-
ann.
Hluta skýringarinnar er að finna í vinnu-
brögðum í þinginu. Fjárveitingarnefnd Al-
þingis fjallar um útgjöld fjárlagafrumvarps-
ins, en fjárhags- og viðskiptanefndir þingsins
um tekjuöflunina. Sérgreindar nefndir, s.s.
landbúnaðarnefnd, sjávarútvegsnefnd o.fl.
eru síðan að fjalla um mál og löggjöf, sem í
mörgum tilvikum hefur í för með sér veruleg
útgjöld fyrir ríkið, án þess að menn gefi
gaum að þeirri heildarmynd sem að lokum
kemur út úr dæminu. Og enda þótt fjárveit-
ingarnefnd tali við á sjötta hundrað manna
og haldi nákvæma skrá yfir fundi sína og af-
rek, þá vantar nefnd þessa alla yfirsýn — alla
heildarmynd yfir ríkisfjármálin.
HALLAREKSTUR
GAGNRYNDUR
í nefndarálitum minni hluta fjárveitingar-
nefndar, sem lögð voru fram við aðra um-
ræðu um fjárlögin, kemur fram mikil gagn-
rýni á fjárlagagerð ríkisstjórnarinnar svo
sem venja er til, en þrjú minnihlutaálit liggja
fyrir. Frá Alþýðubandalagi, Alþýðuflokki og
Samtökum um kvennalista.
Alþýðubandalagið leggur áherslu á það í
sinni gagnrýni, að gert sé ráð fyrir áfram-
haldandi halla á fjárlögum, skuldasöfnun
muni enn aukast og nefnir sérstaklega að
hallarekstur og skuldasöfnun ríkissjóðs nemi
á þremur árum einum 12 Hafskipsgjaldþrot-
um. Bent er á, að ríkisstjórnin hafi fjármagn-
að sinn þátt febrúarsamninganna með 2000
milljóna rekstrarhalla í góðærinu, eins og
sagt er í áliti Alþýðubandalags. Þá er bent
á það, að áhrif nýgerðra kjarasamninga séu
hvergi tekin inní fjármáladæmi ríkisins, né
heldur sé mælt fyrir um það hvernig ríkið
hyggist gegna sínu hlutverki í verðlagsmál-
um. Þá er bent á það, að árangur samninga
geti ráðist af efnahagsákvörðunum ríkis-
stjórnarinnar. Er það skoðun Alþýðubanda-
lagsins, að ef fjárlagafrumvarp verði sam-
þykkt óbreytt muni afleiðingarnar verða
óhjákvæmilegar, þ.e. „verðlagssprenging".
Samtök um kvennalista gagnrýna sömu-
leiðis hallarekstur og skuldasöfnun. Benda
konur á, að útgjaldahlið fjárlagafrumvarps-
ins sé vanáætluð, nú sem fyrr, og gagnrýna
harðlega niðurskurð ríkisstjórnar á fjárveit-
ingum og framlögum, einkum til Trygginga-
stofnunar ríkisins og til dagvistarmála. Nið-
urstaða gagnrýni Kvennalista er sú, að ríkis-
stjórnin leggi rangar áherslur í niðurskurði
sínum, sem hitti félagslegar framkvæmdir
og rekstur, og að á sama tíma þenjist rekstr-
argjöld ráðuneyta og ríkisstofnana út án mik-
illar fyrirstöðu.
Fulltrúar beggja flokka hafa lagt fram
breytingartillögur við fjárlögin á grundvelli
gagnrýni sinnar, en þær eins og aðrar tillög-
ur stjórnarandstöðunnar verið felldar við
aðra umræðu um fjárlög.
TILLAGA UM
KERFISBREYTINGU
Alþýðuflokkurinn fer um margt aðrar leið-
ir en hinir stjórnarandstöðuflokkarnir í sinni
gagnrýni, sem efnislega er þó sú sama og Al-
þýðubandalags og Samtaka um kvennalista.
Fjallar þeirra álit um tekjuöflunarkerfi, sem
talið er vera í rúst, gjaldahlið og að endingu
stefnubreytingu í ríkisfjármálum. Síðast taldi
þátturinn sker Alþýðuflokk frá hinum flokk-
unum tveimur. Þar tala kratar um kerfis-
breytingu í ríkisfjármálum, sem m.a. felst í
því, að flytja velferðarkerfi atvinnuveganna
til viðkomandi atvinnugreina, að leggja nið-
ur tilteknar ríkisstofnanir, að ríkisstofnanir
afli sértekna með sölu þjónustu og sérfræði-
þekkingar, að ríkið skuli selja nokkrar stofn-
ana sinna.
Þannig vill flokkurinn að Fiskifélag ís-
lands, afleysingaþjónusta í sveitum, Búnaðar-
félag íslands, Ríkismatið og Ferðamálaráð
verði sett á viðkomandi atvinnugreinar.
Stofnun Húsameistara ríkisins, Bifreiðaeftir-
litið, tilraunastöð á Reykhólum, grænfóður-
verksmiðja í Flatey o.fl. verði lagt niður. Haf-
rannsóknastofnun, Rannsóknastofnun land-
búnaðarins, Fasteignamat ríkisins, Flug-
málastjórn, Orkustofnun og fleiri fyrirtæki
opinber selji þjónustu sína við kostnaðar
verði, og að Fríhöfnin í Keflavík, Áburðar-
verksmiðja ríkisins, Lyfjaverslun ríkisins,
Umferðarmiðstöðin, Ferðaskrifstofa ríkisins,
Sementsverksmiðja ríkisins og fleiri fyrir-
tæki ríkisins verði seld.
Rök Alþýðuflokksins fyrir þessum tillög-
um sínum eru þau, að ríkisafskipti eigi að
vera takmörkuð við að setja atvinnulífinu al-
mennar leikreglur og að með því að draga
saman seglin á þeim sviðum, sem ríkið fer
illa með fé þá opnist leiðir til aukinna fram-
laga á öðrum sviðum sem setja þurfi í for-
gangsröð. Segja þeir tillögur sínar miðast við
það, að bæta ríkisrekstur og gera þjónustu
við almenning betri.
Sé miðað við aðstæður þær sem nú ríkja í
efnahagslífinu og spárnar sem birtar hafa ver-
ið síðustu daga um næstu framtíð, þá er ljóst
að veruleg hætta er á mikilli þenslu á næsta
ári. í fjárlagafrumvarpi er ekkert gert til að
takmarka þessa þenslu, eða búa þannig um
hnútana að ekki hljótist af vaxandi verð-
bólga. Að þessu leyti er gagnrýni stjórnar-
andstöðu e.t.v. á rökum reist. Það er svo ann-
að íhugunarefni hvort breytingar á fjárlaga-
gerð og ný skilgreining á hlutverki ríkisins
og einstakra stofnana þess er ekki forsenda
fyrir sveigjanlegri fjárlögum — nýrri gerð
fjárlaga — sem ekki eru fyrirfram bundin að
fjórum fimmtu hlutum. Við óbreyttar að-
stæður heldur fjárlagagerð áfram að vera
bókhaldsatriði. Bókhaldskúnstir, sem rædd-
ar eru á 550 fundum í fjárveitingarnefnd, en
ekki pólitík.
40 HELGARPÖSTURINN