Morgunblaðið - 25.11.1975, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 25. NÓVEMBER 1975
11
meta réttilega þann langa tíma,
sem líða hlýtur frá upphafi breyt-
inga mikilvægra efnahagsþátta,
og þar til að áhrif þeirra koma að
fullu fram um flókinn vef heims-
viðskipta og breyta þróun efna-
hagsmála á alþjóðavettvangi.
Margar þjóðir glíma enn við þrí-
höfða þurs verðbólgu, atvinnu-
leysis og óhagstæðs viðskiptajafn-
aðaf jafnvel þó að teikn um bata f
heimsbúskapnum virðist nú vera
að skýrast.
Við þessar aðstæður er þess
ekki að vænta, að Islendingum
falli í skaut búhnykkur batnandi
viðskiptakjara á næsta ári. Til-
tækar upplýsingar um sennilegar
verðbreytingar á heimsmarkaði
1976 eru nokkuð torráðnar, en
benda þó til þess, að viðskiptakjör
Islendinga breytist í meginatrið-
um lítið frá árinu f ár, eða að verð
innfluttra jafnt sem útfluttra
vara muni hækka um 7—8 af
hundraði í erlendum gjaldeyri.
Þetta er þó einkar óviss spá,
þegar þess er gætt, hvernig utan-
ríkisviðskiptum íslendinga er
háttað, og hve verðlag afar mikil-
vægra útflutningsvara er óstöð-
ugt. Vegna þeirra markaðstrufl-
andi aðgerða, sem draga úr út-
flutningi og áður er lýst, og ann-
arra aðstæðna á útflutningsmark-
aði (t. d. óvissu um framvindu
mála á Pýreneaskaga) verður að
telja spána hér á undan reista á
nokkurri bjartsýni, en aukningar
útflutningsins er þó efalaust að
vænta, þegar eftirspurn á heims-
markaði eykst á árinu 1976.
Hinn alvarlegi viðskiptahalli ár-
anna 1974 og 1975 ásamt afar
tæpri gjaldeyrisstöðu þjóðarbús-
ins nú, veldur því, að óhjákvæmi-
legt er að draga mjög úr við-
skiptahallanum 1976 og næstu ár,
þannig að unnt reynist að halda
greiðslubyrði þjóðarinnar vegna
erlendra lána innan skynsam-
legra marka. Það markmið, að ná
viðskiptahallanum þegar á allra
næstu árum niður í brot þess, sem
hann hefur verið 1974 og 1975,
verður að hafa f fyrirrúmi. Þetta
hefur í för með sér hvort tveggja,
að innlend eftirspurn verður að
hjaðna, og draga verður úr inn-
lendri verðbólgu svo um munar,
ef tryggja á samkeppnisstöðu út-
flutningsatvinnuveganna. Til
þess að ná þessum forgangsmark-
miðum efnahagsstefnunnar og
halda óskertri atvinnu verður að
koma til fullur skilningur og
stuðningur samtaka launþega og
vinnuveitenda. Niðurstaða kjara-
samninganna um næstu áramót
skiptir sköpum bæði um innlenda
eftirspurn og verðbólguna á
næsta ári. Sú hjöðnun verðbólg-
unnar, sem orðið hefur nú síðari
hluta ársins, verður skammvinn
ef launahækkunum verður ekki
mjög i hóf stillt á komandi ári.
STRANGTAÐHALD
1 FJARMÁLUM OG
PENINGAMALUM
Fyrstu drög að þjóðhagsspá
fyrir árið 1976* hafa nú verið sett
fram sem grunnur mats á helztu
viðfangsefnum í stjórn efnahags-
mála næsta ár. Þar kemur m. a.
fram, að með óbreyttum kaup-
mætti ráðstöfunartekna heimil-
anna frá árinu f ár, sem í reynd
þýðir óbreyttar rauntekjur frá
því sem þær eru nú í október,
megi búast við, að einkaneyzla
haldist að mestu óbreytt eða
minnki heldur. I fjárlagafrum-
varpi því, sem nú hefur verið lagt
fram, felst óbreytt magn sam-
neyzlu á næsta ári. Þá bendir
frumgerð fjárfestingarspár til u.
þ. b. 5% samdráttar í fjárfestingu
1976. Loks má búast við um
5—6% aukningu útflutnings-
magns, en að innflutningur
minnki um 5%. Niðurstaða þess-
arar þjóðhagsspár sýnir um
1—2% minnkun þjóðarútgjalda í
heild og 1—2% aukningu þjóðar-
framleiðslu. Hins vegar kemur
engu að síður fram viðskiptahalli,
sem nemur 7—8% af þjóðarfram-
leiðslu 1976. Með tilliti til hinnar
tæpu greiðslustöðu út á við gæti
reynzt nauðsynlegt að stefna að
minni viðskiptahalla við útlönd
með meiri samdrætti þjóðarút-
gjalda en við er miðað í þessum
drögum. Þessi mynd af horfum
fyrir næsta ár sýnir, að strangt
aðhald f fjármálum og peninga-
málum er frumskilyrði þess, að
viðunandi jafnvægi náist í
greiðsluviðskiptum við útlönd.
Með fjárlagafrumvarpinu 1976 er
stefnt að jafnvægi f ríkisfjár-
málum, nokkurri minnkun til-
færslna, sem þó er að hluta
jöfnuð með afnámi 12% vöru-
gjaldsins, og óbreyttu magni út-
gjalda hins opinbera til kaupa á
vörum og þjónustu. Mikilvægt er,
að frumvarp þetta nái fram að
ganga án þess að fjárlagaútgjöld í
heild verði aukin, og jafnframt,
að f lánsfjáráætlun þeirri, sem nú
er unnið að, verði stefnt að því, að
draga úr raunvirði nýrra útlána á
árinu 1976. Raunar má vera að
meira aðhalds sé þörf f ríkisfjár-
málum en að er stefnt með fjár-
lagafrumvarpi.
Svigrúm til meiri skuldasöfn-
unar erlendis er lftið sem ekkert
eins og nú horfir. Aðlögun þjóðar-
búskaparins að hinum óhagstæðu
ytri skilyrðum hefur verið seinni
að skila árangri en ætlað var,
vegna sífellt óhagstæðari þróunar
útflutningsviðskiptanna. Af þess-
ari ástæðu má ekkert slaka á
eftirspurnaraðhaldi á næsta ári.
Hvort unnt reynist að ná þessum
tökum á innlendri eftirspurn og
draga um leið verulega úr hraða
verðbólgunnar — án þess að
valda atvinnuleysi — stendur og
fellur með þátttöku og samvinnu
samtaka vinnumarkaðarins við að
móta ákveðna, hófsama Iauna-
stefnu fyrir árið 1976, sem í bezta
falli gæti miðað að því að stað-
festa núverandi kaupmátt launa.
Þótt þetta kunni að sýnast erfitt
og óaðgengilegt eftir kaupmáttar-
rýrnun á þessu ári, virðist þetta
eina skynsamlega leiðin.
Vandinn, sem að steðjar, er þó
ekki sá einn að ná viðunandi jafn-
vægi milli þjóðarútgjalda og
tekna á næsta ári, heldur ekki
síður að tryggja, að þau útgjöld
fái forgang, sem stuðla að aukinni
fr.amleiðslu og flýta efnahags-
bata.
FRAMVINDAN OG
HORFUR 1975
Þjóðhagsspár frá í apríl og maí,
sem reistar voru á horfum eftir
gengislækkunina í febrúar og
efnahagsráðstafanirnar I marz og
apríl, gáfu til kynna, að þjóðar-
framleiðsla drægist saman um
2% að raunverúlegu verðgildi á
árinu 1975. Þá var og búizt við, að
viðskiptakjörin við útlönd rýrn-
uðu um 15% frá fyrra ári, eða
sem jafngilti um 4% til viðbótar
minnkun þjóðarframleiðslunnar.
Þannig voru taldar horfur á, að
þjóðartekjur i heild minnkuðu
um 6% á þessu ári, eða um 7—8%
á mann. I þessum spám var
reiknað með, að allir helztu þættir
þjóðarútgjalda stæðu I stað eða
minnkuðu á þessu ári, eða í heild
var spáð um 11% minnkun
þjóðarútgjalda að raunverulegu
verðgildi, að mestu leyti vegna
minnkunar einkaneyzlu. Með
þessu var ljóst, að mun meiri sam-
dráttur yrði í innlendri eftirspurn
en framleiðslu á þessu ári, þver-
öfugt við þróunina 1974, en þá
jukust þjóðarútgjöld f heild um
10% að raunverulegu verðgildi
meðan framleiðslan jókst aðeins
um 3% og þjóðartekjur stóðu í
stað.
1 þjóðhagsspánum frá I maí
voru taldar horfur á 2% magn-
aukningu útflutningsframleiðslu,
en jafnframt var þess vænzt, að
hin mikla aukning útflutnings-
vörubirgða, sem varð á sl. ári,
gengi til baka í ár. Því var reiknað
með, að vöruútflutningur gæti
aukizt um 14% að raunverulegu
verðgildi á árinu 1975. Á móti var
spáð um 17—18% samdrætti inn-
flutningsmagns, og að frátöldum
verðbreytingum mætti því búast
við verulegum bata í vöruskipt-
unum við útlönd á árinu 1975. Af
völdum rýrnunar viðskiptakjara
var þvi hins vegar spáð, að á verð-
lagi þessa árs næmi vöruskipta-
hallinn engu að siður um 7% af
þjóðarframleiðslu samanborið við
12% á árinu 1974.
Það sem af er árinu virðast
spárnar um þróun innlendrar
eftirspurnar og innflutnings hafa
gengið eftir f öllum meginatrið-
um, en á hinn bóginn hefur þróun
útflutnings reynzt mun óhagstæð-
ari en við var búizt. Þvi veldur
annars vegar, að útflutningsfram-
leiðslan í heild hefur ekki aukizt
eins og búizt var við, og eru nú
fremur taldar horfur á að hún
minnki lítillega í ár, en hins vegar
hefur gætt áframhaldandi sölu-
erfiðleika erlendis og lítið gengið
á birgðir sjávarvöru og álbirgðir
aukizt. Vegna þessarar slöku út-
komu útflutningsins er sýnt, að
viðskiptahallinn réttist mun
minna f ár en áður var vænzt, og
er nú búizt við að hann nemi um
1014% af þjóðarframleiðslu.
Við endurskoðun þjóðhags-
spánna nú í vetrarbyrjun hafa
framleiðslubreytingar verið færð-
ar lítið eitt niður frá fyrri spám,
einkum vegna þess, að nú virðist
sýnt, að útflutningsframleiðsla
eykst ekki á þessu ári. Eru nú
taldar horfur á, að þjóðarfram-
leiðslan minnki um 314% að
magni í ár. Þá er spáð um 16%
versnun viðskiptakjaranna við út-
lönd í kjölfar rýrnunar viðskipta-
kjaranna um 10% á sl. ári. Við-
skiptakjaraáhrifin á þessu ári
svara til um 414% skerðingar
þjóðarframleiðslu að raunveru-
legu verðgildi. Þannig er nú spáð,
að raunverulegar þjóðartekjur
dragist saman um 8% í heild á
þessu ári, eða sem nemur um 9%
á mann.
FRAMLEIÐSLAN
EFTIR GREINUM
Horfur eru nú á, að sjávaraf-
urðaframleiðslan geti aukizt um
2% á þessu ári, en þetta er heldur
minni framleiðsluaukning en
spáð var fyrr á árinu. I spám f maf
var búizt við um 4% aukningu
sjávarafurðaframleiðslu, en við
endurskoðun voru spár þessar
færðar niður, einkum af þremur
orsökum. I fyrsta lagi var ljóst, að
markaður fyrir frysta ioðnu f Jap-
an hafði brugðizt og hafði það i
för með sér, að nær alveg tók
fyrir loðnufrystingu á þessu ári. I
öðru lagi varð afli minni en ella
hefði mátt búast við vegna togara-
verkfallsins i byrjun sumars, og i
þriðja lagi dró úr síldveiðum I
Norðursjó. Meginástæður þeirrar
aukningar, sem nú er spáð, eru
aukning í þorskafla togara og
framleiðsluaukning frystingar og
söltunar, sem meira en vegur upp
minnkun loðnuaflans hér heima
og framleiðsluminnkun loðnu-
frystingar. Auk þess. koma nú til
veiðar nokkurra loðnuskipa á
fjarlægum miðum. Samkvæmt
bráðabirgðatölum var heildar-
þorskaflinn fyrstu nfu mánuði
ársins um 21 þús. tonnum meiri
en á sama tíma I fyrra eingöngu
vegna aflaaukningar togara, en
bátaaflinn reyndist um 2 þús..
tonnum minni. Heildarverðmæti
landaðs sjávarafla á föstu verð-
lagi er áætlað svipað fyrstu níu
mánuði ársins í ár og á sama tíma
f fyrra. Hins vegar er áætlað, að
útflutningsframleiðsla sjávaraf-
urða tímabilið janúar—septemb-
er 1975 hafi orðið um 2% meiri að
magni en fyrstu níu mánuði árs-
ins 1974.
Framleiðslan í öðrum greinum
er talin verða svipuð eða minni á
þessu ári en árið 1974. Gert er ráð
fyrir, að búvöruframleiðslan
reynist um 3% rýrari en í fyrra.
Magn innveginnar mjólkur hjá
samlögunum fyrstu níu mánuði
þessa árs reyndist um 2,5 millj.
lítra minna en á sama tíma í
fyrra, en það er tæplega 3%
minnkun. Sauðfjárslátrun á þessu
hausti er talin verða meiri en
nokkru sinni og veldur því bæði
meiri frjósemi áa og minni ásetn-
ingur vegna minni og lélegri
heyja en á sl. ári. Vegna hins
óhagstæða tíðarfars um sunnan-
og vestanvert landið sl. sumar
brást kartöfluuppskera og er hún
talin verða innan við helmingur
þess, sem hún var í fyrra.
Búizt er við, að heildarfram-
leiðsla iðnaðarins f ár dragist sam-
an um 3% frá í fyrra. Alfram-
ieiðsla er áætluð nema 60 þús.
tonnum samanborið við 68.4 þús.
tonn 1974, en það er um 12%
minnkun. Samkvæmt hagsveiflu-
vog iðnaðarins og fleiri heimild-
um er önnur iðnaðarframleiðsla
talin hafa reynzt heldur minni á
fyrra helmingi þessa árs en á
sama tima f fyrra. Ljóst er, að
breytingar framleiðslumagns eru
afar ólíkar í hinum ýmsu greinum
iðnaðarins. Virðist koma fram
talsverð framleiðsluaukning I út-
flutningsgreinum öðrum en áli og
kisilgúr, en samdráttur í þeim
iðngreinum sem framleiða fyrir
innlendan markað, svo og í við-
gerðargreinum. Fyrri hluta árs
varð samdrátturinn mestur í
rikisverksmiðjunum þremur,
Áburðarverksmiðjunni, Kísil-
iðjunni og i Sementsverksmiðj-
unni — og þar af leiðandi i
steypugerð — vegna verkfallanna
í byrjun sumars.
Sjá töflu 2
Umsvif i byggingarstarfsemi
eru talin verða svipuð eða heldur
minni i ár en á sl. ári, en mikil
þensla hefur verið f byggingariðn-
aði undanfarin ár. Opinber þjón-
usta verður væntanlega svipuð og
á sl. ári, en gert er ráð fyrir
talsverðum samdrætti i öðrum
greinum. Er þar fyrst og fremst
átt við verzlunargreinar, sam-
göngur og einkaþjónustu hvers
konar, sem að langmestú leyti eru
háðar innlendri eftirspurn. I
heild er gert ráð fyrir, að umsvif i
þessum greinum kunni að dragast
saman f ár um 7% frá fyrra ári.
Að öllu samanlögðu benda þær
grófu vísbendingar og spár, sem
hér hafa verið raktar, til um 314%
samdráttar heildarframleiðslu
allra greina á árinu 1975.
NEYZLA
* Nánari grein verður gerð fyrir þessum
drögum í fjölriti Þjóðhagsstofnunar: „Cr
þjóðarbúskapnum", sem út kemur f næsta
mánuði.
Einkaneyzla. Á árinu 1974 jókst
einkaneyzla um 714% að raun-
verulegu verðgildi meðan raun-
verulegar þjóðartekjur stóðu i
stað frá árinu á undan. A þessu
ári er hins vegar spáð mikilli
magnminnkun einkaneyzlu eða
sem nemur um 12% samanborið
við 8% minnkun þjóðartekna i
heild að þvf er ætlað er. Sýnt er,
að af einstökum þáttum þjóðarút-
gjalda muni einkaneyzla minnka
langmest, og samkvæmt spánni
veldur samdráttur hennar tveim-
ur þriðju hlutum af magnminnk-
un heildarútgjalda þjóðarinnar,
sem talin eru munu dragast sam-
an um 10% að ráunverulegu verð-
gildi. Þessi spá um þróun einka-
neyzlu er mjög i hátt við spár fyrr
á árinu, en þær voru einkum
reistar á vitneskju um breytingar
rauntekna fyrstu mánuði ársins.
Nú eru horfur á, að kaupmáttur
ráðstöfunartekna — eins og hann
er metinn á mælikvarða verð-
breytinga einkaneyzlu — minnki
um 15% í ár eða heldur meira en
einkaneyzla, en þetta felur í sér,
að búizt er við, að hlutfall sparn-
aðar af ráðstöfunartekjum lækki
á árinu, en það hefur ekki gerzt
frá þvi á árinu 1969.
Upplýsingar um útgjöld til
einkaneyzlu í ár, sem fengnar eru
úr söluskattskýrslum verzlunar-
og þjónustufyrirtækja, ásamt
beinni vitneskju um meiriháttar
útgjaldaliði, gefa til kynna, að
einkaneyzla hafi minnkað að
magni um 1014—11% á fyrra
helmingi þessa árs samanborið
við fyrra árshelming 1974. Þessi
vitneskja kemur vel heim við
spána um 12% samdrátt á árinu
öllu þar sem gera má ráð fyrir, að
aðlögun útgjalda að rýrnun raun-
tekna komi fram með nokkurri
töf. Visbendingarnar um út-
gjaldabreytingar fyrri hluta árs-
ins gætu eigi að síður bent til
þess, að sá samdráttur einkaneyzl-
unnar, sem spáð er fyrir árið allt,
sé fremur ofmetinn en vanmet-
inn.
Að undanteknum húsnæðis-
kostnaði munu allir þættir einka-
neyzluútgjalda dragast saman i
magni á þessu ári að þvi er ætlað
er. Innflutningur neyzluvöru
fyrstu þrjá fjórðunga þessa árs
reyndist að líkindum 18—20%
minni að magni en á sama tfma i
fyrra, en þar af minnkaði bílainn-
flutningur um nálægt þrjá fjórðu.
Sýnt er, að af öllum þáttum einka-
neyzluútgjalda munu útgjöld til
innfluttrar neyzluvöru dragast
langmest saman. Hér verður þó að
hafa i huga hinn geysimikla inn-
flutning nú siðustu árin, en vöxt-
ur hans hefur verið talsvert yfir
meðalvexti einkaneyzlunnar í
heild.
Spáin um verðbreytingar neyzl-
unnar á þessu ári er einkum reist
á vitneskju um verðþróun ýmissa
útgjaldaþátta vöru og þjónustu i
framfærsluvísitölu, eins og áætl-
að er, að þeir komi fram sem
útgjöld til einkaneyzlu. Spáð er
um 47% heildarverðhækkun
einkaneyzlu, og er þetta heldur
minni verðbreyting en reiknað er
með að vísitala vöru og þjónustu
sýni að meðaltali á árinu.
Samneyzla. Undangengin fimm
ár hefur samneyzla aukizt stöðugt
að raunverulegu verðgildi um 6%
á ári. í ár er hins vegar búizt við,
að raungildi samneyzluútgjalda
verði óbreytt frá fyrra ári. Tölur
um þróun samneyzluútgjalda
fyrstu átta mánuði þessa árs virð-
ast raunar benda til smávægilegr-
ar aukningar fremur en til
óbreytts útgjaldamagns en búast
Framhald á bls. 31.