Morgunblaðið - 29.01.2007, Blaðsíða 24

24 MÁNUDAGUR 29. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Sagt var: Mestur hluti húsanna hrundu í landskjálfta.
Rétt væri: Mestur hluti húsanna hrundi í landskjálfta.
Gætum tungunnar
Á MEÐAN Vinstri
grænir í slagtogi við
Sjálfstæðisflokkinn
malbika yfir fágætar
náttúruperlur Mos-
fellsbæjar situr for-
ysta Vinstri grænna á
rökstólum og leggur á
ráðin um hvernig
næla megi í atkvæði
umhverfissinna í kom-
andi alþingiskosn-
ingum.
Hvernig má þetta
vera? spyrja kjós-
endur í Mosfellsbæ.
Hvað varð um um-
hverfisverndarstefn-
una sem Vinstri
grænir gáfu sig út
fyrir að standa fyrir í
aðdraganda sveit-
arstjórnarkosninga sl.
vor? Er samstarf við
Sjálfstæðisflokkinn
virkilega svo þýðing-
armikið að kjörnir
fulltrúar Vinstri grænna geti blygð-
unarlaust svikið stefnu flokksins
um leið og atkvæði hafa verið talin?
Í lýðræðisríkjum er sjálfsagt að
stjórnmálaflokkar gangi óbundnir
til kosninga og fái þá nauðsynlegt
svigrúm til samstarfs við þau
stjórnmálaöfl sem fýsilegust þykja
til að tryggja viðgang stefnunnar.
En í hugum fólks sem af einlægni
vinnur að endurbótum í umhverfis-
og náttúruverndarmálum er með
öllu óskiljanlegt að flokkur sem gef-
ur sig út fyrir að standa vörð um
náttúruvernd skuli við fyrsta hana-
gal fórna stefnunni.
Í Mosfellsbæ er hafin mikil upp-
bygging í landi Helgafells og Leir-
vogstungu. Liggja þessi svæði að
helstu náttúruperlu Mosfellsbæjar,
Varmánni. Hefur áin verið á nátt-
úruminjaskrá í tæp 30 ár og nýtur
50–100 m breitt gróðurbelti sitt
hvorum megin við bakkana svo-
nefndrar hverfisverndar sem
tryggja á íbúum aðgengi að ánni og
varðveislu náttúru og sögulegra
minja á svæðinu. Verndarsvæðið
við ána er skilgreint til útivistar og
er áin og bakkar hennar sögð hafa
mikið vísinda- og fræðigildi. Eru
ósar Varmár við Leirvog enn-
fremur friðlýstir.
Þegar deiliskipulagsáætlanir
voru lagðar fram fyrir kosningar sl.
vetur kom í ljós að við hönnun
skipulagsins hafði ekkert mið verið
tekið af menningarsögu og nátt-
úruverndargildi svæðisins. Ljóst
var að bæjaryfirvöld höfðu lítinn
skilning á gildi þess og enn síður
hug á að taka tillit til vilja íbúa.
Tók áhugafólk um umhverfismál í
bæjarfélaginu sig því saman og
stofnaði Varmársamtökin sem strax
bentu á að framkvæmdagleði bæj-
arstjórnar tæki hvorki mið af yf-
irlýstum skipulags- og umhverf-
isáætlunum Mosfellsbæjar né vilja
íbúa.
Í greinargerð með aðalskipulagi
Mosfellsbæjar 2002–2024 og um-
hverfisskipulagi frá 1997 segir að
tryggja beri vandaða umhverf-
ismótun og náin tengsl byggðar við
náttúru við skipulagsgerð. Vilji íbúa
er ennfremur skýr. Í niðurstöðum
íbúaþings 2005 kemur fram að ná-
lægðin við náttúruna og friðsældin
sé það sem íbúum Mosfellsbæjar
þyki mest um vert.
Eftir að Sjálfstæðisflokkinn
missti hreinan meirihluta í bæj-
arstjórn sl. vor varð það hlutskipti
frambjóðanda Vinstri grænna að
halda honum við völd. Í
aðdraganda kosninga
hafði frambjóðandinn
talað um breyttar
áherslur í skipulags- og
umhverfismálum. Þeg-
ar íbúar fóru síðan að
hvetja hann til góðra
verka svaraði hann gal-
vaskur að þar sem
hann byggi innan
skipulagssvæðisins
gæti hann ekki skipt
sér af lagningu tengi-
brauta um vernd-
arsvæði Varmár. En á
hvaða forsendu tekur
fulltrúi umhverf-
isverndarflokks sæti í
bæjarstjórn ef ekki til
að standa vörð um
náttúruperlur sveitar-
félagsins? Er einfald-
lega hægt að leggja
niður stefnuna af per-
sónulegum ástæðum?
Sé rýnt í fundargerðir
Mosfellsbæjar og framlag Vinstri
grænna til umhverfis- og skipulags-
mála á kjörtímabilinu skoðað liggur
beinast við að álykta að þeir hafi
notað umhverfisverndarstefnuna
sem skiptimynt fyrir samstarfið við
Sjálfstæðisflokkinn.
Í eyrum þeirra sem hlustað hafa
á hástemmdar yfirlýsingar Vinstri
grænna um að þeir séu eina trú-
verðuga aflið í umhverfismálum á
Íslandi hljómaði það eins og öf-
ugmælavísa þegar fulltrúar þeirra í
Mosfellsbæ þustu fram á ritvöllinn
til að gera lítið úr þeirri viðleitni
Varmársamtakanna að stemma
stigu við eyðileggingu á fágætum
náttúruperlum bæjarfélagsins. Kom
á daginn að fulltrúar Vinstri
grænna vissu ekki að Varmáin er á
náttúruminjaskrá. Ósar Varmár eru
friðlýstir en það leiddi til þess að
fulltrúi Samfylkingarinnar í bæj-
arstjórn lagði til að tengibraut úr
Leirvogstungulandi, sem leggja á
yfir Varmá rétt utan við ósana, yrði
sett í mat á umhverfisáhrifum burt-
séð frá lagaskyldu. Þessu höfnuðu
Vinstri grænir. Sömu sögu er að
segja um tillögur um að endurskoða
legu tengibrautar um Álafosskvos
og áhrif hennar á ferðaþjónustu.
Gröfurnar hafa nú með fulltingi
Vinstri grænna hafið sín myrkra-
verk í túnfæti Álafosskvosar. Ljóst
er að fagleg þekking á gildi svæð-
isins er víðs fjarri þeim sem stýra
eiga verktökunum sem sjá um upp-
byggingu svæðisins. Eyðilegging
Álafosskvosar er bara upphafið.
Skv. núgildandi aðalskipulagi
stendur til að leggja tengibraut
sem nær úr miðbæ Mosfellsbæjar
um Álafosskvos og þaðan fyrir
mynni Skammadals niður Bjargs-
veg yfir gamla hverasvæðið í
Reykjahverfi að Hafravatnsvegi.
Með þessum gjörningi hverfa þau
tengsl byggðar við náttúru sem íbú-
ar meta öðru fremur. Náttúru-
upplifun er látin víkja fyrir umferð-
arhávaða. Meirihluti
Sjálfstæðisflokks hefur alla tíð
hunsað vilja íbúa í málinu. En með
upplýstri umhverfisstefnu og ein-
lægum ásetningi gætu Vinstri
grænir enn forðað sér frá því að
falla í sömu gryfju.
Um trúverðugleika
VG – Stefnan
sem skiptimynt
Eggert B. Ólafsson skrifar
um byggingu í landi Helgafells
og Leirvogstungu
Eggert B. Ólafsson
» Gröfurnarhafa nú með
fulltingi Vinstri
grænna hafið
sín myrkraverk
í túnfæti Ála-
fosskvosar.
Höfundur er lögfræðingur
og íbúi í Reykjahverfi í Mosfellsbæ.
BYRGINU hefur verið lokað og
rannsókn á fjármálaóreiðu þess send
til ríkissaksóknara. Forstöðumaður
hefur fengið á sig tvær ákærur um
kynferðislega misnotkun og alþjóð
hefur fylgst með málinu í fjöl-
miðlum. Það þarf því
varla að tíunda þessi
mál enn og aftur. Hins
vegar má velta fyrir
sér hvernig á því
standi, að í einu af rík-
ustu löndum heims
velti yfirvöld ábyrgð og
umönnun á þeim, sem
hvað aðþrengdastir
eru í þjóðfélaginu, yfir
á trúfélög og/eða ýmis
líknarfélög. Í þessu
máli kristallast við-
horfin og forgangsröð-
unin í þessu þjóðfélagi.
Þrátt fyrir öll plássin til meðferðar
vegna fíkni- og áfengisvanda hefur
ríki og borg skort allan vilja og
metnað gagnvart þeim sem eru
lengst leiddir og þurfa oft mesta að-
stoðina.
Það segir sína sögu að 80 manns
heimsækja daglega kaffistofu Sam-
hjálpar. Að gistiskýlið í Þingholts-
stræti sé yfirleitt fullt og í vetr-
arhörkunum undanfarið hafi fólk
þurft að sofa úti segir sitt. Að fólk sé
útskrifað af geðdeildum í Konukot
(gistiskýli fyrir konur sem rekið er
af Reykjavíkurdeild Rauða krossins)
segir svipaða sögu. Það ríkir yfirleitt
mikil þögn um þessi mál, þögn sem
er rofin af og til og sérstaklega í
undanfara kosninga, og helst lítur út
fyrir að yfirvöld vilji helst losna við
málaflokkinn. Það tók mikinn tíma
og vinnu að sannfæra borgaryfirvöld
um að láta í té búsetuhúsnæði fyrir
karla sem voru á götunni, en það
tókst og Samhjálp fengin til að reka
það. Rauði krossinn hafði frumkvæði
að opnun Konukots og nú stendur til
að Samhjálp taki við rekstri gist-
iskýlisins við Þingholtsstræti. Sam-
hjálp hefur vissulega staðið sig með
prýði í að sinna þessum málaflokki
og ég hef ekkert á móti því að þeir
haldi því áfram, enda hef ég átt mjög
gott samstarf við þá í þau 12 ár sem
ég hef unnið með geðfötluðum á
Hverfisgötunni. Meðal annars hef ég
setið í nefnd um málefni heim-
ilislausra með þeim þar sem m.a. var
unnið að tillögum í húsnæðismálum
og í kjölfarið voru opnuð heimilin á
Miklubraut. Með tilkomu þess hús-
næðis hafa lífsgæði
margra breyst gíf-
urlega. En mér finnst
það vera mannréttindi
fólks, þótt það sé í
þeirri stöðu að vera á
götunni og vera lang-
veikt, að eiga kost á
faglegri meðferð og
umönnun og geta sjálft
valið milli þjónustu trú-
félaga eða annarra.
Að annast fólk í svo
viðkvæmri stöðu, fólk
sem setur oft allt sitt í
hendur umönnunar-
aðila, krefst þess að viðkomandi
starfi af heilindum og sé með þann
siðferðisstyrk að misnota ekki stöðu
sína eða vald. Þessu hefur alls ekki
verið fylgt eftir af heilbrigðis- og fé-
lagsmálayfirvöldum, það er eins og
þau beri enga ábyrgð á málinu, enda
engin heildræn stefna til í mála-
flokknum. Það sannar mál Byrgisins
eitt og sér. Og þegar ráðamenn tala
um þetta stórslys nú eru fjármálin
það eina sem rætt er um, gæði þjón-
ustunnar eða eftirlit með henni hafa
ekki verið á dagskrá og þeim sem
ræða það er brigslað um fordóma
gagnvart trúfélögum.
Ég hef starfað í athvarfi fyrir geð-
fatlaða í tólf ár, athvarfi sem rekið er
af Rauða krossi Íslands. Þann tíma
hefur enginn af hálfu hins opinbera
gert sér far um að skoða staðinn eða
gera einhvers konar úttekt á starf-
seminni. Ráðherrum og öðrum ráða-
mönnum hefur verið boðið í mat og
skák og þeir hafa þegið það, en ekk-
ert gæðaeftirlit hefur verið á því
hvað fer fram í athvarfinu. Rauði
krossinn hafði frumkvæði að því
sjálfur að fá óháðan aðila til að meta
starfsemi athvarfsins á tíu ára af-
mæli þess.
Það má ekki skilja það svo að ekk-
ert hafi breyst til batnaðar í meðferð
og stuðningi við fólk með geðrask-
anir á undanförnum árum. Sú hug-
myndafræði að færa þjónustuna út
af stóru stofnununum og auka val og
vald notenda og aðstandenda hefur
rutt sér til rúms hér sem og í lönd-
unum í kring. Geðheimahjúkrun og
aukin göngudeildarþjónusta eru
dæmi um það og fjármagn hefur
fengist til áframhaldandi úrbóta í
húsnæðismálum geðfatlaðra og
stuðningi með því að selja Símann.
Félagsmálaráðuneytið hefur líka
mótað ítarlega stefnu í þjónustu við
geðfatlaða og þar er meðal annars
markmiðið að jafna hlutskipti, efla
faglega þekkingu og gæðastarf,
innra eftirlit, bætta starfsendurhæf-
ingu og miðlæga ráðgjöf og hand-
leiðslu sérfræðinga. Þar er líka gert
ráð fyrir að árið 2010 verði 50% allra
þeirra sem starfa við þjónustu við
geðfatlaða með einhvers konar fag-
menntun. Svo mörg voru þau orð og
notendur þjónustunnar mega búast
við batnandi tíð. Ráðuneytið er þeg-
ar farið að vinna eftir stefnunni og
hefur gert þjónustusamning við
einkaaðila úr einni fagstétt um að
gera úttektir á þjónustu við geðfatl-
aða og vinna að starfsendurhæfingu.
Eitthvað skortir enn á að efla sam-
hæfingu og samvinnu milli þeirra
sem að málaflokknum koma. Og eitt
er víst að úrræði vantar fyrir þá sem
verst eru staddir og þeir líða mest
fyrir tilviljanakennd og ábyrgð-
arlaus vinnubrögð þar sem skortur
er á virðingu og fagmennsku.
Velferð á villigötum?
Guðbjörg Sveinsdóttir
fjallar um meðferðarmál »… úrræði vantar fyrir þá sem verst
eru staddir og þeir líða
mest fyrir tilviljana-
kennd og ábyrgðarlaus
vinnubrögð þar sem
skortur er á virðingu
og fagmennsku.
Guðbjörg Sveinsdóttir
Höfundur er geðhjúkrunarfræðingur
og forstöðumaður Vinjar, athvarfs
fyrir geðfatlaða.
ÞANN 1. mars nk. lækkar virð-
isaukaskattur á gistingu- og veit-
ingaþjónustu á Íslandi í 7% og hefur
það vakið mikla athygli víða um
Evrópu. Þann 19. jan-
úar sl. héldu HOT-
REC, samtök hótel- og
veitingasamtaka innan
Evrópusambandsríkj-
anna, ráðstefnu í
Búdapest um virð-
isaukaskatt. Þar var
ítrekað kallað eftir til-
slökun af hálfu Evr-
ópusambandsins um
að aðildarlöndin fengju
tækifæri til þess að
hafa gistingu og veit-
ingaþjónustu í lægra
þrepi skattsins en sú
barátta hefur nú staðið í 15 ár án ár-
angurs. Mörg þeirra hafa gist-
inguna þar nú þegar en vilja færa
veitingaþjónustu og fleiri ferðaþjón-
ustugreinar þangað líka. Ákveðið
hefur verið að þessi ráðstefna marki
upphaf á nýrri og öflugri baráttu.
Fulltrúar sjö þjóða voru fengnir til
að segja frá ástandinu heima fyrir í
þessum málum og er víða óánægja,
sérstaklega með samkeppnisstöðu
veitingastaða gagnvart verslunum
og öðrum fyrirtækjum sem selja
tilbúinn mat út úr húsi. Undirrit-
aðri, framkvæmdastjóra Samtaka
ferðaþjónustunnar, var boðið til ráð-
stefnunnar til að segja frá þeim
breytingum sem verða á virð-
isaukaskattinum á Íslandi 1. mars
en hún var eini fyrirlesarinn frá
landi utan ESB. Vöktu þessar
breytingar á Íslandi mjög mikla at-
hygli en ráðstefnuhaldarar gáfu ís-
lenska fyrirlestrinum nafnið „The
Excellent Scenario“. Fram-
kvæmdastjórn ESB
mun í lok júní nk. gefa
út skýrslu um áhrif
lækkaðs virð-
isaukaskatts á ýmsa
þjónustu m.a. veit-
ingaþjónustu og bíða
margar aðildarþjóðir
með eftirvæntingu eft-
ir þeirri niðurstöðu.
Evrópusambands-
löndin hafa mjög mis-
munandi virð-
isaukaskatt á gistingu
og veitingaþjónustu
eða frá 3% og upp í
25%. Það vekur athygli að þau skuli
þurfa leyfi til að lækka skatta sína
en í skattamálum þarf samhljóða
niðurstöðu í Evrópuráðinu til þess
að aðildarlöndin geti gert það.
Samtök ferðaþjónustunnar hafa
lengi barist fyrir því að veit-
ingaþjónusta fari í lægra þrep virð-
isaukaskatts en gistingin hefur ver-
ið þar frá upphafi. Ástæða þeirrar
baráttu hefur ekki aðeins verið sú
að bæta samkeppnisstöðu íslenskrar
ferðaþjónustu gagnvart öðrum lönd-
um heldur er brýn nauðsyn að jafna
stöðu þeirra fjölmörgu fyrirtækja í
landinu sem selja tilbúinn mat, veit-
ingastaða, verslana, sjoppna o.fl.
Síðast en ekki síst er svo mikil
lækkun skattsins öflug leið til að
stórfækka undanskotum frá skatt-
greiðslum. Það má því búast við öfl-
ugri og árangursríkari innheimtu
skatta en verið hefur og er það ekk-
ert nýtt í sögunni þegar skattar eru
lækkaðir. Það eru að sjálfsögðu
þessi sömu rök sem aðrar þjóðir
benda á þegar þær kalla eftir lægri
sköttum. Þegar þetta er skrifað er
enn beðið eftir frumvarpi um
skattalega meðferð áfengis inni á
veitingastöðunum en nauðsynlegt er
að virðisaukaskatturinn verði sá
sami og á matvöru þótt áfeng-
isskatturinn hækki á móti, á því
hvílir hvort árangur á að nást í bar-
áttunni við undanskotin. Það var at-
hyglisvert á fyrrnefndri ráðstefnu
að fundarmenn ræddu með miklum
þunga hvernig þeir gætu barist
gegn ESB-veldinu í þessu máli og
voru sammála um að sérhver þjóð
yrði að hafa rétt til þess að tryggja
samkeppnishæfni sína og sögðu Ís-
land fyrirmynd í þessum efnum.
Virðisaukaskattur á hótel- og veit-
ingastaði – ófrelsi ESB-ríkjanna
Erna Hauksdóttir segir frá
ráðstefnu um virðisaukaskatt
sem samtök hótel- og veitinga-
samtaka innan Evrópusam-
bandsríkjanna héldu í Búdapest
» ...að fundarmennræddu með miklum
þunga hvernig þeir
gætu barist gegn ESB
veldinu í þessu máli ...
Erna Hauksdóttir
Höfundur er framkvæmdastjóri
Samtaka ferðaþjónustunnar.