Morgunblaðið - 29.01.2007, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 29. JANÚAR 2007 25
ÆTLA má í ljósi sögunnar að
mannskepnan sé einhver grimmasta
tegund jarðkringlunnar og því engin
tilviljun að hún ræður þar ríkjum.
Sagan sýnir okkur
einnig að barátta um yf-
irráð yfir landi hefur
verið helsta orsök hörð-
ustu deilna manna og
þjóða í milli frá örófi
alda.
Í nýlegum sjónvarps-
þáttum var sýnt fram á
að þróun tegundanna
væri afar hægfara og
þúsund ár afar skamm-
ur í því ljósi. Því verður
að gera ráð fyrir að í eðli
flestra Íslendinga búi
sterk löngun til að eign-
ast land og jafnframt vilji til að verja af
hörku það land sem þeir telja sig eiga.
Við sem teljum okkur búa við lýð-
ræði trúum því flest að það tryggi bet-
ur rétt þegnanna en önnur stjórn-
skipan. Einn styrkasti hornsteinn
lýðræðisins er þrískipting valdsins þ.e
löggjafarvald, framkvæmdavald og
dómsvald. Þótt valdið sé þannig þrí-
skipt ber raunar Alþingi eitt ábyrgð
gagnvart þegnunum, enda val fram-
kvæmdavaldsins á þess ábyrgð og
skipan dómsvalds á ábyrgð fram-
kvæmdavalds.
Alþingi hefur gegnum aldirnar haft
það veigamikla hlutverk að setja þjóð-
félaginu lagaramma um eignarhald á
landi, nú síðast að með Lögum um
þjóðlendur og ákvörðun marka eign-
arlanda, þjóðlendna og afrétta nr. 58
1998.
Í greinargerð með frumvarpinu
kemur fram að „gengið hefur verið út
frá því að til séu á miðhálendinu land-
svæði sem nefnd hafa verið almenn-
ingar. … Í frumvarpinu er lagt til að
horfið sé frá því að nota orðið almenn-
ingur en tekið verði upp nýtt hugtak
þjóðlenda … “. Þar segir einnig „Há-
lendissvæði þessi eru sameiginleg auð-
lind þjóðarinnar“. Í umsögn um 11.
grein frumvarpsins segir: „Hér er lagt
til að fjármálaráðherra fari með fyr-
irsvar ríkisins og stofnana þess vegna
krafna um eignaréttindi og úrlausn
þess hvort land teljist til eignarlands
eða þjóðlendu. … þykir rétt að hafa
fyrirsvar hér á einni hendi vegna þess
að vænta má að málafjöldi gæti orðið
nokkur“. (10–20).
Af framantöldu og öðru sem fram
kom í hefðbundnu ferli við setningu
laganna er augljóst að
löggjafarvaldið sá fram-
kvæmd laganna með allt
öðrum hætti en raun
hefur orðið á. Fjöldi
þingmanna úr öllum
stjórnmálaflokkum sem
stóðu að setningu lag-
anna hafa einnig stað-
fest opinberlega að svo
sé.
Búnaðarþing 1998
hafði sama skilning á
frumvarpinu og grein-
argerð með því og al-
þingismenn og lagðist
því ekki gegn lögfestingu frumvarps-
ins í trausti þess að raunverulegur til-
gangur lagasetningarinnar væri að
skerpa mörk eignarlanda og þjóð-
lendna á jöðrum hálendisins.
Meðal alvarlegustu frávika fram-
kvæmdavaldsins frá ætlan löggjafans
má nefna:
Ríkið gerir mjög víða kröfur langt
út fyrir hálendi landsins (allt í sjó
fram).
Ef heldur sem horfir verður mála-
fjöldi ekki nokkrir tugir, þess í stað
mörg hundruð.
Ríkið gerir víða kröfur til eign-
arlanda með skýr þinglýst landa-
merki.
Svo virðist sem fjármálaráðuneyti
telji sjálfstætt markmið að ná undir
ríkið sem allra mestu af landi (þjóðnýt-
ingarstefna?).
Þótt framkvæmdavaldið hafi komið
á fót sérstakri stjórnsýslunefnd
(óbyggðanefnd) til „að skera með
skipulegum hætti úr um það hver séu
mörk eignarlanda og þjóðlendna“ unir
það ekki úrskurðum nefndarinnar og
vísar fjölda mála allt til Hæstaréttar.
Lagasetning í jafn mikilvægu og
viðkvæmu málefni og eignarhaldi á
landi er mikið vandaverk og fram-
kvæmd laganna ekki síður. Þjóðfélags-
þegnar lýðræðisríkis verða að geta
treyst því að valdhafar virði rétt þeirra
og gæti hans.
Árni Mathiesen fjármálaráðherra
hefur nú boðað breytingar á fram-
kvæmd þjóðlendulaganna og er það
vel.
Þó verður að hafa í huga að fjár-
málaráðuneytið hefur borið mikla
ábyrgð á gallaðri framkvæmd laganna
á undanförnum árum og því virðist
vænlegra og raunar skylt að Alþingi
taki þátt í ákvörðunum um breytta
framkvæmd laganna eða breytingar á
þeim.
Þankar um þjóðlendumál
Ari Teitsson skrifar um
þjóðlendur » Lagasetning í jafnmikilvægu og við-
kvæmu málefni og eign-
arhaldi á landi er mikið
vandaverk og fram-
kvæmd laganna ekki
síður.
Ari Teitsson
Höfundur var formaður
Bændasamtaka Íslands 1998.
ÖLL þekkjum við orðatiltækið „að-
gát skal höfð í nærveru sálar“. Það
orðatiltæki á einkar vel við þegar
fjallað er um starf að barnavernd – þar
fer án efa einn við-
kvæmasti og um leið
einn mikilvægasti þátt-
ur velferðarþjónustu í
nútíma samfélagi.
Freydís Jóna Frey-
steinsdóttir lektor í fé-
lagsráðgjöf við HÍ
gleymdi því miður að
taka mið af þessari
fornu speki er hún ritaði
grein í Mbl. þann 19.
desember s.l. undir heit-
inu „Hvert stefnir
Reykjavíkurborg?“
Við fyrstu sýn virðist
megintilgangur greinarinnar vera að
gagnrýna stöðuveitingar Reykjavík-
urborgar. Því er undarlegt að sjá að í
sömu mund og bent er á mikilvægi
þess að faglegar forsendur verði hafð-
ar að leiðarljósi við ráðningu fram-
kvæmdastjóra Barnaverndar Reykja-
víkur ræðst hún að barnaverndarstarfi
í Reykjavík og um leið þeim starfs-
mönnum sem þar starfa.
Gagnrýnin á starfsemi Barnavernd-
ar Reykjavíkur beinist einkum að því
að skráningu mála sé ábótavant og að
svo virðist sem afar lítil greining-
arvinna sé unnin til að undirbyggja
ákvarðanir um framgang mála. Síðan
er höfuðið bitið af skömminni með því
að staðhæfa að dæmi séu um að „...lítið
sem ekkert hafi verið aðhafst í mjög
alvarlegum málum“, án nokkurs frek-
ari rökstuðnings. Hér eru alvarlegar
ásakanir á ferð og því full ástæða til að
bregðast við – því alvarlegt væri ef
rétt reyndist. Reyndar lætur grein-
arhöfundur að því liggja að Reykjavík-
urborg sé komin í þetta óefni í barna-
verndarvinnslu vegna ráðninga á fólki
til starfa á sviði barna-
verndar „sem ekki hefur
verið með þá menntun
sem eðlilegt er að gera
kröfu um“. Hún ber síð-
an Reykjavíkurborg
saman við nágranna-
sveitarfélög, bæði hvað
varðar verklag og
mannaráðningar.
Hér er langt seilst og
erfitt að sjá samhengi –
en þó skal bent á að sér-
menntuð fagmennska
hefur ávallt stýrt Barna-
vernd Reykjavíkur og að
í ársbyrjun 2007 starfa 14 fé-
lagsráðgjafar við Barnavernd Reykja-
víkur, 7 ráðgjafar með aðra háskóla-
menntun, tveir lögfræðingar, auk
sálfræðings, þriggja þjónustufulltrúa
og tveggja eftirlitsaðila – sterkur, góð-
ur og samhentur starfshópur. Að auki
starfrækir Reykjavíkurborg sér-
úrræði í barnavernd –vistheimili fyrir
börn – mikilvægt úrræði og reyndar
það eina sinnar tegundar á landinu.
Þar starfar sérhæft starfsfólk að
barnavernd, svo dæmi sé tekið um fag-
legt barnaverndarstarf hjá Reykjavik-
urborg, þá eru ónefndar stuðnings-
fjölskyldur, persónulegir ráðgjafar og
sértækur stuðningur í barnavernd-
armálum sem unninn er inni á heim-
ilum Reykvíkinga til að styðja barna-
fjölskyldur og börn með góðum
árangri.
Það er alvarlegt að vega með þeim
hætti sem hér er gert að starfi Barna-
verndar í Reykjavík án viðhlítandi
rökstuðnings. Samanburður sem
gerður var í greininni við önnur sveit-
arfélög byggist á hæpnum forsendum.
Til að fullyrða á þann hátt sem gert
var þyrftu rannsóknarniðurstöður að
liggja fyrir þar sem úrtak úr barna-
verndarmálum í Reykjavík væri jafn-
stórt hlutfallslega og úrtak úr barna-
verndarmálum í
nágrannasveitarfélögum. Fyrr en slík-
ar rannsóknarniðurstöður liggja fyrir
er ekki hægt að staðhæfa á þann hátt
sem hér var gert um samanburð á
verklagi milli sveitarfélaga.
Starfsfólk Barnaverndar Reykja-
vikur vinnur eins og Freydís benti
réttilega á í grein sinni, undir miklu
álagi. Nær væri að draga fram í dags-
ljósið þá miklu og góðu vinnu sem þar
fer fram, næg eru tækifærin til þess,
frekar en að ráðast að starfsfólki
Barnaverndar og starfinu með þeim
hætti sem var gert – á hæpnum fag-
legum forsendum.
Barnavernd í Reykjavík
Sigríður Jónsdóttir fjallar
um barnaverndarmál og
svarar grein Freydísar
Jónu Freysteinsdóttur
» Það er alvarlegt aðvega með þeim hætti
sem hér er gert að
starfi Barnaverndar í
Reykjavík án viðhlítandi
rökstuðnings.
Sigríður Jónsdóttir
Höfundur er skrifstofustjóri á Vel-
ferðarsviði Reykjavíkurborgar.
„Vísindastarf í þágu
þjóðar“ var yfirskrift
á ráðstefnu Háskóla
Íslands um rann-
sóknir í líf- og heil-
brigðisvísindum í
byrjun árs. Þar voru
kynntar niðurstöður
faraldsfræðilegrar
landsrannsóknar á
munnheilsu íslenskra
barna og unglinga
(MUNNÍS). Ein af
niðurstöðum rann-
sóknarinnar er að
tíðni glerungseyð-
ingar fer vaxandi hjá
íslenskri æsku.
Orsök glerungseyð-
ingar er efnafræðilegt
ferli, óháð örverum,
þar sem glerungur
tannanna tærist burt
lag fyrir lag. Gler-
ungseyðing greinist
hjá 30% 15 ára ung-
linga og eru piltar í
meiri áhættu (37%) en
stúlkur (23%). Gler-
ungseyðing mælist hjá nær tvöfalt
fleiri piltum en stúlkum.
Þetta er hærra hlutfall en áður
hefur komið fram í rannsóknum á
íslenskum unglingum og tíðni gler-
ungseyðingar hefur aukist um 10%
á undanförnum tíu árum hjá þess-
um aldurshópi. Umræddur aldurs-
hópur drekkur að meðaltali tæpan
lítra af gosdrykkjum á dag.
Fyrri rannsóknir benda til þess
að þeir sem drekka gosdrykki
þrisvar sinnum í viku eða oftar séu
þrisvar sinnum líklegri til að grein-
ast með glerungseyðingu en þeir
sem ekki drekka gosdrykki.
Mikil og tíð gosdrykkjaneysla
ógnar tannheilsu íslenskrar æsku.
Þegar gosdrykkir með eða án syk-
urs leika um tennuranr oft á dag
eykst hættan á glerungseyðingu.
Glerungseyðing er sársaukalaus í
fyrstu og erfitt að
greina hana en á seinni
stigum fylgir henni
mikill sársauki þar sem
glerungsyfirborðið
verndar ekki lengur
skyntaugar tannanna.
Rannsóknir benda til
þess að ætandi áhrif
gosdrykkja á tennur
tengist rotvarn-
arefnum og hugs-
anlega fosforsýrunni
sem í þeim er, en hana
er ekki að finna í kol-
sýrðum vatns-
drykkjum. Sýran tærir
eða eyðir glerungi
tannanna og glerung-
urinn kemur ekki aft-
ur.
Um er að ræða vax-
andi tannheilsuvanda
hjá þjóðinni sem veld-
ur miklum sársauka og
kallar oft á vanda- og
kostnaðarsöm lækn-
ingaúrræði.
Í vöruþróun á gos-
drykkjum mætti leggja aukna
áherslu á að draga úr þekktum
aukaverkunum þeirra á tanngler-
ung og þar gætu gosdrykkjafram-
leiðendur lagt hönd á plóginn. Öfl-
ugt samstarf framleiðenda og
vísindamanna er hér lykilatriði.
Skorað er á framleiðendur gos-
drykkja að hafa hollustu og heil-
brigði að leiðarljósi í vöruþróun til
framtíðar. Á sama tíma og rík-
isstjórnin samþykkir niðurfellingu
á matarskatti og tollum á gos-
drykkjum þá er líklegra að gos-
drykkjaneyslan aukist enn meira í
takt við ódýrara verðlag.
Glerungseyðing –
vaxandi vandi ís-
lenskrar æsku
Inga B. Árnadóttir fjallar
um glerungseyðingu
Inga B. Árnadóttir
» Skorað er áframleið-
endur gos-
drykkja að hafa
hollustu og heil-
brigði að leið-
arljósi í
vöruþróun til
framtíðar.
Höfundur er doktor og forseti
tannlæknadeildar Háskóla Íslands.
ÞAÐ urðu mikil átök um sjáv-
arútvegsmál í aðdraganda síðustu
kosninga. Enda hefur
þjóðin aldrei sætt sig
við það ígildi eign-
arhalds sem felst í
gjafakvótanum. Við
þessu brást Fram-
sóknarflokkurinn með
því að ganga inn á þá
stefnu sem Samfylk-
ingin fylgir, að eign-
arhald þjóðarinnar á
auðlindum sjávar skuli
staðfest með ákvæði í
stjórnarskránni. Þetta
var eitt af helstu bar-
áttumálum Framsókn-
arflokksins í þeim
kosningum. Sjálfstæð-
isflokkurinn féllst svo
á að fara þessa leið
við myndun rík-
isstjórnarinnar. Skýrt
ákvæði um þetta var
sett í stjórnarsáttmál-
ann. Það vakti sérstaka athygli að
Þorsteinn Pálsson fyrrverandi for-
maður Sjálfstæðisflokksins og sjáv-
arútvegsráðherra til margra ára
var skipaður fulltrúi í stjórn-
arskrárnefndina. Athygli vegna
þess að allan sinn feril sem sjáv-
arútvegsráðherra vann hann að því
leynt og ljóst að „einkavæða“ að-
ganginn að auðlindinni. Það lá því
ljóst fyrir að hann væri á móti
stefnu ríkisstjórnarinnar í málinu.
Nú er það komið á daginn að hann
hefur í raun tekið starf stjórn-
arskrárnefndar í gíslingu og kemur
ásamt einhverjum félaga sinna úr
Sjálfstæðisflokknum í veg fyrir að
nefndin skili af sér tillögum um
þjóðareign á auðlindum sjávar. Allir
aðrir fulltrúar stjórnmálaflokka í
nefndinni eru tilbúnir að styðja þá
gerð. Var það máske alltaf erindi
Þorsteins Pálssonar í þessa nefnd?
Var Sjálfstæðisflokkurinn óheill í
málinu og þetta leiðin til að koma í
veg fyrir að ákvæðið í stjórnarsátt-
málanum næði fram? Ef svo er er
full ástæða til að spyrja „hvort
stjórnin sé að springa“ eins og
Kristinn H. Gunnarsson gerir á
heimasíðu sinni. Ég spurði formann
Framsóknarflokksins,
Jón Sigurðsson, á Al-
þingi sl. mánudag
hvort formaður Fram-
sóknarflokksins gæti
setið í ríkisstjórn með
flokki sem hunsar sinn
eigin stjórnarsáttmála
og niðurlægir Fram-
sóknarflokkinn með
svo óbilgjörnum
hætti?
Yfirlýsing
Jóns Sigurðssonar
Jón Sigurðsson
svaraði og sagðist
treysta því að málinu
yrði ráðið til lykta.
Þetta er skýr yfirlýs-
ing. Formaður Fram-
sóknarflokksins hlýtur
því að ætla að fylgja
því fast eftir að svo
verði gert. En tíminn er naumur og
Jón Sigurðsson verður því að láta
hendur standa fram úr ermum.
Þetta er mál ríkisstjórnarinnar en
það er hlutverk Jóns Kristjáns-
sonar að stýra starfi nefndarinnar.
Nefndin hefur allt í höndum sem
þarf til að ljúka málinu. Tillögur
auðlindanefndar liggja fyrir um
ákvæðið sjálft. Starfshópur úr
stjórnarskrárnefndinni sjálfri
fjallaði um málið og komst að já-
kvæðri niðurstöðu.
Nú reynir á það úr hverju Fram-
sóknarflokkurinn og þeir nafnar
Jón Sigurðsson og Jón Krist-
jánsson eru gerðir. Þetta mál er
prófsteinn á það hvort Framsókn-
arflokknum sé treystandi. Ef hann
lætur samstarfsflokkinn komast
upp með að svíkja í þessu máli þarf
ekki frekari staðfestingu á að svo
er ekki.
Í gíslingu Þorsteins
Pálssonar
Jóhann Ársælsson fjallar um
störf stjórnarskrárnefndar og
þjóðareign á auðlindum sjávar
Jóhann Ársælsson
» Þetta mál erprófsteinn á
það hvort Fram-
sóknarflokknum
sé treystandi.
Höfundur er alþingismaður.