Tímarit lögfræðinga - 01.05.1981, Blaðsíða 9

Jón G. Tómasson borgarlögmaður:
DE LEGE FERENDA
SJÓNARMIÐ UM EIGNARNÁM
Eins og þegar hefur verið gerð grein fyrir á þessu málþingi setur
67. gr. stjskr. þrjú skilyrði fyrir eignarnámi. 1 fyrsta lagi þarf al-
menningsheill að krefjast þess, að eiganda sé skylt að láta af hendi
eign sína, í öðru lagi skal liggja fyrir lagaheimild og í þriðja lagi á
að koma „fullt verð“ fyrir eignina. Um fyrst nefndu tvö atriðin mun
ég ekki fjölyrða og í raun verður að ætla, að löggjafarvaldinu sé ætlað
hverju sinni að meta, hvenær skilyrði um grundvöll fyrir eignarnámi
séu fyrir hendi, hvenær almenningsheill krefjist, að sett verði lága-
heimild um eignarnám.
Hvað felst hins vegar í orðunum „fullt verð“, hvernig ber að túlka
þau við ákvörðun eignarnámsbóta og hvaða skorður setja þau lög-
gjafarvaldinu við setningu viðmiðunarreglna um fjárhæð eignarnáms-
bóta? Hvert ber að stefna við endurskoðun stjórnarskrárákvæðisins
og setningu lagareglna um þetta efni? Þessar spurningar skipta veru-
legu máli og hafa mikla þýðingu í samfélagi okkar.
Þegar skýra skal eignarréttarákvæði stjskr. er nauðsynlegt að hafa
í huga þjóðfélagsástandið eins og það var, þegar ákvæðið var upp-
haflega sett. Taka verður mið af þjóðfélagslegum breytingum og ekki
má missa sjónar af því, að tilgangurinn með setningu ákvæðisins var
fyrst og fremst að vernda þá eign, sem einstaklingurinn hafði sjálfur
skapað, en ekki að samfélagið ætti að greiða bætur fyrir verðmæti,
sem skapast hafa vegna aðgerða þess og skattleggja síðan eignir eða
tekjur annarra til að greiða bæturnar.
Ákvæðið á rætur sínar að rekja fyrst og fremst til 18. aldar heim-
speki um verndun einstaklinga og eigna þeirra gegn gerræðisfullum
aðgerðum stjórnvaldanna. Nú er hins vegar ástandið þannig, að oft
þarf fremur að vernda hagsmuni almennings gegn óeðlilegum gróða
3