Tímarit lögfræðinga - 01.05.1981, Blaðsíða 12

fyrst og fremst tryggingu gegn því, að eign hans sé af honum
tekin eða skert að þarflausu eða þarflitlu. Vissuléga getur þröng og
ströng túlkun á orðunum „fullt verð“ veitt slíka vörn að vissu marki.
En eftir að löglega er tekin ákvörðun um eignarnám þá er vörnin
brostin, eftir stendur aðeins að ákveða eigandanum endurgjald eða
bætur fyrir eignarnámstökuna. Mat á því, hvort forsendur eignar-
námstöku séu fyrir hendi verður eflaust eftir sem áður að vera á
hendi löggjafans, en óttist menn misnotkun á því valdi kemur til
álita, hvort þrengja skuli skilyrði löggjafans til setningar eignarnáms-
heimilda, þótt ég hafi ekki hugmyndir eða tillögur í því efni. Eflaust
er einnig mikilsvert, að settar verði ákveðnar reglur um, hvaða aðili
hafi vald til að ákveða, hvort eignarnámsheimildar skuli neytt í hverju
einstöku tilviki, en um þetta atriði er löggjöfin víða ekki skýr. Mætti
þannig huga að því, að einstaklingnum verði veitt ríkari vernd gegn
þarflítilli eða umdeildri eignarnámstöku. Verði þessi varnaðaráhrif
fyrir eignarrétti einstaklingsins aukin, er ekki eins mikil þörf og marg-
ir telja nú á að beita endurgjaldsákvæðinu sem réttaröryggissjónar-
miði gegn umdeilanlegri eignarnámsheimild eða eignarnámstöku. Sú
vörn gegn friðhelgi eignarréttarins er hvort eð er brostin, þegar
eignarnámið hefur verið ákveðið. Aðeins er eftir að ákveða eigand-
anum bætur.
Opinberir aðilar, bæði stofnanir ríkisins en einnig og ekki síður
sveitarfélög, standa oftlega andspænis miklum vanda í samningavið-
ræðum við einstaka eigendur fasteigna um framkvæmdir, sem tengd-
ar eru almennum hagsmunum um hagstæðustu lausn á tilteknum
verkefnum þessara aðila. Hjá sveitarfélögum a.m.k. gætir óneitanlega
vissarar tregðu til að afsala ákvörðun um endurgjald fyrir t.d. fyrir-
hugað byggingarland í hendur dómkvaddra matsmanna, þótt sam-
komulag um slíka málsmeðferð geti að öðru leyti verið fyrir hendi.
Óvissa um fjárhæð bótagreiðslna og ekki ástæðulaus ótti um, að til
grundvallar matsfjárhæð verði að verulegu leyti lagt söluverð bygg-
ingarhæfra lóða, getur þannig leitt til þess, að nauðsynlegar fram-
kvæmdir eða undirbúningur þeirra tefjist verulega — og jafnvel til
þess að hagstæðasta lausnin í efnalegu tilliti er ekki valin, þannig
t.d. að land í einkaeign verður ekki tekið til skipulags og bygginga,
þótt það liggi betur við öllu þjónustukerfi sveitarfélags en annað land-
svæði, sem er í eigu sveitarfélagsins.
Ágreiningur og óvissa um landverð virkar þannig sem haft á eðli-
lega og æskilega uppbyggingu. 1 sumum tilvikum á þetta einnig við,
þótt landeigandi vilji gjarnan láta land sitt af hendi og eignamáms-
6