Tímarit lögfræðinga - 01.05.1981, Blaðsíða 15

andinn situr uppi með arðlausa eign, en heldur í vonina um mikinn
fjárhagslegan ávinning.
Og allir þekkja eflaust dæmið um kaup Kópavogskaupstaðar á Fífu-
hvammslandi, sem nefnd hefur verið dýrasta eyðijörð í heimi. Hvert
var verðmæti landsins í höndum eigandans, án þess að hann gæti
reiknað með, að samborgarar hans legðu fram fjármagn til að gera
það söluhæft? Hver var eftirspurnin á svokölluðum „frjálsum mark-
aði“? Landið var auglýst til sölu, en ekkert tilboð barst. Rétt er að
nefna, að um Fífuhvamm samdist þó um landverð, sem var ívið lægi'a
en gildandi fasteignamat og er það vissulega umhugsunarefni, ef fast-
eignamat ríkisins leggur til grundvallar við matsgerðir sínar verðmæt-
issjónarmið, sem eru alls óraunhæf, nema hið opinbera komi til og
leggi fram verulegt fjármagn til slíkrar verðmætissköpunar. Milli fast-
eignamatsins og endurkaupsverðsins — eða bótagreiðslunnar — þarf
að sjálfsögðu að vera samræmi. Hátt fasteignamat, sem ekki er í neinu
samræmi við notagildi landsins í höndum eigandans, og skattlagning til
ríkis og sveitarfélaga, sem hlutfall af slíkri matsfjárhæð, ber keim af
óbeinni eignaupptöku. Hins vegar er oft eftirtektarvert, að eigendur
slíkra eigna virðast gjarnan vilja viðhalda óeðlilega háu mati. Þeir
kæra það ekki til lækkunar í voninni um ábata síðar.
Og hér er komið að kjarna málsins. Hvert er verðmæti lands eða
tilgreindra landréttinda, sem nauðsynlegt er að nýta til almanna þarfa,
og við hvaða verðmætissjónarmið á að miða? Hver er eðlileg og sann-
gjörn túlkun á orðunum „fullt verð?“
Til þess að gera þetta mál ekki alltof langt eða flóknara en efni
standa til hér, þá ætla ég aðeins að fjalla nánar um tvö tilvik, sem
jafnframt eru þó þýðingarmest, annars vegar eignarnámstöku á land-
svæði ti'l skipulags og bygginga og hins vegar á hitaréttindum.
Enginn dregur í efa, að lóð, sem tilbúin er til byggingar t.d. í Reykja-
vík eða nágrenni, er talin verðmæt eign, eign sem gengur kaupum og
sölum háu verði. Við húsvegg neytandans er heita vatnið einnig óum-
deilanlegt verðmæti. Eignin — landið eða jarðvarminn — er fyrir
hendi, en hvað er það, sem hefur gert eignina verðmæta eða aukið
verðgildi hennar?
Til þess að gera sér grein fyrir þessu er nauðsynlegt m.a. að kanna,
hvað það kostar að skipuleggja eða gera land byggingarhæft, eða hvert
er kostnaðarverð á hitaveitu.
Ákvörðun um að taka landsvæði til breyttrar notkunar, skipulags
og byggingarframkvæmda er í höndum skipulagsyfirvalda, fyrst og
fremst viðkomandi sveitarstjórnar. Einstaklingur, sem á landareign,
9