Tímarit lögfræðinga - 01.05.1981, Blaðsíða 18

hversins? Hvert hefur þeirra tjón orðið vegna eignarnámsins ? Á að
miða við hugsanlegt eða líklegt söluverð þessara réttinda á almenn-
um markaði ? Slíkt markaðsverð hlýtur að mótast annars végar af því,
hvort völ sé sambærilegra verðmæta á svipuðum slóðum, og hins veg-
ar af eftirspurn í þeim mæli, sem eignarnámsheimildin veitir og telja
verður næsta ósennilega frá öðrum aðila. Ljóst er að þessi sjónarmið
munu ekki leiða til hárra eignarnámsbóta. 1 annan stað kemur til
álita að miða við notagildi eignarinnar í hendi eignarnámsþola. Slík
arðsemi hefur verið sáralítil. Viðmiðun við enduröflunarverð kemur
heldur ekki til greina í tilviki sem þessu og ekki er umdeilt, að bæt-
urnar ber að miða við tjón eignarnámsþola en ekki þann hagnað, sem
eignarnemi kann að öðlast.
Arðsemi eiganda hversins hefur verið sáralítil og arðsvonin er litlu
meiri. M.ö.o. tjón eigandans er lítið og ávinningur eignarnema óviss
og háður m. a. sveiflukenndu erlendu verði á olíu, en vonandi þó tals-
verður, þegar til lengri tíma er litið. Menn mega heldur ekki líta fram-
hjá því, að lækkun hitakostnaðar við gerð jarðvarmaveitu er ekki alls
staðar ýkja mikill, t.d. er í áætlun um Deildartunguhver talið að orku-
verð sem hlutfall af olíuverði verði nálægt 90% fyrstu árin, en fari
síðan lækkandi í um 66% um næstu aldamót. Og til eru hitaveitur á
landinu, sem þurfa að selja orkuna dýrara verði en olíukyndingu næmi.
Hvort sem við tölum um land eða jarðhita verður niðurstaðan þann-
ig sú, að án aðgerða af hálfu hins opinbera verða eignarréttindin nán-
ast aldrei hagnýtt af eigendum, nema til hefðbundinna nota, ef svo
mætti orða það. Og það eru þeir hagnýtingarmöguleikar, sem eigand-
inn tapar við eignarnám, þ.e. það tjón, sem hann hefur orðið fyrir.
Eins og áður er nefnt tryggir stjskr. eignarnámsþola rétt á bótum,
sem svari til „fulls verðs“, en gefur ekki vísbendingu um, með hvaða
hætti slík verðmiðun skuli fundin, hvar draga eigi mörkin milli þess
verðmætis, sem eigandinn á að fá í formi endurgjalds og þeirra verð-
mæta, sem ekki á að bæta. Um þetta efni er eðlilegt að settar verði
reglur í almennri löggjöf.
1 þessu sambandi má minna á, að víða eru í löggjöf settar sérreglur
um viðmiðun við ákvörðun eignarnámsbóta. Þannig var í áður gild-
andi lögum um framkvæmd eignarnáms frá 1917 t.d. ákvæði um, að
matsverð eignar skyldi miðast við gangverð það, sem hún myndi hafa
í kaupum og sölum. Viðmiðun við gangverð getur út af fyrir sig verið
eðlilég og sanngjörn í mörgum tilvikum, en augljóst er þó, að oftlega
getur verið mjög erfitt að finna slíka viðmiðun og margar eignir eru
þess eðlis, að þær ganga hreinlega ekki kaupum og sölum á almenn-
12