Tímarit lögfræðinga - 01.05.1981, Blaðsíða 29

þetta fellur utan umræðuefnis míns hér. Vil ég þó benda á, að danski
fræðimaðurinn Paul Andersen (t.d. Dansk statsforfatningsret Kh.
1954 bls. 755) telur, að í vissum tilvikum geti dómstólar hafnað því,
að lagaheimild til eignarnáms standist, með þeim rökum, að almenn-
ingsþörf krefjist ekki eignarnáms.
Það er afar sjaldgæft, að heimildarlög um eignarnám kveði ná-
kvæmlega á um afmörkuð skilyrði þess, að eignarnám megi fram fara,
þannig að það sé nánast háð hreinni lögskýringu, hvort skilyrðin séu
til staðar. Hitt er miklu algengara, að í heimildarlögum sé mat á þörf-
inni fyrir eignarnám að meira eða minna leyti látið í hendur þeim
aðila, sem ákvörðun tekur. Löggjafinn hefur oft ekki tekið aðra af-
stöðu til almenningsþarfar en þá, að á tilteknu sviði kunni að skap-
ast slík þörf, en matið í einstökum tilfellum er látið í hendur stjórn-
valds. Þá er það einnig mjög algengt, að heimildir til eignarnáms séu
í lögum bundnar teygjanlegum lagaskilyrðum, sem stjórnvaldi er látið
eftir að meta, hvort fyrir hendi eru í einstökum tilfellum.
Því eru áreiðanlega takmörk sett af stjórnarskránni að hve miklu
leyti löggjafanum er heimilt að framselja til stjórnvalda vald sitt til
að meta almenningsþörf. Skv. stjórnarskrá þurfa bæði skilyrðin að
vera til staðar, almenningsþörf og lagaheimild. Er vafalaust, að í þessu
felst, að afstaða að einhverju marki þurfi að vera tekin í lögum til
almenningsþarfarinnar. Ljóst er t.d. að lög, sem kvæðu á um að
ríkisstjórninni væri heimilt að taka fasteignir á Islandi eignarnámi,
þegar almenningsþörf krefði, án þess að frekar væri kveðið á um
þessar þarfir, yrðu ekki talin standast.
Mjög er misjafnt í lögum, hversu víðtækt framsal á heimild til að
meta almenningsþörf er. 1 lögum nr. 41/1963 um aðstoð ríkisins við
kaupstaði og kauptún vegna landakaupa er að finna dæmi um afar
víðtækt framsal. 1 5. gr. þessara laga segir, að það sé skilyrði fyrir
aðstoð ríkisins skv. lögunum, að ríkisstjórnin telji sveitarfélagi nauð-
synlegt að eignast umrædd landsvæði vegna almennra þarfa. 1 6. gr.
er síðan heimild til að taka land eignarnámi, ef eigandi vill ekki selja.
I lögunum er ekki að finna neina frekari leiðbeiningu um, í hvaða
skyni eignarnámi skuli beitt. Verður vart talið, að þessi eignarnáms-
heimild standist.
Miklu algengara er auðvitað, að Ijóst sé af heimildarlögum, í þágu
hvers konar framkvæmda eignarnám sé heimilað. 1 vegalögum nr.
6/1977 er t.d. heimilað eignarnám á landi undir vegi. Lögin veita
ekki heimild til eignarnáms vegna annarra framkvæmda. Á hinn bóginn
er Ijóst, að stjórnvöldum er í dæmi sem þessu látið eftir að meta, hvort
23