Tímarit lögfræðinga - 01.05.1981, Blaðsíða 20

taka af vafa og breyta þessu stjórnarskrárákvæði um leið og stjórnar-
skráin er í heild endurskoðuð, þannig að í stað orðanna „fullt verð“
komi ákvæði þess efnis, að eignarnámsþoli fái bætur, sem miðist við
sannanlega eða eðlilega notkun eignarinnar, þegar til eignarnámsins
kemur. Eignarnámsþoli á þannig tryggt, að honum verði bætt tjón
hans, en hann á ekki von á bótum eða endurgreiðslu fyrir mögulega
verðhækkun, sem breytt notkun eignarinnar gæti gefið af sér, ekki
fyrir hugsanlega verðhækkun í framtíðinni eða verðhækkun, sem
framkvæmdin, sem tengd er eignarnámstökunni, leiðir af sér. Eign-
arnámsþoli er m.ö.o. jafnsettur og ekki hefði komið til eignarnáms-
ins eða þeirra framkvæmda hins opinbera, sem leiða til verðhækkana
á eign hans.
1 samræmi við það sem nú er sagt er rétt að setja í lög ákvæði um
meginreglur til viðmiðunar við ákvörðun eignarnámsbóta, reglur, sem
hefðu það að höfuðmarkmiði að gera eignarnámsþola jafnsettan fjár-
hagslega og ef til eignarnáms hefði ekki komið, en útiloka jafnframt,
að hann hafi beinlínis fjárhagslegan ávinning af eignarnáminu vegna
þeirra breytinga, sem eignarnámstaka hefur á nýtingarmöguleika
landsins. Bæturnar ber þannig að miða við notkun fasteignar, og með
hliðsjón af notkun eignar, sem eðlilegt er að reikna með eftir aðstæð-
um á staðnum, en með viðmiðun við þá starfsemi eða þann tilgang,
sem notkun eignarinnar hefur verið tengd.
Hins vegar ber hvorki að taka tillit til möguleika á verðhækkun
eignarinnar í framtíðinni, né meta verðbreytingar, sem leiða af til-
gangi eða markmiði eignarnámstökunnar eða framkvæmdum eða starf-
semi, sem er í tengslum við eignarnámstökuna. Ekki á heldur að taka
tillit til þess, þótt eignarnemi hefði viljað kaupa eignina hærra verði,
vegna sérstakra þarfa hans, ef eignarnámsheimild hefði ekki verið
fyrir hendi. Þá þarf einnig að hafa ákveðinn öryggisventil, þannig að
framangreindar reglur leiði ekki til núll-virðis eignarinnar og þar með
eignarupptöku, enda ber að draga skíra línu á milli annars vegar eign-
arupptöku og skerðingar á friðhelgi eignarréttarins og hins vegar setn-
ingu reglna um bætur fyrir eignarnám, sem mál mitt hefur fjallað um.
Upphaf eignarréttarins á landi var sjálftaka. Með landnámi eða lang-
varandi notkun — þ.e. hefðarrétti — urðu menn eigendur landsins.
Ástæðan fyrir viðurkenningu á þessum eignarrétti var einmitt, að
eigandinn sýndi, að hann hafði not fyrir eignina, hann nýtti hana
sjálfum sér eða öðrum til framfærslu eða í framleiðsluskyni til að
skapa önnur verðmæti. Notkunin skóp eignarréttinn. 1 upphafi skyldi
endirinn skoða og bæta eigandanum töku eignarinnar, ef hún gerist
14