Morgunblaðið - 29.10.2011, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. OKTÓBER 2011
Sigrún Rósa Björnsdóttir
sigrunrosa@mbl.is
Hæstiréttur staðfesti í gær í málinu
nr. 340/2011 úrskurð Héraðsdóms
Reykjavíkur frá í vor en þar kærðu
tugir kröfuhafa þá niðurstöðu að
telja skuli innstæður á Icesave-
reikningum forgangskröfur í
þrotabú gamla Landsbankans.
Alls tók rétturinn fyrir ellefu mál
er vörðuðu stjórnskipulegt gildi 6.
gr. laga nr. 125/2008, svokallaðra
neyðarlaga.
Töldu sóknaraðilar greinina fara
gegn eignarréttar- og jafnréttis-
ákvæðum Stjórnarskrár Íslands og
Mannréttindasáttmála Evrópu
(MSE)og einnig gegn EES-samn-
ingnum. Þá hefði meðalhófs ekki ver-
ið gætt þar sem löggjafinn og stjórn-
völd hefðu gengið óþarflega langt í
aðgerðum sínum þeim til tjóns.
Mikill og fordæmalaus vandi
Í dómi Hæstaréttar í gær kom
fram að sóknaraðilar töldu markmið
neyðarlaga óljóst og „rökrænt sam-
hengi skort milli tilefnis til setningar
þeirra og úrræða, sem í þeim fólust,
en lögskýringargögn komi ekki að
haldi til að varpa ljósi á það.“
Hæstiréttur sagði í ljósi máls-
ástæðna sóknaraðila nauðsyn á að
skýra þann vanda sem við var að etja
í íslensku hagkerfi í byrjun október
2008 og rakti aðdraganda laganna.
Í dómi sínum sagði Hæstiréttur:
„Auk stóru viðskiptabankanna
þriggja stóðu einnig flest af stærri
fjármálafyrirtækjum í landinu fjár-
hagslega tæpt þegar þarna var kom-
ið. Að virtum þeim mikla og for-
dæmalausa vanda, sem við var að
etja, og þeim skýru markmiðum sem
stefnt var að, verður við úrlausn um
lögmæti ákvarðana löggjafans að
játa honum ríku svigrúmi við mat á
því hvaða leiðir skyldu farnar til að
bregðast við því flókna og hættulega
ástandi sem upp var komið.“
Löggjafanum hafi því borið stjórn-
skipuleg skylda til að gæta velferðar
almennings.
Ekki réttmætar væntingar
Hæstiréttur féllst á að kröfurétt-
indi sóknaraðila gætu talist eign í
skilningi stjórnarskrár og MSE.
Hins vegar væri ekki hægt að fallast
á að sjónarmið um réttmæti vænt-
inga þeirra um aðgerðir löggjafans
yrðu þeim ekki í óhag og vísaði dóm-
urinn til þess að löggjafinn hefði
margoft breytt rétthæð krafna án
þess að telja svigrúm til þess tak-
markast af stjórnarskrá.
Hvað fullyrðingu sóknaraðila um
afturvirkni neyðarlaganna varðaði,
vísaði Hæstiréttur til þess að lögin
tækju til krafna sem stofnuðust á
hendur fjármálafyrirtækjum sem
slitið væri eftir gildistöku laganna.
Kröfuhöfum ekki mismunað
Hæstiréttur sagði ljóst að „með
lögunum hefði verið ákveðið með al-
mennum hætti hvernig skipað skyldi
réttindaröð krafna við slit fjármála-
fyrirtækja, sem getur raskað rétt-
indum mjög margra kröfuhafa ís-
lenskra fjármálafyrirtækja en ekki
sóknaraðila einna“.
Löggjafanum hefði einnig verið
skylt að tryggja innstæður að fullu í
stað þess að takmarka þær við
21.887 evrur, „en takmörkun for-
gangsréttar við þá fjárhæð hefði ver-
ið líkleg til að vinna gegn markmið-
um löggafans um að skapa
stöðugleika og traust á nýju bönk-
unum á Íslandi. Að þessari niður-
stöðu fenginni var það skylda lög-
gjafans að tryggja jafnframt svo sem
auðið var að erlendir innstæðu-
eigendur nytu sambærilegrar
stöðu“.
Jón Steinar Gunnlaugsson hæsta-
réttardómari skilaði sératkvæði og
taldi að sú skerðing kröfuréttinda
kröfuhafa sem fælist í 6. gr. neyð-
arlaga færi gegn stjórnarskrá.
Neyðarlögin hvorki gegn
stjórnarskrá né EES
Morgunblaðið/Ómar
Staðfesting Margir lögðu leið sína í Hæstarétt í gær til að fylgjast með þegar fjölskipaður dómur tók afstöðu til þeirra ellefu úrskurða sem kærðir voru.
 Hæstiréttur staðfestir gildi neyðarlaga  Innstæður Icesave-reikninga teljast forgangskröfur í
þrotabú Landsbanka  Löggjafanum bar stjórnskipuleg skylda til að gæta velferðar almennings
Neyðarlögin staðfest í Hæstarétti
Fullskipað var í dómi Hæstaréttar,
þegar hann staðfesti úrskurð hér-
aðsdóms um að innistæður Ice-
save teldust forgangskröfur í
þrotabú Landsbanka Íslands hf.
Málið dæmdu hæstaréttardóm-
ararnir Ingibjörg Benediktsdóttir,
forseti Hæstaréttar, Garðar Gísla-
son, varaforseti Hæstaréttar,
Gunnlaugur Claessen, Jón Steinar
Gunnlaugsson og Þorgeir Örlygs-
son og Eggert Óskarsson héraðs-
dómari og Hjördís Hákonardóttir
fyrrverandi hæstaréttardómari.
Jón Steinar Gunnlaugsson skil-
aði séráliti í öllum þeirra ellefu
mála sem tekin voru fyrir.
Venjan er sú að þrír eða fimm
dómarar við Hæstarétt taki hverju
sinni þátt í meðferð máls fyrir
dómi. Í dómstólalögum er þó kveð-
ið á um að í mikilvægum málum sé
forseta Hæstaréttar heimilt að
skipa fleiri en fimm dómara í dóm-
inn að því gefnu að fjöldi dómara
standi á oddatölu.
Málin ellefu voru flutt í Hæsta-
rétti í september, ýmist skriflega
eða munnlega. Sjaldgæft er að mál
séu flutt munnlega fyrir sjö manna
dómi í Hæstarétti. Síðast var það
gert í máli Mótormax í júní á þessu
ári og þar áður í þjóðlendumál-
unum árið 2004.
Sex af sjö dómurum sammála
GILDI NEYÐARLAGA STAÐFEST
Neyðarlögin sem sett voru 6. októ-
ber 2008 veittu fjármálaráðherra,
Fjármálaeftirliti (FME) og Íbúða-
lánasjóði (ÍLS) geysimiklar heim-
ildir til að hlutast til um starfsemi
fjármálafyrirtækja. 14. og síðasta
grein laganna kvað á um að þau
tækju strax gildi, ekki daginn eftir
samþykktina á Alþingi, eins og
venjan er. Mönnum lá mikið á.
Fjármálaráðherra fær m.a.
heimild til þess að reiða fram fjár-
magn til að stofna nýtt fjármála-
fyrirtæki, yfirtaka það eða yf-
irtaka þrotabú þess í heild eða að
hluta. Veigamikil ákvæði gildandi
laga eru tekin úr sambandi þegar
ráðherra notar heimildina, m.a.
um heimild ríkisins til að eignast
virkan eignarhlut í fjármálafyr-
irtæki. Nýtt hlutafélag sem fjár-
málaráðherra stofnar hefur
starfsleyfi sem viðskiptabanki og
FME getur flutt nafn fjármálafyr-
irtækis sem líður undir lok á nýtt
félag.
Önnur grein laganna var sett til
þess að ríkissjóður gæti tryggt
sparisjóðastarfsemi, t.d. ef eigið fé
sparisjóða rýrnaði niður fyrir
hættumörk. Ef ráðstafanir FME á
grundvelli laga um fjármálafyr-
irtæki hafa ekki skilað árangri
getur stofnunin afturkallað starfs-
leyfi umrædds fyrirtækis.
Fimmta grein fjallar um ráð-
stafanir Fjármálaeftirlitsins við
„sérstakar aðstæður“ sem skil-
greindar voru hér að framan,
FME er nánast fengið alræðisvald
í slíkum tilfellum. M.a. eru starfs-
menn þess undanþegnir skaða-
bótaskyldu vegna ákvarðana og
framkvæmda samkvæmt grein-
inni. Þessar ákvarðanir og fram-
kvæmdir eru líka undanskildar
fjórða til sjöunda kafla stjórn-
sýslulaganna. Þeir kaflar fjalla
m.a. um andmælarétt, birtingu
ákvörðunar, rökstuðning ákvörð-
unar og stjórnsýslukærur.
Innstæður í forgang
Í sjöttu grein segir að við gjald-
þrotaskipti fjármálafyrirtækis
verði innstæður sparifjáreigenda
forgangskröfur. Sjöunda grein
veitir FME sömu valdheimildir og
fimmta grein, þegar eftirlits-
skyldur aðili, annar en fjármála-
fyrirtæki, lendir í sérstökum erf-
iðleikum. Undir þetta ákvæði
gætu lífeyrissjóðir fallið.
8. grein bætir ákvæði inn í lög
um Tryggingarsjóð innstæðueig-
enda og fjárfesta, hann fær að
greiða innstæður alltaf út í krón-
um. Einnig að innstæður verð-
bréfasjóða, fjárfestingarsjóða,
fagfjárfestasjóða, lífeyrissjóða og
annarra sjóða um sameiginlega
fjárfestingu skuli ekki vera und-
anskildar ákvæðum um trygging-
arsjóðinn. Rétt eins og sjötta grein
gerir innstæður að forgangs-
kröfum í þrotabú yfirtekur Trygg-
ingarsjóður innstæðueigenda þær
kröfur í búið ef hann borgar út
innstæður fólks. Samkvæmt 9.
grein verða þær kröfur sjóðsins
því jafnréttháar og kröfur al-
mennings til innstæðna sinna.
Í 10. grein er Íbúðalánasjóði
fengið það hlutverk að kaupa upp
íbúðalán banka og sparisjóða.
kjon@mbl.is
Geysimikil völd í hendur ráðherra með lögunum
Morgunblaðið/Kristinn
Ávarp „Nú reynir á ábyrg og fumlaus viðbrögð. Ég mun nú á eftir mæla fyr-
ir frumvarpi á Alþingi sem mun gera ríkissjóði kleift að bregðast við því
ástandi sem nú er á fjármálamörkuðum,“ sagði Geir H. Haarde, þáverandi
forsætisráðherra, í ávarpi 6. október 2008 og átti þar við neyðarlögin.
Skannaðu kóðann
til að lesa nýjustu
fréttir um dóm
Hæstaréttar.