Morgunblaðið - 29.10.2011, Blaðsíða 30

FRÉTTASKÝRING
Hjörtur J. Guðmundsson
hjorturjg@mbl.is
H
vergi í viðræðuramma
Evrópusambandsins
vegna umsóknar Ís-
lands um inngöngu er
minnst á að í boði séu
varanlegar undanþágur frá löggjöf
eða stefnu sambandsins eða annað í
þá veru, gangi landið þar inn, en í
rammanum „eru skilgreindar þær
grundvallarreglur og viðmið sem
samningaviðræðurnar munu lúta“
eins og segir á vefsíðu utanríkisráðu-
neytisins.
Einungis kemur þar fram að í
boði kunni að vera tímabundin aðlög-
unartímabil eftir að af formlegri inn-
göngu hefur orðið, sem skilgreina
þurfi vel og verði að vera takmörkuð
bæði að tíma og umfangi. Þá kemur
ennfremur fram að slík aðlög-
unartímabil megi ekki hafa í för með
sér breytingar á regluverki eða
stefnumótun Evrópusambandsins.
Ekki samið um breytingar
Í aðsendri grein eftir Štefan
Füle, yfirmann stækkunarmála í
framkvæmdastjórn Evrópusam-
bandsins, í Morgunblaðinu 14. októ-
ber síðastliðinn, sagðist hann fullviss
um að hægt yrði að taka tillit til sér-
stöðu Íslands og væntinga, meðal
annars í sjávarútvegs- og landbún-
aðarmálum en að það yrði að vera
„innan núverandi ramma samninga-
viðræðna og í fullu samræmi við meg-
inreglur og lög ESB“.
Ljóst er að greinarskrif Füle eru
í fullu samræmi við efni viðræðu-
ramma Evrópusambandsins gagn-
vart Íslandi en hann ítrekaði þessi
orð sín nokkru síðar í viðtali við
Fréttablaðið 21. október síðastliðinn
þar sem hann lagði áherslu á að sam-
bandið væri ekki „að semja um breyt-
ingar á löggjöf ESB“ í viðræðunum
við Ísland.
Aðeins tímabundin aðlögun
Einkum hefur verið rætt um að
Íslendingar þurfi að ná fram var-
anlegri undanþágu í sjávarútvegs-
málum og halda þannig fullum yf-
irráðum yfir sjávarútvegi sínum.
Þegar Norðmenn sóttu síðast um inn-
göngu í Evrópusambandið fyrir um
tveimur áratugum var ein helsta
krafa þeirra að halda fullum yfirráð-
um yfir sjávarútvegi sínum norðan
62. breiddargráðu og þá einkum með
skírskotun til efnahagslegs mik-
ilvægis. Til vara óskuðu þeir eftir því
að halda verulegri sjálfstjórn í þeim
efnum.
Báðum kröfunum var hins vegar
hafnað af Evrópusambandinu og var
Norðmönnum þess í stað boðið upp á
tímabundið aðlögunartímabil og gert
ráð fyrir því að stjórn umræddra haf-
svæða færðist að fullu til Evrópusam-
bandsins sumarið 1998. Til þess kom
þó aldrei þar sem norskir kjósendur
höfnuðu inngöngu í sambandið í þjóð-
aratkvæði árið 1994.
Einhverja fiskveiðistjórn
Ekki hefur komið fram hver
verði samningsmarkmið Íslands í
sjávarútvegsmálum í viðræðum við
Evrópusambandið um inngöngu
landsins. Hins vegar kom fram í
skýrslu þingmannanefndar þings
sambandsins eftir heimsókn til lands-
ins í apríl sl. að íslensk stjórnvöld ósk-
uðu eftir því að halda eftir „einhverri
stjórn sjávarútvegsmála innan efna-
hagslögsögu sinnar“.
Þá sagði Össur Skarphéð-
insson, utanríkisráðherra, í samtali
við evrópska sjónvarpsstöð sl. sum-
ar að Íslands þyrfti ekki undanþágu
í sjávarútvegsmálum en kveðið er á
um fulla stjórn Evrópusambandsins
á sjávarútvegsmálum innan þess í
Lissabon-sáttmálanum, æðstu lög-
gjöf sambandsins.
Ekki orð um varan-
legar undanþágur
Reuters
Evrópumál Hvergi í viðræðuramma Evrópusambandsins vegna umsóknar
Íslands um inngöngu í sambandið er minnst á varanlegar undanþágur.
30
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. OKTÓBER 2011
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ráðherrar ogþingmennúr stjórn-
arliðinu sjá ekkert
athugavert við af-
skipti sín af
Bankasýslu rík-
isins. Þingmenn sem höfðu
uppi stóryrði um ákvörðun
stjórnar stofnunarinnar telja
að orð þeirra hafi ekkert vægi
og telja sig verða að segja
hvað sem er enda hafi þeir
tjáningarfrelsi.
Fjármálaráðherra telur sig
engin afskipti hafa haft, að
minnsta kosti ekki formleg,
enda hafi hann aðeins sent eitt
bréf vegna málsins. Samtöl,
jafnvel á formlegum fundum,
geta samkvæmt því ekki
flokkast undir pólitísk afskipti
og hljóta það að vera nokkur
nýmæli sem stjórnmálafræð-
ingar hefðu vafalítið haft mik-
inn áhuga á ef aðrir en ráð-
herrar núverandi
ríkisstjórnar hefðu átt í hlut.
Samspilið með Ríkisstjórn-
arútvarpinu virðist ekki held-
ur skipta máli í þessu sam-
bandi að mati stjórnarliða,
sem sjá ekkert athugavert við
að fréttastofan sé notuð til að
ná fram pólitískum mark-
miðum þeirra.
En þó að stjórnarliðar á Al-
þingi, í Stjórnarráðinu eða á
Rúv. sjái ekkert athugavert
við neitt af því sem þeir gera
lesa þeir sem standa utan
þessa þrönga hóps stöðuna
með allt öðrum hætti. Allur al-
menningur sér vitaskuld hvað
er að gerast í stjórnarliðinu;
það er verið að herða tökin.
Þetta sjá líka þeir sem stýra
stofnunum ríkisins eða fyr-
irtækjum í þess eigu eða fyr-
irtækjum sem háð eru ríkinu
með einhverjum
hætti. Fáir slíkir
þora að koma fram
og ræða hættuna
sem vofir yfir
vegna athafna
stjórnvalda og
þess vegna voru nýleg um-
mæli Steinþórs Pálssonar,
bankastjóra Landsbankans,
afar athyglisverð. Telja má
víst að þau hefðu kallað á mik-
il viðbrögð tiltekinna álits-
gjafa úr fræðasamfélaginu ef
hér sæti annars konar rík-
isstjórn.
Steinþór sagðist telja að
ríkið ætti of stóran hlut í
Landsbankanum og að hætta
væri á að stjórnmálamenn
færu að skipta sér með óeðli-
legum hætti af rekstri bank-
ans. Í ljósi atburða síðustu
vikna vissi hann ekki hvenær
hann kynni að fá „furðuleg
bréf“ og vísaði þar til nýlegra
afskipta af Bankasýslunni.
Bankastjóri Landsbankans
er vitaskuld ekki sá eini sem
hefur ástæðu til að ætla að
hann muni þurfa að sæta póli-
tískum afskiptum núverandi
ráðamanna. Framganga rík-
isstjórnarinnar við að losa sig
við óæskilega embættismenn í
stjórnkerfinu hefur til að
mynda sent skýr skilaboð inn-
an þess um að þar skuli allir
halda sig á mottunni. Þeir sem
stýra stofnunum ríkisins
þekkja þetta líka.
Áhyggjur þeirra sem eiga
allt sitt undir stjórnarmeiri-
hlutanum eru skiljanlegar og
mættu verða til þess að ráða-
menn endurskoðuðu vinnu-
brögð sín. Líklegra má þó
telja, ef marka má viðbrögðin
við gagnrýninni, að tökin
verði áfram hert.
Ummæli banka-
stjóra Landsbank-
ans lýsa skilj-
anlegum áhyggjum}
Tökin hert
AðalfundurLands-
sambands ís-
lenskra útvegs-
manna skoraði í
gær á stjórnvöld
að ganga þegar til
samstarfs við út-
vegsmenn um framtíð-
arskipulag fiskveiðistjórn-
unar. Mikilvægt sé að festa
komist á starfsskilyrði sjáv-
arútvegsins í stað óvissunnar
sem ríkir.
Eðlilegt er að útvegsmenn
leiti eftir samstarfi við stjórn-
völd um starfsskilyrði sjáv-
arútvegsins, enda hagsmun-
irnir ríkir og þjóðarhagur í
húfi. Reynslan gefur þó litlar
vonir um árangursríkt sam-
starf við núverandi stjórn-
völd. Þau settu af stað sátta-
nefnd sem fann
sáttaleið en af
þeirri leið hafa
stjórnvöld ekkert
viljað vita síðan.
Allt sáttaferlið
reyndist sýnd-
armennska og fals
af hálfu stjórnvalda og stefn-
an hefur verið samfelld árás á
sjávarútveginn en engin sátt.
Fjárlagafrumvarpið sýnir
að stjórnvöld hafa fullan hug
á að ganga á milli bols og höf-
uðs á greininni með gríð-
arlegri skattheimtu ofan á
annað sem á hana er lagt.
Þó að efast verði í ljósi bit-
urrar reynslu er sjálfsagt að
vonast til að stjórnvöld sjái að
sér og taki í útrétta sátt-
arhöndina – og geri það af
heilindum að þessu sinni.
Þrátt fyrir svik
stjórnvalda reyna
útvegsmenn að ná
samvinnu um fram-
tíðarskipulag}
Stjórnvöldum boðin ný sátt
Í
kjölfar umræðu um Bankasýsluna er
áhugavert að minnast þess að bank-
arnir eru ekki einu fyrirtækin sem rík-
ið á hlut í á samkeppnismarkaði og
rekin eru á einkaréttarlegum grund-
velli. Íslenska ríkið á til dæmis fyrirtæki á fjöl-
miðla- og orkumörkuðum.
Ég ætla ekki að setja mig í stellingar og
svara því hvort ríkið eigi að eiga þessi fyrirtæki
eða ekki. Það er spurning sem er hægt að svara
í báðar áttir, út frá bæði réttarheimspeki og því
hvar fólk stendur í pólitík.
Ef rætt er um hlutverk ríkisins sem eiganda
þá hefur Garðar Gíslason til dæmis bent á að
menn hafa reynt að skilgreina hlutverk ríkisins
í samfélaginu allt frá því á dögum Aristótelesar
í tengslum við rétt og réttlæti. Og þá hljótum
við að spyrja út í túlkun hugtakanna réttur og
réttlæti sem hefur breyst í aldanna rás og þar með breytt
ætluðu hlutverki ríkisins á hverjum tíma, þó að í mis-
miklum mæli sé. Í því sambandi má til dæmis bera saman
túlkun á hugtakinu mannréttindi í dag og snemma á síð-
ustu öld.
Í pólitíkinni byggist svarið um eignarhald gjarnan á
sjónarmiðum valdhafandi flokka. Það er hvort áherslan er
meiri á einkaréttinn eða almannaréttinn.
Hjá OECD kemur fram að markmið með eignarhaldi
ríkisins í fyrirtækjum byggist jafnan á byggðastefnu, nátt-
úrulegri einokun og/eða nauðsyn þess að tryggja innviði
samfélagsins. Aðgengi almennings að rafmagni og vatni sé
til dæmis tryggt. Oft skarast arðsemissjón-
armiðið á við samfélagslegt hlutverk ríkisins.
Þá er ríkið oft ráðandi aðili í fyrirtækjum á
orku-, fjarskipta- og samgöngumarkaði og
eignarhaldið rökstutt með því að reksturinn
hafi þjóðhagslega þýðingu, vegna samfélags-
legra, efnahagslegra eða stefnumótandi þátta.
Ef við lítum til nágrannalandanna Noregs
og Svíþjóðar hafa ríkisstjórnir landanna lýst
því yfir að ákveðin fyrirtæki sé þjóðhagslega
hagkvæmt að eiga alveg. Norðmenn hafa valið
að eiga fyrirtæki á við orkufyrirtækið Stat-
kraft, til að tryggja sér yfirráð náttúru-
auðlinda og nýta arðinn af því í þágu sam-
félagsins, og Svíar eiga Vattenfall.
Ríkin hafa því sett sér eigandastefnu sem á
að tryggja að eigandahlutverkið sé skilið frá
ríkinu og fyrirtækjunum sett ákveðin markmið
um arðsemiskröfur, stjórnarhætti o.s.frv.
Stjórnarhættir geta jafnvel skipt meira máli í ríkisfyr-
irtækjum sem rekin eru á einkaréttarlegum grundvelli en
fyrirtækjum í einkarekstri. Því þarf að tryggja að
eigandahlutverkið sé sem best aðskilið frá öðrum hlut-
verkum ríkisins og kröfur almennings um gegnsæi í
stjórnun og starfsemi fyrirtækjanna uppfylltar en þar
bendir OECD á að til að fyrirtæki í ríkiseigu nái að starfa
á viðskiptalegum grundvelli skipti val stjórnarmanna og
sjálfstæði þeirra miklu máli. Auðvitað er lágmarkskrafa
að þau skilyrði haldi ætli ríkið sér á annað borð að reka
fyrirtæki. sigrunrosa@mbl.is
Sigrún Rósa
Björnsdóttir
Pistill
Markmið ríkisins með eignarhaldi
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
„Við erum nú að hefja krefjandi
hluta aðildarviðræðna þar sem
málefni á borð við fiskveiðar,
landbúnað, matvælaöryggi og
umhverfismál verða rædd.
Þetta eru viðkvæmir málaflokk-
ar sem fela í sér áskorun fyrir
báða samningsaðila. Það er
mikilvægt að við nýtum hið
góða samstarf okkar til að tak-
ast sameiginlega á við þá áskor-
un. Ég er fullviss um að við get-
um tekið tillit til sérstöðu
Íslands og væntinga innan nú-
verandi ramma samninga-
viðræðna og í fullu samræmi við
meginreglur og lög ESB.“
Štefan Füle, yfirmað-
ur stækkunarmála í
framkvæmdastjórn
Evrópusambandsins,
í aðsendri grein í
Morgunblaðinu 14.
október 2011.
Ramminn og
reglurnar
STÆKKUNARSTJÓRI ESB
Štefan Füle