Birtingur - 01.07.1956, Blaðsíða 15

koma eftir því sem tímar líða. Með þeim
hætti einum getur nemandinn öðlazt þann
tónlistarþroska, sem þarf til raunhæfs skiln-
ings á formi og harmonískri byggingu nú-
tímaverka. Margur áttar sig ekki á þessu, en
hefur í heiðri hraða nútímans og vill gerast
tónskáld undir eins.
Eitt sinn heyrði ég mjög þekktan kennara
segja frá því, að það eina, sem yllislíkumnem-
endum heilabrotum, væri að ákveða, hvaða
aðferð bæri að nota við samningu verka, hvort
heppilegra væri að notfæra sér teoríu Hinde-
miths eða Schönbergs o. s. frv. Þessháttar
hugmynd um tónskáldskap er gersamlega ó-
nothæf.
Auðvitað er ekkert sjálfsagðara en að tón-
skáld verði fyrir áhrifum hvert af öðru, ef
áhrifin eru góð. Merkustu tónskáld notuðu
meira að segja hugmyndir úr verkum sam-
tímamanna sinna. Snillingar leitast ekki við
að vera frumlegir, þeir eru það.
Ef einhver vill endilega skrifa nútímalega
tónlist eingöngu til að vera undarlegur, þá
ætti sá hinn sami að hætta við það hið bráð'
asta, því að slíkt er ekki eðli tónlistarinnar.
Aðalatriðið er að skrifa góða tónlist, en hitt
skiptir ekki eins miklu máli, hvaða kerfi er
notað. Annars finnst mér satt að segja eitt-
hvað bogið við þann unga mann, sem aðhyll-
ist ekki stefnur í nútímatónlist.
Með framgangi nútímatónlistar hefur dúr-
og mollkerfinu verið rutt úr vegi og ný grund-
vallaratriði tekið við. Það eru nú kannski
meira en hundrað ár síðan fyrsta hreyfingin
í áttina til nútímatónlistar gerði greinilega
vart við sig. Fram komu tilhneigingar til að
draga úr hinum ákveðna lit tóntegundar-
innar.
Víst er um það, að tímabil tónlistarinnar
standa í nánu sambandi hvert við annað. Við
hefðum ekki eignazt Bartók, hefði Haydns
ekki notið við, og þannig mætti lengi telja.
Það er eftirtektarvert, hversu tilfinningin
fyrir ákveðinni tóntegund dofnar smám sam-
an, eftir því sem líður á síðari hluta 19. aldar-
innar. 1 byrjun 20. aldarinnar er tóntegund-
arhugtakið orðið næsta óþekkjanlegt. Arnold
Schönberg ríður loks á vaðið og útilokar alla
tilfinningu fyrir tóntegund — ekki í þeim til-
gangi að rjúfa öll tengsl við fortíðina, heldur
til að skapa nýja möguleika samkvæmt kröfu
nútímans.
Upp hófst hið svonefnda tólftónakerfi, sem
Schönberg byggði á reynslu sinni í tónskáld-
skap.
Það hvarflar ekki að mér að halda því fram,
að til sé kerfi, er líta megi á sem ákveðið svar
við öllum vandamálum nútímatónsmíða. Allt,
sem víkkar athafnasvið lista, er mikils virði.
1 erlendum skrifum um tónlistarmál hef ég
oft rekizt á ef tirf arandi: „1 dag er ekkert eins
hættulegt og að koma nútímaverki fyrir á
áberandi stað í hljómleikaskránni, því þá
dregur mjög úr aðsókn“. Þetta er hinn dag-
legi boðskapur og er því miður byggður á
margfenginni reynslu. Þeir, sem tilheyra
flóttamannaflokknum, sækja annaðhvort ekki
slíka tónleika eða yfirgefa hljómleikasalinn,
áður en nútímaverk er leikið. En hvað gerir
það til?
Fólk vill helzt hlusta á tónverk, sem láta
kunnuglega í eyrum, og vafalaust gildir þetta
sama um flesta hér heima.
Oft hef ég heyrt minnzt á það vandamál,
hve erfitt sé, jafnvel fyrir efnilegt tónskáld,
að fá endurtekin verk sín •— helzt þurfi að
semja nýtt verk,ef tónskáldsinseigiframarað
verða getið. Ennfremur verður tónskáldið oft
fyrir ósanngjarnri gagnrýni þeirra, sem bera
tónverk þess saman við þrekvirki mestu snill-
inga liðins tíma. Sumirm finnst tónlist sam-
tíðarinnar njóta sín bezt, þegar hún er flutt
eingöngu, og tónlist fyrri tima kemur hvergi
nærri. Mér finnst góð tónlist sóma sér vel,
13