Birtingur - 01.07.1956, Blaðsíða 38

ition, as that any thing might arise without a cause". (M.i
ég taka það £rain, að ég hef aldrei gerzt sekur um þá
fjarstæðukenndu staðhæfingu að eitthvað gæti orðið til án
orsakar). Þannig fórust David orð í hréfi dagsettu þriðju-
dagsmorgun einn i fehrúarmánuði á árinu 1754. Bréfið
var ritað til John Stewart, prófessors ( náttúrufræði við há-
skólann í Edinborg, en hann hafði gerzt sekur um að mis-
skilja Hume í grein, sem birtist í ritgerðasafni, sem kom
út á sama ári. Stewart var nokkur vorkunn, því enginn
samtímamaður Humes virtist skilja hann til fulls, enda
var hann langt á undan samtíð sinni að ýmsu leyti. Gunnar
Dal ritar á 20. öld og getur stuðzt við fjölrrtörg ágæt fræðirit
um Hume, sem hefðu átt að sannfæra hann um, að skiln-
ingur hans á kenningum Skotans var rangur. Hume leiðir
sterk rök að því, að við getum ekki gefið rökfræðilega gilda
sönnun fyrir því, að allir hlutir hljóti að eiga sér orsakir.
Ennfremur hendir hann á, að við höfum ekki innsýn i
cðli veruleikans, sem réttlætt gæti þá skoðun, að það sé
augljóst, að allir hlutir hljóti að eiga sér orsök. Við þykj-
umst þó viss um, að svo sé. Hvers vcgna? Vegna þess, að
við erum þannig gerð, að við hljótum að gera ráð fyrir
því, að hlutirnir eigi sér tilvist óháða skynjun okkar og
séu tengdir orsakatengslum. Þetta er aðeins trú okk.tr,
cn við getum ekki á ncinn hátt sannað, að svo sé. Einmitt
vegna þess, að vissa okkar um tilvist óháðs veruleika, sem
hrcytist á reglubundinn hátt, byggist ekki á röksemda-
færslum heldur á trú, fá engin rök afsannað, að hlutirnir
eigi sér ætíð orsakir og tilvist óháða reynslu okkar. Við
sjáum því, að það er gagnstætt öllum anda Humes að ncita
því, að hlutirnir eigi sér orsakir, þar eð engin rök gætu
réttlætt slíka skoðun, ef kenning hans er rétt. Kant reynir
að svara Hume með því að finna upp nýja tegund af sönu-
un. Allir lilutir í tíma og rúmi hljóta að eiga sér orsakir,
annars gætu þeir ekki orðið hluti af reynslu okkar. Við
gctum vitað að öll náttúran hlýtur að standa í orsaka-
tengslum, vegna þess, að skilningur okkar setur reynslunni
þetta form. Náttúran er að sumu leyti „gerð" af okkur
sjálfum, en við getum einungis öðlazt örugga ótvíræða,
algilda vitneskju um þá eiginleika hennar, sem við leggj-
um sjálf til. Sönnun Kants er dýrkeypt, því hún gildir að-
eins um veruleikann að svo miklu leyti, sem liann er háður
skynjun okkar og skynsemi. Við getum ekki lært að þekkja
hlutina í sjálfum sér. Ágreiningurinn milli Kants og Hum-
es er ekki um það, hvort allt, sem gerist, eigi sér orsakir,
heldur á hverju réttur okkar til að trúa þessu byggist.
Báðir eru sammála um, að reynslan ein geti veitt okkur
vitneskju um, hver orsakalögmálin séu, hverjar séu orsakir
ákveðinna hluta cða fyrirbæra.
Nafnið, sem Gunnar velur bók sinni, er kynlegt. Hvers
vegna líkir hann vestrænum heimspekingum við stjörnu-
spámenn? Lokaorð bókarinnar, „enn spá heimspekingar
vorir í stjörnurnar", virðast benda til þess, að höfundur sé
lítið hrifinn af heimspekiarfleifð Vesturlanda, telji niður-
stöður vestrænna hugsuða á borð við stjörnuspádóma. Eng-
in rök færir hann máli sínu til sluðnings, enda fjallar bókin
ekki um hugsuði, sem uppi hafa verið, sfðan Hegel féll
í valinn. Margir munu sammála honum um, að Hegel
hafi vaðið villu og reyk, en ekki er heimspekilegt að draga
af því þá ályktun, að heimspekingar „spái enn í stjörn-
urnar". Hræddur er ég um, að Marxistar, Existentialistar
og fylgjendur Witgensteins taki það óstinnt upp, að
þcim sé líkt við stjörnuspámenn, án þess að rök séu færð
fyrir því, að samlíkingin sé réttmæt. Ef til vill misskil
ég höfund bókarinnar. Vel má vera, að hann telji stjörnu-
spádóma merk vísindi og sé því að hæla vestrænum heim-
spekingum með samlíkingunni. Hefur hann sjálfur Iesið
úr stjörnunum fróðleikinn, sem liann flytur íslenzkum
lesendum?
Edinborg, 20. ágúst 195i>.
Páll S. Árdal.
Frá ritstjórninni
Fæsta grunar hvílíkt feikna starf þaö kostar að gefa út tímarit eins og Birting, og þvi munu
þeir naumast geta gert sér í hugarlund hve lýjandi og erfitt er að vinna allt það verk endur-
gjaldslaust í tómstundum. — Kaupendur gætu létt mikið undir með útgefendum, ef þeir
greiddu árgjaldið án þess að eftir því væri gengið, því það er nær óvinnandi verk að inn-
heimta gjöldin hjá jafn stórum lesendahópi án bess að hafa fastan starfsmann. Á hinn bóg-
inn eru árgjöldin aðal tekjulind ritsins, og án þeirra getur Birtingur ekki lifað. Þcss vegna
eru það eindregin tilmæli ritstjórnarinnar, að kaupendur sýni hug sinn til Birtings með því
að bregðast skjótt og vel við og greiða áskriftargjald sitt f Bókabúð Braga Brynjólfssonar
einhvern næstu daga. — Ennfremur þyrfti að auka fjölda áskrifenda til muna. Birtingur
heitir á velunnara sína til liðveizlu. Útgáfan er æði kostnaðarsöm orðin enda þótt útgef-
cndur vinni allt kauplaust áfram.
Símanúmer Thcrs Vilhjálmsonar er misritað framar í heftinu: Það er 81560.
36