Vera - 01.10.1988, Blaðsíða 16

mmGGi
meira í vígðri sambúð en óvígðri
Eins og frcim kemur annars staðar í blaðinu, þá er gift kona ekki talin með-
eigandi þeirra eigna sem eiginmaður hennar er skráður fyrir. Hann getur
ráðstafað þeim nánast að vild sinni, að undanskilinni þeirri íbúð sem fjöl-
skylda hans býríásamtinnbúi á heimilinu. Réttureiginkonu til helmings hlut-
deildaríeignum makans verðurekki virkurfyrren til skipta á búi kemur. Þetta
kemur sjálfsagt mörgum á óvart og vekur upp þá spurningu hvort það sé
í raun og veru svo mikill munur á vígðri og óvígðri sambúð. I því sambandi
má líka benda á að á undanförnum árum hefur löggjafinn breytt ýmsum
lögum, t.d. barnalögunum, á þann veg að sambúðarfólki er tryggð sama
réttarstaða og fólki í hjúskap. Hvaða lagalega öryggi hefur hjónabandið
þá upp á að bjóða umfram óvígðu sambúðina? Er það ekki falskt öryggi?
Vera lagði þessa spurningu fyrir Ingibjörgu Bjarnardóttur lögfræðing.
Rætt við Ingibjörgu Bjarnardóttur,
lögfræðing hjá
Lögfræðiþjónustunni hf.
,,Nei, það er ekki falskt vegna þess að
löggjafinn hefur sett nákvæmar reglur um
þetta sambúðarform. Það hefur hlotið laga-
lega viðurkenningu samfélagsins og lög-
gjafinn hlúir að mörgu leyti að því. Þetta
kemur glögglega fram í ýmiss konar laga-
setningu, s.s. í Lögum um stofnun og slit hjú-
skapar frá 1972. Þar eru settar fram skýrar
kröfur um það hvernig til hjúskapar skuli
stofnað og lögð rík áhersla á að fólk sé
meðvitað um þann samning sem það er að
gera. I þessum lögum eru líka nákvæmar
reglur sem segja til um hvernig skilnaður á
að fara fram. lög um réttindi og skyldur
hjóna gefa aftur á móti þær reglur til kynna
sem gilda á milli aðilanna meðan hjóna-
bandið varir, t.d. reglur um gagnkvæma
framfærsluskyldu þeirra svo og um eignir
þeirra. Þessar reglur eiga að tryggja sem
mest jafnræði milli aðila, bæði inn á við í
hjónabandinu og út á við gagnvart samfé-
laginu. I þessari löggjöf er verið að hlúa að
fjölskyldunni sem stofnun en s.k. félagsleg
verndarsjónarmið eru einmitt talin gegnsýra
alla fjölskyldulöggjöf. Svona sjónarmið
eiga ekki við, nema mjög takmarkað, hvað
varðar óvígða sambúð."
— Ertu þá með öðrum orðum að segja að
það felist ekkert öryggi I óvígðri sambúð?
,,Það er kannski ekki rétt að orða það
þannig en hins vegar hefur löggjafinn ekki
sett neinar sambærilegar reglur sem kveða
á um réttarstöðu fólks í óvígrði sambúð."
— En getur fólk ekki búið sér til þetta ör-
yggi t.d. með því að ganga þannig frá mál-
um að báðir aðilar séu þinglýstir eigendur
allra eigna sem verða til á sambúðartímabil-
inu?
,,Jú, og þá þarf munurinn ekki að verða
svo mikill, en það eru bara svo fáir sem
ganga þannig frá málum — því miður. Þótt
engar lagareglur byggðar á félagslegum
verndarsjónarmiðum gildi um þetta sam-
búðarform, þá geta sambúðaraðilar gert
samninga innbyrðis um fjármál sín en þann-
ig samningargrundvallastá lagasjónarmið-
um hins almenna samningsréttar. Það er
grundvallarregla í íslenskum lögum að það
er samningafrelsi, þ.e. að maður geti samið
um hvað sem er ef maður gerir það meðvit-
að og af fúsum og frjálsum vilja. Það þarf
bara að vera Ijóst um hvað samið er, þ.e.a.s.
efni samningsins þarf að vera skýrt."
Bara þekktar stærðir
— Getur sambýlisfólk ekki gert með sér
ákveðinn sameignarsamning í eitt skipti fyrir
öll? Ákveðið að allt sem það eignast á sam-
búðartímanum sé sameign þeirra beggja?
,,Nei. Þannig samningur myndi ekki
halda ef annar aðilinn neitaði að standa við
hann þegartil búskipta kæmi mörgum árum
eftir að hann var gerður. Hann gæti krafist
þess að samningurinn yrði lýstur ógildur.
Þetta byggir á þeirri grundvallarkenningu í
íslenskum rétti að maður geti ekki samið
fram í framtíðina um ófyrirséða hluti. Það er
bara hægtaðsemja um þekktarstærðir, þ.e.
eitthvaðsem maðurveitog sérfyrirí nánustu
framtíð."
— Maður má sem sagt ekki semja afsér?
,,Jú það má semja af sér ef maður vill um
þekktarstærðiren ekki óþekktar. Þess vegna
þarf sambýlisfólk að vera mjög meðvitað
um rétt sinn og hvað það er að semja um og
ganga alltaf þannig frá málum á sambúðar-
tímanum að enginn vafi leiki á því hver á
hvað og hvað er sameiginlegt."
— En gildir ekki í rauninni sama óöryggi
fyrir fólk í hjónabandi? Nú eru t.d. dæmi
þess að eiginmaður sé skráður fyrir eignum
sem eru í raun sameiginlegar eignir beggja
hjóna, en hann getur veðsett þær og sól-
undað þeim án samþykkis eiginkonu. Er
konan ekki alveg réttlaus gagnvart þessu?
,,Vissar veðsetningar mannsins á eignum
sínum getur konan látið lýsa ógildar, ef hún
16