Vera - 01.10.1988, Blaðsíða 17

hefur ekki samþykkt þær. Aftur ó móti ef hún
hefur samþykkt veðsetningarnar þá er ekk-
ert hægt að gera við því. Hún getur þó
aldrei staðið verr en á núlli þegar til búskipta
kemur. Ef enn eru eftir skuldir þegar búið er
að gera upp allar hjúskapareigur hans, þá
situr hann uppi með skuldirnar en ekki hún.
f lögum eru til ákvæði þess efnis að ef annar
aðilinn rýrir vísvitandi hjúskapareign sína
vegna lélegrar fjármálastjórnar skömmu fyr-
irskilnað, þágeturhinn aðilinn krafistákveð-
ins endurgjalds. Þetta er varnagli sem mjög
sjaldan er notaður. Þá má líka benda á, að
rétt eins og ekki er hægt að veðsetja íbúð
fjölskyldunnar án samþykkis maka, er ekki
hægt að veðsetja atvinnuhúsnæði án slíks
samþykkis ef annar eða báðir aðilar hafa
atvinnu af því fyrirtæki sem þar er til húsa.
Það má segja að þetta sé svipuð verndar-
regla gagnvart fjölskyldunni og varðandi
íbúðina. Það má ekki kippa fótunum undan
lifibrauði fjölskyldunnar."
Engin arfsréttur
— Nú er gagnkvæmur arfsréttur milli
hjóna. Gildir þaö sama um sambýlisfólk?
,,Nei. Ef hvorugursambýlisaðilinn á börn
á lífi þá er hægt að tyggja gagnkvæman
erfðarétt en það verður þá að gerast með
erfðaskrá. Það er aftur á móti ekki hægt að
gera arfsrétt sambýlisaðila eins sterkan og
hann er í hjónabandinu ef hinn látni á börn
á lífi sem eru skylduerfingjar samkvæmt lög-
um. Þá eru takmarkanir á arfleiðsluheimild-
inni og aðeins heimilt að ráðstafa einum
þriðja hluta eigna sinna með erfðaskrá.
Tveir þriðju hlutar renna til barna hins látna
og skiptir þá engu máli hvort um er að ræða
sameiginleg börn sambýlisaðilanna eða
sérbörn hins látna. Við getum tekið dæmi af
konu sem er gift en eiginmaðurinn er skráður
fyrir öllum eignum þeirra. Við andlát hans
skiptast hreinar eignir til helminga. Hún á
helming eignanna sem eigin búshluta en
hinn helmingurinn er búshluti hins látna. Sá
búshlutj kemur þá til arfs. Af honum erfir kon-
an einn þriðja hluta og börnin tvo þriðju. Ef
engin börn eru þá erfir hún allt. Ef sama
kona hefði verið ( óvígðri sambúð og sam-
býlismaðurinn hefurekki gert erfðaskrá, þá
fá börn hins látna allar eigur sem hann er
skráður fyrir, jafnvel þó það sé íbúðin sem
þau bjuggu í. Hún fær ekkert. Ef hann á ekki
börn fá aðrir lögerfingjar hans allan arf eftir
hann, t.d. foreldrar hans, systkini eða enn
fjarskyldari ættingjar."
— Getur kona sem lendir í þessari aö-
stöðu ekki komið neinum vörnum við?
,,Jú, hún getur óskað eftir opinberum
skiptum á búinu og farið fram á að fá ut úr
búinu eigin eignir og það sem hún telur sig
eiga. En það byggist þá á því að hún fái sinn
eignarhlut út úr búinu en ekki neinn arf."
— En hvernig stendur kona í óvígðri sam-
búð gagnvart dánarbótum og eftirlauna-
greiðslum við fráfall sambýlismanns?
,,Það er ekki gerður neinn munur á sam-
býlisfólki og hjónum í almennum tryggingar-
lögum en við uppgjör dánarbóta hjó trygg-
ingarfélögum, t.d. ef maki ferst af slysförum,
er í flestum tilvikum horft til þess að ekki sé
alveg hægt að leggja alveg að jöfnu réttar-
stöðu sambýliskonu og eiginkonu. Fyrir
þessu erg m.a. dómar. Það má hins vegar
búast við því að þettp fari að breytast því í
ýmsum nýjum lögum er reynt að gera réttar-
stöðu sambýlisaðila og ektamaka sem lík-
asta. Þetta á t.d. við um nýju siglingalögin
en áðuren þau voru settfengu sambýliskon-
ur sjómanna ekki dánarbætur ef sjómaður
fórst af slysförum við vinnu sína. Hvað varð-
ar eftirlaunagreiðslur þá eru mjög mismun-
andi ákvæði í gildi hjá lífeyrissjóðunum. Ég
veit þó að lífeyrissjóður bænda leggur rétt-
arstöðu sambýliskonu og eiginkonu að jöfnu
en þó með því skilyrði að bóndinn tilkynni
skriflega til sjóðsins að hann búi í óvígðri
sambúð og hver sambýliskonan er. Þetta er
sem sagt undir honum komið."
Sambúðarslit
— Margir halda því fram að mun auðveld-
ara sé að slíta óvígðri sambúð en vígðri og
þ.a.l. geti verið kostur — eða löstur eftir at-
vikum — að vera ekki í hjónabandi. Hvað
segir þú um þetta?
,,Ef fólk á börn saman þá er ekkert þægi-
legra að ganga út úr óvígðri sambúð en
vígðri. Það gilda nákvæmlega sömu reglur
hvað varðar börn í báðum þessum sambýl-
isformum, þ.e.a.s. aðilar verða að ganga fró
hjá valdsmanni, borgardómara eða sýslu-
manni, hvort þeirra fari með forsjá barna
þeirra, og hvernig umgengisrétti þess aðila
sem ekki fer með forsjána skal háttað. Enn-
fremur þurfa aðilar að ganga frá samningi
um meðlagsgreiðslur ef þær eiga að vera
hærri en meðal meðlag. Einn aðalmunur-
inn, þegartil slita kemur, eru eignaskiptin. Til
þess að fá skilnað að borði og sæng þurfa
að fara fram eignaskipti og þar með er skor-
ið á hin formlegu tengsl milli hjúskaparaðil-
anna. Sambúðarfólk getur hins vegar slitið
sambúð án þess að eignaskipti hafi farið
fram og þess vegna getur það dankast að
fólk gangi endanlega frá sínum málum. I
þessu sambandi er mikilvægt að hafa í huga
að eignaskiptin skipta í raun ekki höfuðmáli
við skilnað eða sambúðarslit. Það er hin sál-
ræna og félagslega hlið þeirrar ákvörðunar
að slíta sambandinu sem vegur þyngst og
hún er alltaf jafn erfið hvort heldur sem um
slit á vígðri eða óvígðri sambúð er að
ræða."
— Af þessu spjalli okkar finnst mér mega
ráða að löggjafinn geri sitt til að hvetja fólk
til hjúskapar. Samfélagið umbuni þeim sem
gifta sig. Nú er engu að síður til fólk sem vill
búa í óvígðri sambúð. Ef um er að ræða tvo
fjárhagslega sjálfstæða einstaklinga sem
eru meðvitaðir um réttarstöðu sína og
ganga tryggilega frá öllum sínum málum,
eru þeirþá ekki alveg eins vel settir í óvígðri
sambúð?
,,Nei, ekki varðandi erfðarétt og lífeyris-
rétt eftir sambúðaraðila, eins og áður hefur
komiðfram. En það er réttað löggjafinn hlú-
ir að hjónabandinu sem sambýlisformi til að
hafa röð og reglu á hlutunum. En það má
líka segja að með lögum um réttindi og
skyldur hjóna sé löggjafinn að tryggja rétt
þess veikari aðilans í sambandinu, sem oft-
ast nær er konan, þó ekki væri vegna annars
en þess að hún er oftast tekjulægri. Þessi
lagavernd er ekki til staðar í óvígðri sambúð.
Því miður er það yfirleitt raunin að sambýlis-
fólk gengur ekki nægilega vel frá sínum mál-
um. Þess vegna er veikari aðilinn í sambúð-
inni oftast fjárhagslega verr settur heldur en
ef hann hefði verið í hjónabandi. Sterkari
aðilinn getur auðveldlega sagt; ,,við erum
skynsamt fólk og getum talað saman og
samið um alla hliti" eða, ,,það kemur ekkert
fyrir hjá okkur" vegna þess að hann er með
allt sitt á hreinu. Þegar til slita á sambúð
kemur er það hins vegar veikari aðilinn sem
líður fyrir að ekki var gengið nægilega
tryggilega frá málum í upphafi. Sambúð
sem til var stofnað með jafnrétti að leiðar-
Ijósi getur því leitt til mikils ójafnréttis."
—isg
17