Hugur - 01.01.2008, Page 79

Hagtextinn
77
leyndardóma þess. Hann býr yfir kunnáttu, ekki eiginlegri þekkingu. Frumsmiður
kenningarinnar um þögla þekkingu var ungversk-breski hugsuðurinn Michael
Polanyi (1958). Hann lagði gjörva hönd á margt, þ.á m. hagfræði, og sneri Friedrich
von Hayek til trúar á þögla þekkingu.'1 En þeir félagar sáu ekki að ef þögul þekking
er grundvöllur efnahagslífsins þá kann að vera illmögulegt að finna efnahagsleg
lögmál. Verkkunnátta verður ekki gripin í almennum, ófrávíkjanlegum reglum en
lögmál eru náttúrulega ófrávíkjanlegar reglur.
I þriðja lagi kann hagfræðin að vera ung og óþroskuð fræðigrein, á svipuðu stigi
og eðlisfræðin var um aldamótin 1600. Það er ekki fyrr en þeir Galíleó og Newton
komu til skjalanna að hægt var að tala um alvöru lögmálsskýringar í eðlisfræði. En
þessi rök eru ekki nema í meðallagi sannfærandi. Alger bylting varð í eðlisfræði á
fáeinum áratugum á sautjándu öld. Undir lok aldarinnar hafði eðlisfræðin upp á
að bjóða kennikerfi með töluverðu forspárgildi. Hagfræðingar hafa ekki komist
nándar nær svona langt á síðustu tvöhundruðogfimmtíu árunum.
I fjórða lagi er vel mögulegt að allir viðburðir í mannheimum séu einstakir og
sérstakir með þeim hætti að ekki sé frjótt að fella þá undir lögmál. Benjamin Ward
segir að til séu efnahagsleg lögmál en þau séu ekki algild, heldur bundin stað og
stund. Ward staðhæfir að svo mikill munur sé á bandarísku efnahagslífi nútímans
og þess á millistríðsárunum að segja megi að önnur lögmál gildi í dag, þ.e. árið
1972 (Ward 1972,50-54). Við höfum þegar uppgötvað að önnur lögmál virðast gilda
á frjálsum, for-módern markaði en á nútíma kapítalískum markaði. Eins og gefið
var í skyn telur hefðbundin hagfræði sig geta firndið altækar lögmálsskýringar sem
hafnar séu yfir stað og stund.
I fimmta lagi kann hagkerfið að vera miklu flóknara en þau efniskerfi sem
eðlisfræðingar rannsaka. Það kunni að gera beitingu lögmálsskýringa í hagfræði
erfiðari en í eðlisfræði. Heimspekingurinn Daniel M. Hausman eignar John
Stuart Mill þessa skoðun og virðist sama sinnis. Hausman segir rangt að forspár
hagfræðinnar hafi ekki skánað á síðustu hundrað árum. Rétt eins og Mill telur
hann hagfræðina vera afleiðsluvísindi. Frumhæfingarnar sem afleiðslan byggir á
sækir efnivið sinn að miklu leyti til daglegrar reynsluþekkingar. Samt kemur
reynslan ekki beint við sögu hagfræðinnar vegna þess hve flókið viðfangsefnið sé
(Hausman 1993,275-287). En ýmsir merkir spekingar, þeirra á meðal Karl Popper,
hafa bent á að að ekkert sé flókið eða einfalt í sjálfu sér heldur ráði sjónarhorn
miklu um hvað teljist einfalt eða flókið. Popper bendir á að þegar grannt er skoðað
séu til ferli í efnisheiminum sem frá gefnu sjónarmiði geta talist firna flókin, t.d.
fall tiltekins laufblaðs á tilteknu augnabliki. Þess vegna sé ekki hægt að afsaka lítið
gengi félagsvísindanna með því að þau fáist við geysiflókin viðfong. Félagsvís-
indamönnum væri nær að læra af eðlisfræðingum sem horfa framhjá flóknum
einstökum viðburðum en sértaka frá þeim þess í stað (Popper 1957,I2)- Vandinn
er sá að þetta hafa hagfræðingar einmitt reynt með ekki alltof góðum árangri.
Kostirnir sem við höfum virðast tveir: Annað hvort er rangt að sjónarhorn ráði því
hvað telst flókið og að hagkerfið sé í raun og sanni flóknara en efniskerfið. Þessi
13 Um þögla þekkingu og frjálshyggjuhagfræði, sjá Hannes H. Gissurarson 1997,390.