Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2006, Blaðsíða 169

Afriðlastöð C er skipt í 5 afriðladeildir. í hverri um sig er tvöfaldur afriðlaspennir, að
málafli 44,5 MVA og að spennuumsetningu 33/0,7 kV. Heildarjafnstraumsmálraun
afriðlanna, sem við hvern afriðlaspenni er tengdur, er 45 kA við málspennuna 770 V DC.
Eins og áður segir er hlutverk afriðla að breyta riðstraumi í jafnstraum. Til að það sé unnt
þarf að vera fyrir hendi eining sem leiðir straum aðeins í aðra áttina. Mikil þróun átti sér
stað á þessum búnaði á seinni hluta 20. aldarinnar frá kvikasilfursrörum, sem voru í
upphaflegri gerð áburðarverksmiðjunnar á Gufunesi, til kísildíóða og síðast stýrðra
díóða eða týristora.
Díóður eru algengastar, og eru þær t.d. notaðar í afriðlastöðvum A og B hjá ISAL, sem
framleiða jafnstraum fyrir kerskála 1 og 2. Týristorar hafa yfirburða straumstýrieiginleika
þannig að með því að senda stýrimerki (kveikingu) inn á þá, þegar sínusferill riðspennu
er á bilinu 0°-180°, má stýra spennu og straumi út af þeim á bilinu 100 % til 0. Þetta leiðir
til ákjósanlegrar stýringar kerstraums og snöggra viðbragða til straumlækkunar vegna
kerleka eða tíðni- og/eða spennulækkunar stofnkerfis landsins.
Ókostir týristora eru meiri launaflsþörf, sem útheimtir stærra þéttavirki til að uppfylla
kröfur stofnkerfisrekanda um lágmarks aflstuðul, og að rekstur þeirra er háður því að fá
mælispennumerki frá forvafshlið afriðlaspennanna til viðmiðunar fyrir stýrimerkið
(kveikinguna). Fyrir bilunina 19. júní 2006 voru þessi mælispennumerki tekin frá mæli-
spennum í 33 kV þríhyrningstengivirkinu, sem auðkenndir eru á meðfylgjandi mynd.
Bilanir
Hér verður aðvaranasaga bilananna rakin í stórum dráttum í tímaröð. Þess ber að geta að
straumlækkunarbeiðnin kom frá vaktstjóra kerskála vegna venjulegs kerleka, en var ekki
afleiðing rafkerfisbilunar:
Kl. 00:18:16 - 50% lækkun kerstraums hófst
Kl. 00:18:39- 44 MVAr þéttavirki sjálfvirkt rofið frá til spennustýringar
Kl. 00:18:40 - aðvörun um jarðbilun
Kl. 00:21:15 - beiðni um straumlækkun niður í 0 vegna kerleka
Kl. 00:30:22 - aðvörun um jarðbilun hvarf
Kl. 00:30:23 - aðvörun um yflrspennu á 33 kV teinum 1 og 2
Kl. 00:30:25 - aðvörun um jarðbilun birtist á ný
Kl.00:30:30 - afriðlar leystir frá safnskinnu vegna bilunar mælimerkja
Kl. 00:31:00 - reykaðvörunarmerki barst til aðvörunartöflu I hliðskýli
Kl. 00:33:00 - 220 kV aflrofar leystu aðalspenna frá stofnkerfi
Þegar hér var komið sögu var kerskáli 3 og öll hjálparkerfi hans orðin straumlaus. Gerði
hliðvörður þá kallvakt ISAL og slökkviliði aðvart. Komu kallvaktarmenn von bráðar og
lögðu mat á skemmdir. Höfðu tveir spennumælaspennar af þremur fyrir skilrofa annars
safnteinsins, 16C02.Q1, tæst í sundur og postulín yfirspennuvara (eldingavara) o.fl.
brotnað af völdum fljúgandi brota úr spennunum. Ekki voru sjáanlegir áverkar á búnaði
við skilrofa 16C04.Q1 fyrir safnteina 2. Voru þá hafnar hreinsunaraðgerðir og bráða-
birgðaviðgerðir á 33 kV þríhyrningstengivirkinu með það í huga að gera tilraun til
spennusetningar 33 kV teina 2 með skilrofa 16C02.Q1 opinn.
Hér að neðan er seinni hluti bilanasögunnar rakinn í tímaröð:
• Kl. 02:38:48 - 220 kV aðalspennar endurspennusettir án álags
• Kl. 02:38:49 - aðvörun um jarðbilun á 33 kV safnteinum 2
• Kl. 02:40:01 - yfirstraumsútleysing 220 kV aðalspenna
• Kl. 02:41:00 - reykaðvörun frá aðveitustöð