Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2006, Blaðsíða 170

Við skoðun verksummerkja eftir þessa seinni sprengingu kom í ljós að tveir mælispennar
höfðu tæst í sundur, eins og í fyrra skiptið, og áverkar voru á þeim þriðja. Voru nú allir
sex mælispennarnir, sem nauðsynlegir voru fyrir rekstur afriðlastöðvar C, ónýtir. Var þá
ljóst að ekki væri unnt að koma nauðsynlegum spennumælimerkjum eftir venjulegum
leiðum til afriðlanna.
Eins og fram hefur komið þarf mælimerkið til týristorstýringar að vera í fasa við spenn-
una á forvafi afriðlaspennanna. í 33 kV rofavirkinu, sem orku fær frá hinu bilaða þrí-
hyrningstengivirki, voru mælispennar með réttri umsetningu fyrir týristorstýringuna, en
ekki var vitað hvort þeir væru nothæfir sökum fasviks. Engin neyðaráætlun hafði verið
undirbúin til að tengja þessa mælispenna við týristorstýringuna, af því að enginn hafði
gert ráð fyrir að allir sex spennumælispennar afriðlastýringanna yrðu úr leik í einu. Var
samt hafist handa við að koma þessari tengingu í kring samtímis og náð var símasam-
bandi við hönnuð og framleiðanda rafkerfisins til að afla þeirra upplýsinga sem vantaði.
Eftir athugun þeirra, sem tók dýrmætan tíma, ráðlögðu þeir tengingu þessara mæli-
spenna í stað hinna:
• Kl. 06:30 - tengimynd kemur frá framleiðanda vegna neyðartengingar
• Kl. 08:38 - 220 kV aðalspennar endurspennusettir
í öryggisskyni var slökkvilið haft í viðbragðsstöðu við aðveitustöð og afriðlastöð C, því
að óvissa ríkti á þessari stundu um ástæður þessarar alvarlegu bilunar og um það
hvernig afriðlunum mundi reiða af með nýjum viðmiðunar merkjum og eftir bilun sem
hefði getað leitt til bilana í stýribúnaði afriðlanna, eins og síðar kom reyndar í ljós í
nokkrum mæli. Þá var kerskálinn rýmdur áður en spennusetning hans fór fram því að
vitað var að hætta er á neistaflugi frá kerunum þegar straumleiðni í gegnum þau er bág-
borin.
Um kl. 09:20 var kerskálinn spennusettur. Hafði hann þá verið straumlaus í u.þ.b. níu
klukkustundir. Tókst að fá kerin til að leiða straum, en með mjög ójafnri straumdreifingu.
Ekki tókst að koma rafgreiningu í gang í neinu keranna og var tilraunum til endur-
lífgunar hætt morguninn eftir kl. 06:15. Var þá ljóst að mikið tjón hafði orðið, en mest var
um vert að engin slys höfðu orðið á fólki.
Bilanagreining
í kjölfar þessa mikla áfalls tók forstjórinn, Rannveig Rist, þá ákvörðun að endurgang-
setning skyldi ekki reynd fyrr en þessi bilun hefði verið brotin til mergjar og viðgerðir
hefðu farið fram, sem tryggðu að slíkir atburðir endurtækju sig ekki.
Voru af þessum sökum kallaðir til sérfræðingar frá Alcan, þeir Andreas Sackmann frá
verkfræðifyrirtækinu Alcan ALESA í Zurich, sem jafnframt var aðalhönnuður rafkerf-
isins, og Alain Fougerou frá tæknimiðstöð Alcan/Pechiney í Voreppe í Frakklandi.
Mynduðu þessir menn ásamt Bjarna Jónssyni, rafmagnsverkfræðingi ISAL, teymi sem
hafði það hlutverk að greina orsakir og gera tillögur til úrbóta.
Teymið kom saman í Straumsvík tveimur dögum eftir atburðina og komst að niðurstöðu
á tæplega einni viku. Hún var sú að sjaldgæft fyrirbrigði járnherma (e. Ferro-resonance)
hefði myndast þegar þéttavirkið var leyst frá. Stofnkerfisspennan var þá fremur há, þar
sem álag á stofnkerfi landsins var nálægt lágmarki. Álagslækkun ISAL leiddi til hækk-
andi spennu á 33 kV safnteinum og útleysing þéttavirkisins leiðir jafnan til spennuójafn-
vægis og svipullar (e. transient) yfirspennu. Spennan á 33 kV teinum mældist um hríð
nálægt 40 kV. Þetta eru kjöraðstæður fyrir járnhermu, sem keyrir járnkjarna mæli-
spennanna í mettun, eigintíðni myndast og sveiflurás á milli mælispenna og rýmdar fljót-