Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2006, Blaðsíða 305
Strandrofið á Breiðamerkursandi hefur myndað 2-4 m
háan stall rétt ofan við fjöruborðið sem sjórinn er
sífellt að grafa undan. Þegar þessi stallur, sem hér er
kallaður fjörubakki, kemur að mannvirkjum á
svæðinu (brú, vegur, raflína) mun einfaldlega grafa
undan þeim og þau hrynja fram af stallinum ef
ekkert er að gert. Þann 21. október 2004 var stysta
fjarlægð frá fjörubakka að vegi, 1000 m austan
Jökulsár, 71 m, stysta fjarlægð á milli fjörubakka og
raflínu var 26,2 m og stysta fjarlægð frá fjörubakka
að brúnni var 250 m. Rofið á fjörubakkanum hefur
verið mælt árlega síðan 1991. Niðurstaðan er sýnd á
mynd 5b ásamt ljósmynd af fjörubakkanum (mynd
5a). Ef tekið er fimm ára hlaupandi meðaltal af
rofhraða fjörubakkans vestan árinnar (1200-2000 m
vestan árinnar) fæst að rofhraðinn var 9 m/ári árið
1996 en hefur síðan stöðugt farið lækkandi niður í
2 m/ári árið 2004. Fimm ára hlaupandi meðaltal af
rofhraða fjörubakkans austan árinnar (1000-1800 m
austan árinnar) sýnir á hinn bóginn meira eða minna jafnan rofhraða 4,5 m/ári frá
1996-2004. Þessir rofhraðar eru nokkru lægri en rofhraðinn í sniði 9 og er ástæðan sú að
snið 9 er í miðju rofsvæðinu en mælingarnar á fjörubakkanum eru framkvæmdar lengra
til austurs og vesturs frá Jökulsá, á svæði þar sem landslagið í fjörunni hefur ekki mótast
af farvegi Jökulsár.
Mynd 5b. Rofhraði fjörubakkans 1200-2000 m
vestan (svart) og 1000-1800 m austan (gult)
Jökulsár. Þríhyrningarnir sýna rofhraða hvers
árs og ferningarnir eru 5 ára meðaltöl.
Áhrif af landrisi við Vatnajökul á rof strandarinnar
íslenskir jöklar rýrnuðu á 20. öldinni og hefur verið áætlað að Vatnajökull hafi rýrnað um
182 km3 frá 1890 til 1978 (Pagli o.fl., 2005) Núverandi hraði á landrisi við jaðar
Vatnajökuls er um 15 mm/ári (Freysteinn Sigmundsson o.fl., 2005). Samkvæmt Tómas
Jóhannesson o. fl. (2004) má gera ráð fyrir að sunnanverður Vatnajökull rýrni um 500 km3
frá 2000 til 2100 vegna hlýnandi loftslags (hlýnun um 2,25°C á 100 árum). Allur
Vatnajökull gæti þá rýrnað um 1000 km3 frá 2000 til 2100. Þessi minnkun á rúmmáli
Vatnajökuls mun hafa áhrif hraða landrissins sem gæti orðið 40 mm/ári árið 2050 og
heildarlandris við jaðar Vatnajökuls yrði þá 4 m fyrir tímabilið 2000 til 2100 (Freysteinn
Sigmundsson o.fl., 2005).
Samkvæmt svokallaðri „The Bruun Rule of erosion" (Bruun, 1983) þá veldur sjávar-
borðshækkun a strandrofi s sem er jafnt og
s = la/h (1)
þar sem li mesta dýpi sem flutningur efnis til og frá ströndinni nær niður á og / er fjar-
lægðin frá ströndinni þar til þessu dýpi er náð. Reglan byggist á þeirri forsendu að um sé
að ræða lokað kerfi efnisflutninga á milli (1) strandarinnar og grynninga næst ströndinni
og (2) sjávarbotnsins utar. Reglan byggist jafnframt á þeirri forsendu að dýptarsniðið frá
ströndinni til sjávar út á dýpi h sé í jafnvægi og að summa efnisflutninga inn og út af því
svæði sem reglunni er beitt á sé núll.
Ahrif af landrisi á ströndina ættu að vera þau sömu og ef um væri að ræða lækkun á
sjávarborði. Hér verður gert ráð fyrir því að hægt sé að nota jöfnu (1) til að meta áhrif af
landrisi á strandrof á Breiðamerkursandi þó að strangt til tekið þá eigi „Bruun Rule of
erosion" ekki eins vel við tilfellið um lækkandi sjávarstöðu eins og þegar um er að ræða
hækkandi sjávarstöðu. Ef a er 40 mm/ári og / = 700 m ef /i = 10 m og / = 1200 m ef h = 15 m
þá fæst með innsetningu í jöfnu (1) að s = 2,8-3,2 m/ári. Þetta þýðir að landris í nágrenni
Vatnajökuls getur dregið úr hraða landbrotsins um sem nemur 3 m/ári árið 2050.
Tækni- o g vísindagreinar i 3 0 3