Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2006, Blaðsíða 269

Hálslón. Þar næst komu tillögur úr sömu átt um að hætta við Hálslón, en frekar að nýta
jarðhitann, t.d. á Norðausturlandi. Nú þegar til stendur að fara að óskum þeirra sem
stöðugt hafa bent á meiri jarðhitanýtingu, þá fara hugsanlega sömu aðilar að amast við
þeirri starfsemi. Er það e.t.v. stóriðjan sem verið er að mótmæla; það að við virkjum meira
en við þurfum fyrir almennan innanlandsmarkað? Myndu sömu aðilar vera fylgjandi
orkuframkvæmdum ef orkan yrði nýtt t.d. til vetnisframleiðslu, sem að hluta eða öllu
leyti yrði nýtt innanlands, eða ef orkan færi til hátækni-iðnaðar, t.d. kísilflöguframleiðslu
við Grundartanga, eins og er til umræðu nú um stundir. Þýðir þetta að við eigum aðeins
að nýta fiskistofna okkar sem svarar innanlandsneyslu?
Vatnsafl í jökulám okkar verður trauðla nýtt öðruvísi en í nokkuð stórum áföngum, sem
þurfa að fara saman við nýja stórnotendur, a.m.k. nokkrir tugir MW í hverjum áfanga.
Jarðhitavirkjanir og litlar vatnsaflsvirkjanir henta hins vegar betur fyrir aukningu á
almenna markaðnum. Þar sem best fer á því að jarðhitinn sé keyrður sem grunnafl, en
vatnsaflið aðlagar sig auðveldlega að álagstoppum, þá má segja að jarðhitavirkjun sé
bætt við rafkerfið með því að skeyta orku hennar „undir" rafmagnið frá vatnsaflinu á
orkumarkaðnum.
Varðandi væntanlega nýtingu jarðhita með djúpborun, þ.e. af allt að 5 km dýpi, þá verður
það mjög vandasamt verkefni t.d. varðandi bortækni, vinnslutækni og hugsanlega
mengun, en einnig er mikil efnafræði- og eðlisfræðileg óvissa um þann jarðhitavessa sem
kemur af slíku dýpi. Vonandi heppnast þetta nýja „orkulandnám", en það verður ekki
ljóst fyrr en að a.m.k. 10-15 árum liðnum.
Á Orkuþingi 2006 voru kynntir nýlegir útreikningar um sjálfbæra vinnslu jarðhita á
íslandi miðað við núverandi þekkingu og vinnslutækni. Þar var sjálfbær nýting jarð-
hitans skilgreind sem sú orkuvinnsla sem hægt er að viðhalda í 100-300 ár, annaðhvort
með stöðugri vinnslu undir sjálfbæru mörkunum eða með ágengri vinnslu og hléum á
víxl (Guðni Axelsson, 2006). Áthygli vakti hve lítil náttúruleg endurnýjun varmans er úr
iðrum jarðar fyrir öll hitasvæði landsins, eða aðeins 3 GWt, en það svarar til þess varma-
náms sem fylgir rekstri 300 MWe rafstöðvar sjálfbært, eða u.þ.b. 4000 MWe í 50 ár
(Sveinbjörn Björnsson, 2006).
Það er vandasamt verkefni og vissulega mörg álitamál um hvernig er best að nýta
orkuauðlindir okkar svo vel fari. Allar stórframkvæmdir valda breytingum á umhverfi
sínu og jafnvel þótt framkvæmdaaðilar hér á landi, ekki síst orkufyrirtækin, hafi reynt að
vanda sínar framkvæmdir er hægt að benda á mörg dæmi þar sem betur hefði mátt
standa að málum og er því mikilvægt að ábendingar um slíkt skili sér í enn vandaðri
framkvæmdum síðar. Ekki er nokkur vafi á því að unnt er að minnka verulega umhverfis-
áhrif orkumannvirkja með vönduðum vinnubrögðum, sérstaklega sjónrænu áhrifin.
Niðurstöður
1) I Bandaríkjunum er verið að tæma lón og fjarlægja stíflur í stórum stíl, svo það er
tæknilega vel mögulegt.
2) Landslagsformið sem verður til og breytir með tímanum botni uppistöðulóns er
mjög algengt og „eðlilegt" um stóran hluta hálendisins, og raunar láglendisins
líka, og virðist eftirsóknarvert.
3) I flestum tilfellum virkjunarlóna og þar sem áætlanir eru eða hafa verið uppi um
virkjunarlón, eru þessi landslagsform þegar fyrir, þ.e. A) Full af seti (setslétta), t.d.
Eyjabakkar, Hrauneyjafosslón, Sultartangalón, Hágöngulón, B) Að hluta fyllt
(strandlínur og óseyrar), t.d. Blöndulón, Sigöldulón, Kvíslavatn, eða C) Framræst
setfylling (hjallar og grafin setmyndun), t.d. Hálslón ofan Kárahnjúka. í mörgum
þessara tilfella hafa þessar setmyndanir verið taldar mjög merkilegar, svo ekki
spillti uppistöðulónið svæðinu að því leyti.