Jón á Bægisá - 30.09.2004, Blaðsíða 26

ÁstráSur Eysteinsson
um of yfir á hina kínversku sögu. Sú saga virðist vera einstaldega gott dæmi
um smábókmenntir — raunar á svo róttækan hátt að hvorki heiti verksins
né höfundarins er haldið til skila, heldur er verkið hér einskonar almennur
og nafnlaus texti sem verður mælikvarði á bókmenntalíf nær og fjær.
Þannig birtist okkur húmanísk afstaða hins roskna skálds, sem lýsir
skáldskapnum líkt og hann sé, eða ætti að vera, almannaeign og samofinn
mannlífinu um veröld víða. En þegar hann virðist hafa galopnað bók-
menntasviðið, er að sjá sem hann fái bakþanka, rétt eins og Wellek þegar
ómælishaf heimsbókmenntanna blasir við. Ef við viljum eignast fyrir-
myndir verðum við að snúa aftur til Forn-Grikkja. Bókmenntir þeirra,
grundvallartextar hins vestræna hefðarveldis, eru akkeri okkar á sigl-
ingunni.
Er Goethe þar með að loka leiðum sem hann virtist vera að opna? Nei,
afstaða hans verður raunar ekki ráðin af þessum ummælum einum. Hann
hafði áður í ritum sínum lýst möguleikum þýðinga til að hleypa framandi
tjáningu inn í viðtökumálið og samfélag þess, og hann hafði kallað einarð-
lega eftir þýðingum á austurlenskum bókmenntum.16 Fremur má líta svo
á að í hugmynd hans um heimsbókmenntir takist á hið opna svið smá-
bókmennta og hinn afmarkaði heimur hefðarveldis sem hægt er að líta til
sem menningarmiðju. Við verðum að ætla að Goethe hafi verið að lesa
kínversku skáldsöguna í þýðingu og ekki verður fram hjá því litið að það
er reynslan af og lýsingin á þessari þýðingu sem hrindir af stað orðræðu
hans um heimsbókmenntir. Og það er engin furða að sú orðræða snúist í
lokin til hinna forn-grísku verka, því að næstu áratugina á undan höfðu
þýskir þýðendur fengist við það af miklum metnaði að þýða þau verk á
þýsku og gert það á skapandi og ögrandi hátt; stundum svo að lesendum
þótti þeir þrýsta þýskri tungu út að ystu jöðrum tjáningar og merkingar.
Goethe taldi eins og fleiri að þessar þýðingar væru lykilverk í samtímasögu
þýskra bókmennta.
Lífseigja og brothætta
Walter Benjamin er á sama máli í þekktri ritgerð sinni um þýðingar,
„Hlutverk þýðandans“. Hann segir þýsku rómantíkerana hafa búið yfir
„innsýn umfram aðra í líf verka, en þýðingin er einn æðsti vitnisburður þess
lífs.“ Þýðing er að mati Benjamins staðfesting þess að frumtexti hafi öðlast
framhaldslíf; þýðingar búa yfir sögulegum mætti og geta endurvirkjað
löngu liðna sköpun í nýju sögulegu samhengi. Jafnframt eru þó þýðingar
16 Sbr. umfjöllun hans í West-östlicher Divan (1819).
24
á — Timarit þýðenda nr. 8 / 2004