Jón á Bægisá - 30.09.2004, Blaðsíða 27

Jaðarheimsbókmetintir
tjáning á sambandi þeirra tungumála sem við sögu koma, og verkið tekur
út þroska sinn, eða öllu heldur eftirþroska (,,Nachreife“) á þessum mörkum.
I þýðingu er unnið með tungumálið á sérstakan hátt sem veldur því að ekki
er hægt að þýða verk þýðandans á sama hátt og frumtextann; þýðingin er
annað tjáningarform og samband inntaks og tungumáls er þar annað en í
frumsömdum textum. Velheppnuð þýðing fer með verkið í nýjar hæðir, en
hún er viðkvæmt form og ekki endingargott.17
Lýsing Benjamins á þýðingum beinist því í senn að lífseigju og brot-
hættu verksins sem flutt er gegnum tímann og milli tungumála. Þýðing er
ákveðin staðfesting frumtextans; Benjamin talar m.a.s. um þýðingar sem
form „frægðar“; en þýðingin er einnig uppgötvun frumtextans, því þýð-
ingar ljúka upp merkingarheimum, þær finna ákveðinn „þýðanleika“ sem
býr í frumtextanum og kviknar á einhverju andartaki sögunnar þegar þýð-
andi nær sérstöku sambandi við verkið, líkt og göng opnist á milli þeirra.
Þetta minnir á túlkun og lifandi flutning listamanna á leikritum og tón-
verkum; túlkun sem á sér stað á vissum tímapunkti og verður aldrei endur-
tekin.
Þetta skýrir ókyrrð margra og öryggisleysi andspænis þýðingum. Ann-
arsvegar er nauðsynlegt að þýða verkið ef gera á það vel aðgengilegt í öðr-
um málsamfélögum og raunin er sú að hljóti verk alþjóðlega frægð eru allar
líkur á að meirihluti lesenda nálgist verkið í þýðingu. Að sama skapi hafa
þýðingar gegnt lykilhlutverki í menningarsögunni og öllum þeim bók-
menntastraumum sem borist hafa milli heimshluta, þjóðlanda og tungu-
mála. Hinsvegar getur þeim, sem fara að grafast nánar fyrir um merkingu
verks, virst sem þýðingar tjái hana alls ekki fullkomlega. Af þessu sprettur
jafnvel umtalsverð angist. Um það má taka einfalt dæmi: Maður nokkur
hyggst skrifa grein um skáldverk sem hann les í íslenskri þýðingu. Hann er
ekki læs á frummál verksins. Hann hyggst meðal annars leggja út af tiltek-
inni málsgrein sem honum þykir tjá einkar vel ákveðinn merkingarþunga í
verkinu. Til að baktryggja sig gluggar hann í enska þýðingu verksins en
hnykkir við er hann sér að í hliðstæðri málsgrein þar er ekki sú áhersla sem
hann les í íslensku þýðingunni. Hann leitar nú uppi frumtextann og fær vin
sinn sem skilur frummálið til að gefa sér orðrétta þýðingu og þá flækist
málið enn frekar.
Líklega er eðlilegt að þessi maður fyllist angist og telji jafnvel að nú sé
útlegging hans fyrir bí. En sú merkingarhliðrun sem hann stendur frammi
fyrir þarf ekki að vera nein frágangssök. Við þurfum ekki að detta ofan í
17 Walter Benjamin: „Die Aufgabe des Obersetzers“, Illuminationen. Ausgewdhlte Schriften,
Frankfurt am Main: Suhrkamp 1980, hér einkum bls. 54-56. Sbr. einnig umfjöllun mína
um ritgerð Benjamins í Tvímalum (sjá nmgr. 3), bls. 179 o.áfr.
á Jföa’ýÁyá' - Menninga(r)miðlun í ljóði og verki
*5