Jón á Bægisá - 30.09.2004, Blaðsíða 28

Ástráður Eysteinsson
þann skurð sem vikið var að í upphafi greinarinnar og leiðir mann endan-
lega að þeirri niðurstöðu að þýðing sé óhjákvæmileg afbökun hins „rétta
texta“. Til eru ýmsar aðferðir við að íjalla um þýdd verk án þess að verða
stjarfur af áhyggjum vegna nákvæmrar merkingar frumtextans. Um það
efni verður ekki fjallað hér, en hinsvegar tel ég að þessi angist og þær grun-
semdir um niðurbrot merkingar og boðskipta sem henni tengjast, séu til-
vistarþáttur sem tengist tungumálinu sjálfu, hvort sem við erum að þýða,
frumsemja, eða nota það til að tjá okkur á annan hátt. Flestir kannast við
þá tilfinningu að standa agndofa gagnvart því hvernig önnur manneskja -
yfirmaður, stjórnmálamaður, afgreiðslumaður eða jafnvel einhver mjög
nákominn manni - túlkar ástand, atburð eða „staðreynd", semsé einhver
fyrirbrigði, á þann hátt að þau verða manni framandleg eins og þau birtast
í máli hins aðilans. Á sama hátt geta tvær túlkanir á bókmenntaverki verið
í æpandi innbyrðis mótsögn; sú skörun sem verður milli textans og þeirra
táknkerfa sem túlkandinn nýtir við lesturinn er langt frá því að vera sú
sama í báðum tilvikum.
Því má segja að frá þessu sjónarhorni skerpi þýðing vitund okkar um
óáreiðanleika tungumálsins, þá ókennd sem fylgir því og kemur upp á yfir-
borðið þegar minnst varir (stundum svo að teljast má birtingarform þess
sem Sigmund Freud kallaði „das Umheimliche“, þegar ákveðnir grunn-
þættir í heimsmynd okkar og sjálfsmynd koma ekki heim og saman).
Kynni af erlendu máli leiða til þeirrar vitundar, sem ég vék að í upphafs-
orðum mínum, að manns eigið mál verður aldrei samt. Raunar má segja
að önnur mál búi ávallt að einhverju leyti í hverju einstöku tungumáli,
þótt það sé eingöngu við ákveðnar aðstæður, og oftar en ekki við lestur
bókmenntaverka, að tilfinning vaknar fyrir því að maður hafi tungumálið
ekki „á hreinu“.
I þýðingum eru þessar hliðar tungumálsins, og þessi kennd að vera á
milli mála, oft virkir þættir í lestrarreynslunni, enda eru þýðingar í eðli
sínu blendingsgrein. Hér að framan var vikið að því að þýðing er verk að
minnsta kosti tveggja höfunda, en í þýðingu skarast líka heimsmyndir, og
stundum þannig að jafnframt er um verulega „tímaskekkju“ að ræða, þ.e.
þegar gamalt erlent verk birtist í samtímamóti annars tungumáls. Raunar
má ganga svo langt að segja að mörkin milli málanna og menningarheim-
anna sem í hlut eiga, þ.e. jaðar hvors heims um sig — jaðar sem aðskilur
þá og þeir eiga þó sameiginlegan — liggi sem ákveðið sköpunarferli um
sjálfa þýðinguna og móti jafnframt reynslu lesandans. Þarna leynist jafn-
framt svar við spurningunni um það til hvaða texta heimsbókmenntahug-
takið vísi. Það getur ekki vísað á einhlítan hátt til frumtexta, sem meiri-
hluti lesenda kemst jafnvel aldrei í kynni við. Hinsvegar býr vissulega í því
hugmyndin um verk sem vert er, og hægt er, að flytja inn í aðra málheima.
26
Jfav d - TÍMARIT ÞÝÐENDA NR. 8 / 2OO4