Félagsbréf - 01.03.1960, Blaðsíða 53

FÉLAGSBRÉF
51
erlent konungsvald tók að festa hér ræl-
ur unz lúterskan lét á sér kræla. A
þessum tíma gerist Virkisvetur. Kannske
hefur aldrei legið nær, að upp risi is-
lenzk yfirstétt, er semdi sig að siðum út-
lends aðalsfólks. Þá var heilög kirkja vaid
á íslandi, Mariu guðsmóður voru sungin
kvæði sem engin áður, og stórbokkar með
viðurnefni af ríkidæmi kaupslöguðu með
dánarbú úr Svartadauða.
Þótt engan veginn hafi ég athugað hað
sem skyldi, virðist mér höfundur hafa
kostgæft að kanna heimildir, sem kunnar
eru um sögupersónurnar. Til að mynda
má nauðungarhréfið, sem Andrés gerir
í sögulok, heita orðrétt eftir þeim gjörn-
ingi, sem varðveittur er um það mál í
fornbréfasafni. Vera kann, að sitthvað af
fornum bréfum eins og skriftamál Ólafar
ríku og Solvéigar frá Skarði sé falsað, eu
frá því falsi hefur samt hrokkið sá n.eisti,
er bálið kveikir, sem hrennur í þessari bók.
Ymsar stoðir renna því undir þá skoð-
un, að Birni megi takast að skrifa sann-
sögulega skáldsögu, er hafi bókmennía-
gildi: traust þekking á menningarverðmæt-
um, list og lífsblæ þess tímabils, er harin
lýsir, og haldgóð vitneskja um nokkur
atriði í lífi þessa fólks, sem verður aðal-
persónur í verki hans.
Hví ritar Björn Th. þessa sögu? Sú
óþægilega spurn hygg ég hljóti að
hvarfla að hverjum höfundi, sem ekki
lítur beinlínis á sig sem bókmenntalegan
sprúttsala. Að mínu viti hefur hann í
huga tvíþættan tilgang:
Hann hyggst bregða ljósi skáldskapar
yfir sögulega þróun á þann hátt, að boð-
skapur liðinna atburða megi skýru máli
tala til samtíðar lesanda, að atvikarás
hókarinnar sé samhverf nútiðar vandamál-
um, og liann hyggst með lýsingum á sálar-
lífi, viðbrögðum, duldum, hneigum og sév'
í lagi ástum aðalsöguhetju sinnar, skapa
lifandi persónuleika.
Þess var tæpast að vænta, að íslands-
klukka Halldórs Kiljans Laxness kvæði
við s»o hátt, að hvergi ómaði bergmál í
bókmenntum okkar. Sú hefur enda orðið
reyndin, og hvað skýrast hefur hljómur
Klukkunnar bergmálað í verkum manna,
sem þó eru af sjálfum sér gæddir snjöllu
tungutaki, sem sé Sigurðar Ifoltsklerks
og Björns Th., þótt þar með sé ekki mörg
önnur líking með þeim tveimur.
Boðskapur Virkisvetrar, sá að selja ekki
íslenzk landsréttindi fyrir grautarask eða
vild erlendra valdsmanna, á ekki síður er-
indi til okkar nú en þegar Kiljan skóp
Arna Arnæo þann hróður að verzla ekki
með ættjörð sína. Engu síður hljóma ræð-
ur Uffelens Hamborgara Kiljans í hug
okkar, meðan við lesum orð Tómasar Ball-
es og Jóns Boltons, og bergmál verður
aldrei nema bergmál þó svo það endurómi
sannleikann.
Um þetta atriði hefur því höfundi
brugðizt frumleikur. Hann kveður sér
ekki hljóðs með þeim hætti, að orð hans
séu neinum ný sannindi nema ef til vill
fáeinum blindingjum. En íslandsklukkan
glymur viðar en í þessum þunga undirtóni.
Björn leggur Andrési Guðmundssyni i
munn:
— Þú spyrð: hvor herrann er betii,
sá sem hefur hag af ófrelsi þínu og
gefur þér að éta, eða hinn sem held-
ur þér hungruðum í þrældómi? Ég
svara því, að sá sem hræðist hungrið,
kýs heldur sinn þrældóm; hinum er
einskis í misst.
Hvort minnir þetta menn á orð Kiljans
um þær tilfinningar, sem búi í brjósti hins
barða þræls?