Félagsbréf - 01.03.1960, Blaðsíða 55

FÉLAGSBRÉF
53
Þegar Solveig og Andrés eiga saman
síðasta dagdraum sinn við glit Breiða-
íjarðar, segir hún:
— Mig langar að sjá burtreiðar úti
í Lundún; mig langar að þeysa með
þér um danska skóga, eins og móðir
mín hefur gert; mig langar að heyra
musicam í ilmandi hallargörðum, svo
sem segir í strengleika sögum, og sjá
fræga riddara í ríkum gangverum.
Afskaplega hliknar þessi riddaralega
dýrð, þegar minnzt er þeirra drauma, sem
Snæfríði dreymdi á síðasta fundi þeirra
Arnæi í Gullmakarans húsi við Nýhöfn í
Kaupinhafnarstað: — Og við ríðum um
landið á hvítum hestum.
Auk slíkra einstakra Hkingaratriða
mætti benda á mörg dæmi almennara eði-
is í stílblæ og tungutaki, sem benda i ált
til Nóbelsskáldsins, en hér skal staðar
numið slíkri tínsiu.
Þjóðfélagsheimspeki og boðskapur höf-
undar eru sumsé ekki ný af nálinni. Til-
gangurinn er góður, en raust hans er ungl-
ingsins í mútum, sem likir eftir tóni hetju-
söngvarans.
Hversu hefur þá hinn annar aðalþáttur
sögunnar tekizt?
Sagan um Andrés Guðmundsson, þrosl:a
hans, vil og dul, ást hans og efa og tvísæi
hans, hefur á marga lund vel tekizt og
gefur Virkisvetri gildi sem sjálfstæðu bók-
menntaverki.
Á prenti stendur, að einkanlega séu
sumar aukapersónur sögu þessarar mótað-
ar skýrum og föstum dráttum. Tæplega
verður þó sú trúarjátning vænleg til sálu-
hjálpar við skilning á verki þessu. Frem-
ur er það megineinkenni á persónusköpun
höfundarins, að aukapersónurnar eru ekki
nema brúður á baksviði. Bændamúginn og
vinnufólkið á tæpast nokkra þá fulltrúa í
sögunni er beri skýr persónueinkenni.
Brenndar sama marki eru jafnvel aðalper-
sónur eins og konurnar tvær, er elska
Andrés, og höfuðandstæðingar hans,
Skarðsbræður. Þetta má enn ljósara vera,
ef við til að mynda berum persónusköpun
Björns saman við persónusköpun Einars
H. Kvarans, sem tíðum mótaði aukaper-
sónur sínar skýrari dráttum en aðalper-
sónurnar.
Hið gagnstæða einkennir persónusköpun
Björns. I sögunni er aðeins ein fastmótuð
aðalpersóna, sem lifandi stendur, Andrés
Guðmundsson. Konurnar tvær, Sunnefa og
Solveig, sem unna honum, standa strax í
daufari birtu. Glöggt er þetta, ef við gæt-
um þess, að Solveigu þekkjum við ekki
síður af hugsunum Andrésar en af orðum
og athöfnum sjálfrar hennar.
Andrési er fylgt frá bernsku. Fyrst
hittum við hann þann dag, sem hann finn-
ur drengur til feimni fyrir þeirri konu, er
siðar markar lífi hans leið.
Islenzkar bókmenntir eru ekki næsta
auðugar af persónum af torráðinni gerð.
Sveimhygli, tvísæi og tvílrátt geð eru eng-
ar óskaeigindir íslenzkrar skapgerðar. Þær
persónur, sem fundið hafa leiðina að
hjarta íslendinga eru flestar harla ein-
steyptar. Ráðgátufólk skipar ekki bekkinn
innarlega.
Andrés er frá upphafi klofinn, haldinn í
senn geðflækju bastarðsins og stolti höfð-
ingjasonarins. I lífi hans, eins og Björn
yrkir það, er aðeins ein óbrotin lína, ást
hans á Solveigu:
— Allt fram til þessa dags hefur
ást min klofið mig í tvær helftit;
leitaði ég þess sem mér bar, missti cg
þess sem ég vildi. Nú finn ég loksins
að ég er heill. Þú ert komin og hefur
fært mér þann hlutann sem hjá þér
hefur hvílzt öll þessi ár. Nú er loks-