Morgunblaðið - 22.04.1975, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 22. APRlL 1975
Sigurgeir Sigurjónsson, hrl.:
„Þjóðviljinn óskar aó ráóa
duKlt'gan mann sem auglýs-
innasljóra við blaðið frá 1.
júlí n.k. eða fyrr.“
„Auðlýsið I sunnudags-
blaði Þjóðviljans."
„Au>;lýsiní;asfminn er
17500."
„Það borj;ar sík að auglýsa
I sunnudaKsblaði Þjóð-
viljans."
(Þjóðviljinn sunnuda>;inn
sunnudaginn
13. apríl 1975).
Grein Njarðar P. Njarðvík i
siðasla sunnudausblaði Þjóð-
viljans um au>;lýsin>;ar virðist víð
f'yrstu sýn vera skeinmlileí;t ru>;l
og vitleysa. Kf betur er gáð <>t>
skoðanir Njarðar <>n ályktanir
atbuKaðar betur í alviiru, kemur
hins vej;ar i Ijós, að hér er um
Kroinilcfta pólitiska árás að ræða
á einn hel/ta hyrnintíastein |>ess
ha>;fræðile};a t>jóðski|>ula>;s, er
við búum nú við, oj; hiifundur
inurt án el'a flokka undir
„auðvaldsþjoðfélaK". Verður þá
skiljanleí;t, að hér er um að ræða
áróður en ekki skoðanir bynnöur á
þekkinpu á raunj>ildi au>;lýsin>;a
<>K þýðiiiKU þeirra i iillum mann-
lcuum viðskiptum, hvort heldur
þau kunna að eipa sér stað i „auð-
valdsþjóðfélaj;i‘‘ eða einhverju
stjórnskipulapi af iiðruni tofja
spunnið.
Kveikjan að lyi i nefndi i j;reiri
Njarðar uni auj;lýsinj;;ir virðist
vera hin svokallaða „sij;arettu-
pakkasmolun", Þessi auj;lýsinj;a-
aðl'erð liefur sein vonlej;t er svo
ofboðið Nirði, að hann kenist að
þeirri mðurstiiðu að rétt myndi
vera að liij;banna allar auj;lýs-
inj;ar. Þejtar )>ess er lnnsvej;ar
j;;ett, að auj;lýsinj;ar í einhverju
fornii — eflir atvikum til ills eða
jjoðs —, liala fylj;l niannkyninu
l'rá iirófi alda, verður aupljóst, að
áróður Njarðar oj; banitta l'yrir
alj;eru banni við auj;lýsiiij;um, í
skarnniaii eða lanj;an tima, er
álika vonlaus oj; barátta bind-
indisniaiina fyrir alj>eru vín-
baiini. Þessa tílliij;u Njarðar ntá
|>vi flokka undir hreinar öfj;ar, oj;
enda þótt þessi skoðuu Njarðar
kunni að byj;j;jast á einhverjum
hujtinynduni uin bælt þjóðskipu-
laj; á jjrundvelli sósialisma eða
jal'nvel konimúnisina, mætti t.d.
benda Nirði á þá staðreynd, að
forystunienn rússnesku bylt-
injjarinnar létu það verða eitt á
mcðal fyrstu verka sinna að af-
neina auj>lýsinj;arskipulaj; auð-
valdsiikjanna oj; þar á nieðal iill
laj;aákv;cði uni einkaréttindi á
sviði iðnaðar, svo seni vörumerki
oj; einkaleyfi á uppfiiininj;uni,
svo <»j* allar aðrar hefðbundnar
aðferðir til efliiijjar iðnaðar, sölu
oj* dreifinj;ar á viirum oj;
jijóuustu. llinir rússnesku bylt-
inj;ariiienn koniust þó síðar að
þeirri niðurstiiðu, að þessar
skiMlanír þeirra höfðu ekki við
riik að styðjast oj; lial'a rússneskir
valdamemi jivi mi fyrir liinj;u
breytt hinni upphaflej;u stefnu
sinni i þessum niálum al'tur i átt-
ina til liins jjamla kapitaliska
skipulaj;s oj; náttúrulej;s liijjtnáls i
ver/lun oj; viðskiptum. Tillaj;a
Njarðar til úrtíóta á þessu sviði er
þvi nú lirclt oj; nokkttð seint á
ferðmni.
Amiars verðttr þvi hinsvej;ar
ekki neitað, að auj;lýsihj;ar hafa,
jafnvel i auðvaldsrikjiinuni. jafn-
an siett nokkurri j;aj;nrýni oj; að
sjálfsögðu er það svo, að alla hluti
má misnota og eðlilegt er að híð
opinbera komi á einhvern hátt i
veg fyrir misnotkun á þessu sviði,
sem öðrum. Af þessum sökum
hafa víða verið settar ýmsar
takmarkanir og reglur um notkun
auglýsinga, annaðhvort af frjáls-
um vilja fyrir frumkvæði ein-
staklinga, eða með beinni laga-
setningu. Má i því sambandi
benda á regiur þær um auglýs-
ingar, sem settar voru af Alþjóða
ver/lunarráðinu i París, sem m.a.
eiga að koma í veg fyéir skrum og
óheiðarlegar auglýsingar. Er að
sjálfsögðu ekki vansalaust, að
Ver/lunarráð lslands, sem er aðili
að Alþjóða ver/lunarráðinu,
hefur enn ekki samþykkt þessar
reglur, svo mér sé kunnugt, sem
gildandi siðareglur fyrir meðlimi
sina hér á landi. Ilinsvegar má og
benda á það, að liiggjafinn hefur
ekki látið auglýsingar sig að engu
varða hér á landi. Eyrir utan þær
sérreglur, sem gilda um bann við
auglýsingum á áfengi og tóbaki,
má einnig vísa til ákvæða 1. gr.
laga nr. S4/1933 um varnir gegn
óréttmætum ver/lunarháttum, en
þar segir m.a. svo: „Um allar
auglýsingar, hvort sem þær eru
birtar í blöðum, tímaritum, út-
varpi eða annars staðar, skal þess
gætt, að þær séu látlaust orðaðar,
lausar við skrum og hæpnar
fullyrðingar, en segi það eitt, sem
satt erog rétt i öllum greinum."
Þá nui og minnast á reglur þær,
sem útvarp og sjónvarp hafa sett
varðaruli auglýsingar í þessum
fjölmiðlum hér á landi.
Af þessum dæmum má sjá, að
hið opinbcra hefur taliö nauðsyn
á að vernda hin almcnna borgara
gegn misnotkun auglýsenda. Aug-
Ijóst virðist hinsvegar, að algert
bann við auglýsingum er fjar-
stæða. Njörður bendir réttilega á
þá staðreynd, að öll dagblöð lifi að
einhverju leyti á auglýsingum og
ekki sé heldur vist að hægt sé að
reka ríkisútvarp hér á landi án
auglýsinga. Ekki er Njörður þó
sáttur við þennan grundvöll
reksturs blaða og útvarps, þar
sem skoðun hans virðist vera sú,
að í raun réttri séu það ekki
þessir aðilar, sem njóti hins
raunverulega hagnaðar að auglýs-
ingatekjum sinum, heldur séu
það auglýsendurnir sjálfir, sem á
þeiinan hátt skapi sér rekstrar-
grundvöll „svo að ekki verði at-
vinnuleysi í landinu". Skyldi
sannleikurinn þó ekki liggja hér
einhversstaðar mitt á milli? Þá
veltir Njörður nokkuð fyrir sér
ma'tti auglýsinga og þejm skaða,
sem þa'r að hans dómi hafa á
þjöðfélag okkar og þegna þess.
Vangaveltur Njarðar að þessu
leyti eru þó greinilega
einstrengislegar og annaðhvort
byggðar á þekkingarleysi, eða
andpólitísku viðhorfi hans til
Sigurgeir Sigurjónsson.
ríkjandi þjóðskipulags, nema
hvort tveggja sé.
Njörður viðurkennir þó hrein-
skilningslega, að máttur auglýs-
inga sé í þvi fólginn að auðvelda
sölu á ákveðnum vörutegundum
og er það að sjálfsögðu alveg rétt.
Með tilkomu nýtizku fjölmiðla,
sjónvarps og útvarps, hefur þessi
máttur auglýsinga aukizt stórlega
og áreiðanlega orðið til að skapa
þarfir til óhóflegrar neyzlu, en
hvort hér er um að ræða „gervi-
þarfir" eða ekki, verður auðvitað
alltaf álitamál. Ekki veit ég hvort
Njörður P. Njarðvik á brauðrist,
ísskáp, þvottavél eða frystikistu,
en „allt þetta drasl" má eflaust
flokka undir „gerviþarfir" að áiiti
Njarðar, enda komust formæður
okkar ágætlega af án þessara
tækja. Eullyrða má, að mikill
hluti auglýsinga dagblaðanna nú
á dögum snúist einmitt um þessi
nýtízku tæki, sem áreiðanlega og
sem betur fer eru ekki „fjarri
flestu alþýðufólki". Þá fullyrðir
Njörður, að „heimur auglýsinga
sé einungis fallegt fólk i fallegum
fötum og fallegum bílum á falleg-
um heimilum". Þessi staðhæfing
er algerlega röng. Er Njörður P.
Njarðvík algerlega blindur fyrir
öllu „því fallega fólki i fallegum
fötum og fallegum bílum", sem
við sjáum daglega á götum
Reykjavíkur? Fyrir alla aðra en
Njörð P. Njarðvík er þessi stað-
reynd svo áberandi, að ekki kem-
ur til mála, að þessi heimur lífs-
þæginda sé „fjarri flestu alþýðu-
fólki" eins og Njörður vill vera
láta.
Miðað við fólksfjölda er bíla
eign Reykvíkingasennilegameiri
en víðast hvar annarsstaðar í
heiminum og fái Njörður P.
Njarðvík „óhuggulegan svita-
blett" af þessum upplýsingum,
ætti honum að vera i lófa lagið að
bæta úr þvi ástandi með 8x4
(þurrúðun)". (Ha ba sona. Og
allir hlæja). Staðreyndir þær,
sem öllum öðrum en Nirði P.
Njarðvik eru auðsæjar, sýna það á
áberandi hátt, að máttur auglýs-
inga í þessu Iandi er ekki i þvi
fólginn „að ljúga mynd af fölsku
mannlífi að vinnandi fólki þessa
lands". „Vinnandi fólk þessa
lands" á nú sem betur fer við
betri kjör að búa að öllu leyti en
nokkru sinni áður í allri sögu
okkar. („Líður okkur ekki öllum
vel kannski? I stuttu máli:
mogginn").
Njörður P. Njarðvík er að sjálf-
sögðu ekki alveg sáttur við þetta
fyrirbæri. Hvað er það eiginlega
sem hann vill? Vill Njörður P.
Njarðvik, að Reykvíkingar bíði i
mörg ár eftir þvi að geta eignazt
bíl, brauðrist eða sápu?, eins og
sagt er að fólk verði að sætta sig
við i ýmsum öðrum löndum (aust-
an járntjalds?). „Ég veit það
ekki."
Þá má og benda á þá staðreynd,
að grundvöllur allrar fjöldafram-
leiðslu er sá, að hægt sé að selja
vöruna. An auglýsinga væri það
ekki hægt, en afleiðing fjölda-
framleiðslu er vitanlega ódýrari
vara. A þennan hátt stuðla auglýs-
ingar að lægra vöruverði og
verður þá að viðurkenna, að
almenningur fái eitthvað í
staðinn fyrir þann kostnað, Sem í
auglýsingar er lagður.
Njörður P. Njarðvík segir rétti-
lega að gaman væri að vita hversu
miklu fé sé eytt í auglýsingar á
íslandi árlega. Engar skýrslur eru
mér vitanlega til um þetta en
þegar vitað er að ein islenzk
félagasamsteypa eyðir rúmum
400 milljónum króna á ári í
auglýsingar bæði hér á landi og
erlendis, þá mætti gizka á
tvöfalda eða jafnvel þrefalda
þessa upphæð. Svo er að skilja á
máli Njarðar P. Njarðvík, að allt
þetta fé sé tekið beint frá almenn-
ingi. Það sé hluti almenns vöru-
verðs. Fyrirtækin taki þannig til
sin ærna fjármuni frá fólkinu i
landinu, rétt eins og um skatt-
heimtu sé að ræða. Sá sé þó
munurinn, að fólkið fái ekkert í
staðinn. Er Njörður P. Njarðvík
sannfærður um að þetta sé rétt?
Hvernig á fólkið i landinu að afla
upplýsinga um íbúð, bíl, eða
annað, sem það hefur áhuga á að
kaupa, ef það hefur ekki aðgang
að auglýsingum frá þeim sem
þessa hluti vill selja? Þessar
auglýsingar eru að sjálfsögðu
ókeypis þjónusta við fólkið i
laiidinu, nema það vilji sjálft
auglýsa á eigin kostnað.
Þá er það og á misskilningi
byggt að fyrirtækin taki til sín
alla þá fjármuni, sem eytt er í
auglýsingar. Auðvitað eru þessir
fjármunir fyrst og fremst til þess
notaðir að greiða kostnað þeirra
aðilja, sem taka við greiðslum
fyrir auglýsingarnar, svo sem
vinnulaun blaðamanna, prentara,
myndamótamanna og til alls
annars kostnaðar við rekstur fjöl-
miðla. Hagnaður fyrirtækjanna af
auglýsingum er hinsvegar óbeinn
og til þess, eins og Njörður P.
Njarðvík segir réttilega, að vísu
innan gæsalappa, „að tryggja at-
vinnuvegunum nauðsynlegan
rekstrargrundvöll, svo að ekki
verði atvinnuleysi i landinu".
Njörður P. Njarðvik vill af-
nema allar auglýsingar a.m.k. um
ákveðið árabil. Svo virðist að
þessi skoðun byggist á þvi, að með
þessu móti myndi sparast mikil
fjárhagsleg verðmæti. Þrátt fyrir
allan hinn gifurlega kostnað, sem
eytt er í auglýsingar mun það þó
almennt viðurkennt af þeim, sem
vit hafa á, að núverandi aug-
lýsingakerfi sé þó þrátt fyrir allt
ódýrara en allt annað sölu- eða
dreifingarkerfi, sem annars væri
völ á. Njörður P. Njarðvik verður
að gera sér grein fyrir því, að
verði allar auglýsingar bannaðar,
þá er óhjákvæmilegt að taka yrði
upp eitthvert annað kerfi, svo
ekki verði alger stöðvun í at-
vinnuvegum landsins. Það, sem
þá einna helst kæmi til greina í
sambandi við sölu og dreifingu
vara, yrði þá að ráða fjölda sölu-
manna, sem ganga þyrftu hús úr
húsi. Ennfremur yrðu fram-
leiðendur sjálfsagt að greiða
hærri sölulaun. Hvorttveggja
þetta yrði áreiðaniega til þess að
hækka söluverð, en ekki til þess
að draga úr því.
En jafnvel þótt takast mætti að
breyta núverandi auglýsingakerfi
í eitthvert annað kerfi, ætti gild-
andi auglýsingakerfi eigi að síður
einhvern rétt á sér. Einhvers-
konar stofnununum eða fyrir-
tækjum yrði að koma á fót, sem
tækju að sér að tilkynna um nýjar
tegundir framleiðslu eða vara,
hvar sé hægt að kaupa þær, hvað
þær kosti og hvernig eigi að nota
þær. Hér yrði þó aðeins um
stigmun en ekki grundvallar-
breytingu frá núverandi kerfi að
ræða. Þá má einnig benda á, aó
fyrir margan manninn er lestur
auglýsinga nokkurs konar
skemmtiefni og myndu sjálfsagt
mörgum þykja dagblöðin nokkuð
„þunn" ef engar væru þar auglýs-
ingarnar.
Sumum kann e.t.v. að finnast að
tillaga Njarðar P. Njarðvík um
bann við auglýsingum sé nokkuð
frumleg tillaga. Svo er þó ekki.
Oft áður hafa slíkar tillögur verið
orðaðar. Hinsvegar hefur enn
enginn getað bent á annað kerfi,
sem komið gæti í stað auglýsing-
anna og þjónað öllum almenningi
á ódýrari hátt með jafngóðum
árangri. Jafnvel þar sem þetta
hefur verið reynt, eins og áður
segir, hafa slíkar tilraunir verið
dæmdar til að mistakast.
Að lokum efast ég um, að
skoðanir og tillaga Njarðar P.
Njarðvík túlki álit Útgáfufélags
Þjóðviljans í þessum málum, sbr.
auglýsingar Þjóðviljans, sem
vitnað er til i upphafi þessarar
greinar og birtust i sama tölublaði
og þessi grein Njarðar.
Borgar sig að auglýsa
í Þjóðviljanum?
FATASKAPAR
með fellihurðum.
Hæfa vel hvar sem er.
Smíðum eftir máli.
TRÉSMIÐJAN
KVISTUR
Kænuvogi 42
sími 33177 og 71491
JUor0imlilnWt'
margfaldor
markað vðar
Sovéskar
listaverkabækur
Sölusýning, á listaverkabókum með listaverk-
um heimsfrægra listamanna í sovéskum söfn-
um, hefst í dag í bókaverslun okkar í Hafnar-
stræti 4. Einnig verða til sölu sovéskar tækni-
og vísindabækur. Allar bækurnar eru með ensk-
um texta.
Bókaverslun Snæbiarnar
Hafnarstræti 4 & 9