Morgunblaðið - 22.04.1975, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 22. APRtL 1975
Frá hafréttarráð-
stefnunni í Genf:
Genf, 21. apríl, frá Matthiasi Johannessen ritstjóra.
FULLTRUAR á hafréttarráðstefnunni
hér f Genf vinna nú að því undir forystu
formanna helztu nefndanna þriggja að
semja uppkast að samningi um haf-
réttarmál sem unnt væri að leggja til
grundvallar frekari samningaviðræðum.
Forseti ráðstefnunnar, Amerasinghe
óskaði eftir þessari málsmeðferð og varð
hún niðurstaða allsherjarfundar á ráð-
stefnunni fyrir helgina eins og rakið
hefur verið hér I blaðinu. Virtist tals-
mönnum allra þeirra nefnda, sem til
máls tóku, vera efst I huga að ráðstefn-
unni lyki ekki án þess slíkur texti lægi
fyrir, enda þótt hann yrði ekki endanleg-
ur sáttmáli um hafréttarmál, heldur
eins konar áfangi á langri leið að settu
marki, þ.e. nýjum alþjóðahafréttarlög-
um.
Kanadíski fulltrúinn vitnaði í ræðu
sinni í eitt frægasta eintal heimsbók-
menntanna, þ.e. hugleiðingar Hamlets
um dauðann: to be or not to be, og
sagðist loks hafa skilið orðin: to take
arms against a see of troubles. Þessi
myndhvörf eru eins og margt annað i
texta Shakespeares orðin eins konar orð-
tak, sem hengja má upp á vegg til
skrauts og áminningar, en formaður
kanadísku sendinefndarinnar var ekki
með gaman eitt í huga, þegar hann til-
færði þessi orð, heldur vildi hann minna
Þessi mynd var tekin við setningu hafréttarráðstefnunnar I Genf.
Einhliða aðgerð ögrun við
andrúmsloftíð á ráðstefnunni
á hið erfiða verk sem fulltrúar ráðstefn-
unnar eiga fyrir höndum: allt andrúms-
loftið í höll S.Þ. hér í Genf, þar sem
fundirnir eru haldnir, var þrungið þeirri
dramatísku alvöru sem í eintalinu felst:
að vera eða vera ekki — annaðhvort yrði
að hefjast handa og hraða því að einhver
merki sæjust um árangur langra við-
ræðna — eða ráðstefnan færi út um
þúfur.
„Hafsjór af erfiðleikum ”
I fundarsalnum sátu um 2000 fulltrúar
frá um 150 löndum og virtust staðráðnir
í að vinna að lausn málsins, þrátt fyrir
„hafsjó af erfiðleikum".
Þótt ýmsar blikur séu á lofti, eru einn-
ig bjartar hliðar á málinu eins og það nú
stendur og minntust ræðumenn einnig á
þær. Þannig minnti Kanadamaðurinn,
sem jafnframt er formaður textanefndar
eða uppkastsnefndar ráðstefnunnar, á,
að nú væri farið að tala um 200 sjómílna
efnahagslögsögu eins og gert væri ráð
fyrir því,að hún yrði ein helzta niður-
staða fundanna, en það hefði ekki áður
verið gert.
Forseti þingsins sagði m.a. í nær
klukkutíma ræðu sinni að formaður
fyrstu nefndarinnar, Paul Bamela Engo
frá Kamerun, hefði grundvallartexta eða
uppkast að mestu leyti tilbúið, en þessi
nefnd fjallar um nýtingu alþjóða hafs-
botnssvæðisins.
I þriðju nefndinni, sem fjallar um
mengun og visindi, hefði náðst sam-
komulag um drög að texta um ýmis efni,
en aftur á móti ekki annað, eins og ýmis
atriði varðandi rannsóknir.
í frétt Mbl. af ailsherjarfundinum
(birt á sunnudag) var drepið á tillögu
nokkurra sósíalistískra ríkja um frjálsar
rannsóknir innan 200 mílna efnahags-
eða auðlindalögsögu, sem misjafnlega
hefur verið tekið og kínverski fulltrúinn
fordæmdi sérstaklega í sinni ræðu.
Þá sagði forseti ráðstefnunnar, að i
annarri nefndinni, sem að áliti okkar
Islendinga gegnir mikilvægasta hlut-
verkinu, því að í henni er rætt um öll
önnur atriði en þau, sem fyrr eru nefnd,
t.a.m. lögsögu ríkisins (s.s. 200 sjómílna
efnahagslögsögu) lægi enn fyrir litil
áþreifanleg niðurstaða. En þó er vitað að
mjög hefur að ýmsu leyti miðað í sam-
komulagsátt í nefndinni, ekki sízt fyrir
tilstilli Evensen-nefndarinnar, en í
henni eiga sæti sérstakir sérfræðingar
frá 40—50 ríkjum — og hafa þeir verið
vaidir með tilliti til hæfni. Hans G.
Andersen á sæti i nefnd þessari.
- sagði formaður sendinefndar Venezúela
Un danþágukröfur
Ekki er gert ráð fyrir, að fallizt verði á,
að fulltrúarnir fari heim að Genfarráð-
stefnunni iokinni með drög að einstök-
um atriðum heldur uppkast að heildar-
sáttmála, og stórveldin muni t.a.m. ekki
ljá máls á þvi, að niðurstaða um 200
mílna efnahagslögsögu verði tekin út úr
sem einhvers konar viljayfirlýsing ráð-
stefnunnar, þvi að þau munu reyna að fá
sínum kröfum um undanþágur fram-
gengt, og þá með tilliti til heildarlausn-
ar. Sem dæmi má geta þess, að Banda-
ríkjamenn og fleiri hafa náð því fram á
Evensen-fundunum, að erlendar þjóðir
fái i sinn hlut það magn fiskstofnanna
innan 200 sjómílna fiskveiðilögsögunnar
sem strandríkin geta ekki sjálf nýtt og
vilja fallast á að gerðardómur skeri úr
um ágreining sem upp kann að koma.
Auðvitað berjast íslenzku fulltrúarnir
hatrammlega gegn slíkum undanþágum
og leggja áherzlu á óskertan rétt strand-
rikis innan 200 milnanna.
Annað dæmi um undanþágukröfu eru
tillögur 16 Afríkuríkja á Caracasfundin-
um, þar sem gert er ráð fyrir, að afskipt-
um ríkjum (þ.e. þeim sem hafa tak-
markaðan aðgang að sjó) skuli á jafn-
réttisgrundvelli veitt fiskveiðiréttindi
innan lögsögu strandríkis — og þá ein-
ungis á sama svæði og viðkomandi
strandríki er á (í Afríku, Asíu og S-
Ameríku). Þessi ríki er öll í hópi helztu
stuðningsríkja 200 sjómílna efnahags-
eða auðlindalögsögu.
Ekki er undarlegt, að slíkar andan-
þágutillögur fái hljómgrunn, þegar haft
er í huga, að Austur-Evrópuríki gerðu
ráð fyrir einhverjum slíkum fyrirvörum
í Caracastillögum sínum og Efnahags-
bandalagslöndin (að Bretum undan-
skildum) vildu ekki fallast á sérstakan
rétt strandríkis, án alþjóðlegrar yfir-
stjórnar á fiskafla innan 200 mílnanna.
Það er því harla ólíklegt, að fulltrúar á
Genfarfundinum fari heim með vilja-
yfirlýsingu eina sér um 200 sjómílna
efnahagslögsögu, enda þótt flestir virð-
ist nú styðja þetta grundvallaratriði um
200 mílna efnahagslögsögu. Jafnvel
Efnahagsbandalagsríkin gera ráð fyrir
slíkri lögsögu eins og fyrr er getið, en
máttu ekki heyra á hana minnzt áður.
Þetta mikilvæga atriði fyrir okkur
Islendinga verður því sennilega
einungis inni í heildardrögum að sátt-
mála, þar sem væntanlega verður einnig
rætt um hafsbotninn og nýtingu hans,
siglingar um sund, mengun og rannsókn-
ir svo að dæmi séu nefnd.
Hér má skjóta þvi inn í, að Austur-
Evrópurikin gjörbreyttu stefnu sinni á
Caracasfundinum og gerðu tillögu um
rétt strandríkis til 200 mílna efnahags-
lögsögu, en í formála að tillögum sínum
leggja þau áherzlu á, að þau geti þvi
aðeins fallizt á að veita strandríkinu
fyrrgreind réttindi, að ráðstefnan nái
m.a. samkomulagi um 12 milna land-
helgi, siglingafrelsi á úthafinu og um
alþjóðleg sund, frelsi til rannsókna, ytri
mörk landgrunnsins, mengunarvarnir
ogyfirstjórn á nýtingu hafsbotnsins.
Viljayfirlýsing?
En hvers vegna væri ávinningur fyrir
okkur að fá viljayfirlýsingu um 200
mílna efnahagslögsögu? Vegna þess, að
þá stöndum við miklu betur að vígi en
ella, þegar við færum einhliða út fisk-
veiðilögsögu okkar í 200 mílur á þessu
ári, eins og ríkisstjórn Islands hefur lýst
yfir. Með samningsdrög um 200 mílna
efnahagslögsögu upp á vasann að
Genfarráðstefnunni lokinni stöndum við
mun betur að vigi við næstu útfærslu á
þessu ári og getum með sterkum
siðferðilegum rétti neitað að fallast á
þær undanþágur innan 200 mílna efna
hagslögsögunnar, sem augsýnilega verða
í endanlegum sáttmála, ef hann á þá á
annað borð eftir að sjá dagsins ljós, en til
þess þarf % hluta atkvæða, eins og kunn-
ugt er. Að þessu leyti geta útslit ráð-
stefnunnar nú haft örlagarík áhrif á
stöðu okkar, ekki sízt gagnvart banda-
mönnum okkar I hafréttarmálum. Þvi er
ekki að leyna, að einhliða útfærsla yrði
að öðrum kosti illa séð af ýmsum, jafnvel
helztu bandamönnum okkar, eins og
Venesuelamönnum, en formaður sendi-
nefndar þeirra sagði á allsherjarfundin-
um fyrir helgina, eins og fram kom í
frétt Mbl. að slík einhliða aðgerð væri
ögrun við það andrúmsloft, sem rikti á
ráðstefnunni hér í Genf. Og formaður
írsku sendinefndarinnar sem er tals-
maður svipaðra sjónarmiða og við, og
bandamaður okkar, vildi beinlínis með
atkvæðagreiðslu láta banna þjóðum sem
aðild ættu að ráðstefnunni að gera ein-
hliða aðgerðir, meðan umræður fara
fram og endanleg lausn er ekki fyrir
hendi, enda sé þá miðað við, að hún
fáist á næsta ári. Við getum hvað þetta
snertir áreiðanlega verið ánægðir með
þá ákvörðun ráðstefnunnar að engar
atkvæðagreiðslur skuli fara fram, held-
ur reynt til þrautar að ná samkomulagi.
En málin eru flókin, jafnvel helztu
bandamenn okkar í hafréttarmálum eins
og Brasilía og Perú, vilja fara aðra leið
en við: þau krefjast 200 mílna landhelgi.
Fulltrúi Perú var einn hinna fáu ræðu-
manna á allsherjarfundinum sem lét
ekki í ljós neina sérstaka ánægju með
samningstexta sem orðið gæti grundvöll-
ur frekari viðræðna. Perúmenn vilja 200
mílna landhelgi og engar refjar. En flest
ríki eru sammála um, að landhelgin sjálf
skuli ekki vera nema 12 mílur, þótt
efnahagslögsagan verði 200 sjómílur.
Flest Suður-Ameríkuríkin, sem eru
Atlantshafsmegin á jarðkúlunni, t.a.m.
Argentína, vilja aftur á móti allt land-
grunnið og 200 mílna efnahagslögsögu,
því landgrunn þeirra er mikið, en aðdýpi
ekki með sama hætti og Kyrrahafsmegin
í Suður-Ameríku.
Þannig horfast fulltrúarnir á haf-
réttarráðstefnunni hér í Genf í augu við
„hafsjó af erfiðleikum", enda hafa mörg
atriði sem ekki er unnt að ræða nánar
áhrif á gang mála, s.s. olíuvinnsla og
önnur heimspólitísk atriði sem fulltrúi
Guatemala nefndi í sinni ræðu og for-
maður kinversku sendinefndarinnar
Ieiddi sízt af öllu hjá sér, skömmu eftir
að fulltrúi Sovétríkjanna hafði lýst yfir
að Sovétríkin hefðu verið fyrst stórvelda
til að mæta kröfum þróunarríkjanna um
ný hafréttarlög. Hér er keppzt um hylli
þróunarríkjanna, ekki síður en annars
staðar.
En ekki má gleyma því höfuðatriði, að
fulltrúarnir, og þá væntanlega einnig
ríkisstjórnir þeirra, eru sammála um
margt og viljinn til að semja nýjan haf-
réttarsáttmála virðist vera fyrir hendi.
En rétt er að nefna það tímamót, að
þeir hafa nú loks ákveðið að vera — en
ekki: að vera ekki, svo að enn sé vitnað
til orða Hamlets Danaprins.
Við skulum vona, að betur fari fyrir
fulltrúum ráðstefnunnar en prinsinum.