Morgunblaðið - 19.12.1976, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19.DESEMBER 1976
HINIR HUNDELTUI
0 NVLEGA ritaði sovézki eðlis-
fræðingurinn Andrei Sakharov,
sem sæmdur var friðarverðlaun-
um Nóbels Jeremy Stone for-
manni samtaka bandarískra vís-
indamanna bréf
og lýsti þar
IIARVEY
FIRESIDE.
ástæðum vinar
síns, Sergei
Adamovitsj
Kovalev. Kova-
lev er hálffimmtugur að aldri, líf-
fræðingur að mennt. Hann af-
plánar nú sjö ára dóm I fangabúð-
um í Sovétríkjunum. Það er mál
margra, að mál Kovalevs sé próf-
steinn á það, hvort Sovétmenn
hyggist standa við Helsinkisátt-
málann eða ekki.
Kovalev er sjúkur maður. Hann
þjáist af viðvar ndi sjúkdómi í
iðrum og hefur honum æ versnað
frá því, að hann var fangelsaður.
„Nú orðið fær hann mikla verki
og blæðingar daglega, eða nærri
þvf“ stendur í bréfi Sakharovs til
Jeremy Stone.
vEfí 2LD
Kovalevs. Að sögn Sukharevs,
hafði Kovalev „ásamt öðrum"
samið og dreift óhróðri um Sovét-
ríkin, og þessum rógi verið smygl-
að út til fjandmanna Sovétríkj-
anna erlendis. Réttur hefði verið
haldinn yfir Kovalev, og réttar-
höldin „opin almenningi meðan
húsrúm Ieyfði“. Hefði mál Kova-
levs verið rannsakað ítarlega,
fleiri en 20 vitni kölluð til, og
hefðu sannazt á hann glæpir gegn
ríkinu.
Margir bandarískir vísinda-
menn hafa kvatt sér hljóðs Kova-
PÍSLARSAGA ,
ur til sjö ára „betrunarvinnu" f
búðum ætluðum „glæpamönnum
sérlega hættulegum fíkinu". Eftir
það skyldi hann verða þrjú ár í
útlegð — í Sovétríkjunum reynd-
ar. En dóminn hlaut hann fyrir
„andsovézkan áróður".
Andrei Sakharov kvað réttar-
höldin hafa verið „ólögmæt, þau
voru ekki opin almenningi og
málið var ekki bæði sótt og varið
eins og vera bar. Verjandi var
enginn, málið var til lykta leitt að
Kovalev fjærverandi og án þess,
að hann fengi varið sig“.
SERGEIKOVALEVS
Lusya eiginkona Kivalevs hefur
beðið sovézka innannkisráðherr-
ann, N.A Shchekolov að láta
flytja hann í fangelsis sjúkrahús f
Leningrad; það er hið eina sinnar
tegundar í Sovétríkjunum og þar
væri hægt að skera Kovalev upp.
En þessum umleitunum hefur
verið neitað.
Sakharov segir á þá leið f bréfi
sínu, að Kovalev hafi sýnt mikinn
kjark og þolgæði f réttarhöldun-
um í desember síðast liðnum, en
nú sé nærri honum gengið. í marz
var hann tvisvar settur í algera
einangrun — í annað skiptið fyrir
þá sök að drekka te í öðrum
fangaskála en sínum. Það var á
afmælisdegi Kovalevs. En í hvort
sinni var hann látinn dúsa 17
daga í einangrun. Eftir það efndi
hann til fimm daga hungurverk-
falls. Og f júní var hann aftur
settur í einangrunarklefa.
Til frekari refsingar hefur hon-
um verið bannað að standa í
bréfaskriftum svo, sem hann
mátti áður (hann mátti senda tvö
bréf á mánuði), og fjölskyldu-
heimsóknum hefur verið fækkað.
Þær voru þrjár á ári áður, en
verða tvær framvegis. Sakharov
kveðst og óttast, að yfirvöldin hafi
í hyggju að flytja Kovalev i Vladi-
mirfangelsið í Moskvu, alræmt
tugthús handa föngum, sem „hafa
efnt til ófriðar“.
í ályktun, sem Matthew F.
McHugh þingmaður bar upp í
fulltrúadeild Bandarfkjaþings í
september siðast liðnum segir, að
meðferðin á Kovalev fari i bága
við Helsinkisáttmálann frá 1975.
Þá hétu Sovétmenn þvf ásamt
fulltrúum 34 þjóða annarra, að
„viðurkenna almenna þýðingu
mannréttinda og frelsis, en virð-
ing fyrir þessu er nauðsynleg
friði, réttlæti og v,elferð þeirri,
sem óhjákvæmileg er ef vinátta
og samstarf á að takast með þjóð-
unum“. 1 einni grein sáttmálans
er um það rætt, að aðildarríkin
skuli skiptast á sendimönnum í
mennta- og menningarefnum —
einkum -þó vísindamönnum og
fræðimönnum ýmiss konar. Sam-
kvæmt þessari grein hafa forráða-
menn Cornellháskóla í Bandaríkj-
unum nú boðið Sergei Kovalev að
gista háskólann, „þegar honum
henti“ og starfa þar áfram að
rannsóknum sínum í frumulífeðl-
isfræði. Hefur háskólanum ekk-
ert svar borizt, hvorki frá Kovalev
né Sovétstjórninni eða Moskvuhá-
skóla. En þar starfaði Kovalev
áður og reit einar 60 ritgerðir um
rannsóknir sfnar í líffræði.
McHugh þingmaður, sem fyrr
var getið, fékk reyndar stutta orð-
sendingu frá sovézka sendiráð-
inu. Þar var honum bent á frá-
sögn Sukharevs, varadómsmála-
ráðherra Sovétrfkjanna, af máli
lev til stuðnings. Edward Wilson
prófessor f Harvard og Thomas
Eisner prófessor í Cornell rituðu
tímaritinu Science bréf þar, sem
þeir sögðu, að Kovalev hefði verið
dæmdur fyrir það eitt, að spyrja
spurninga, sem ekki mátti spyrja.
Hann hefði t.d. spurt, hvers vegna
Leonid Plyusch hefði verið
dæmdur fyrir pólitískar sakir og
honum varpað í geðsjúkrabúðir
ásamt með hættulegum glæpa-
mönnum, hvers vegna Alexander
Solsjenitsin hefði verið rekinn úr
landi og hvers vegna andófsmenn
i trúarsökum og stjórnmála væru
lokaðir þúsundum saman inni f
fangabúðum og geðsjúkrahúsum
fyrir það eitt að reyna á réttindi,
sem mönnum væru tryggð í
stjórnarskrá Sovétríkjanna. En
aðrir glæpir Kovalevs voru þeir,
að hann reit undir bænarskrár
vegna nokkurra andófsmanna,
gekk í Moskvudeild Amnesty
International og önnur samtök
um mannréttindi í Sovétrfkjun-
um. Hann hafði Hka játað að hafa
lagt hönd á plóginn við samningu
Samtímaviðburða, fréttablaðs
þar, sem sagt var frá handtökum
og réttarhöldum og einnig lagt lið
sitt blaði kaþólikka í Litháeh. En f
þvf blaði var sagt frá trúarofsókn-
um og kúgun í Litháen.
Yfirvöldin gripu tækifærið og
héldu rétt yfir Kovalev f Vilnius í
Litháen. Þangað komust ekki er-
lendir fréttaritarar og ekki held-
ur vinir Kovalevs f Moskvu.
Kovalev var neitað um þann verj-
anda, sem hann vildi og varði sig
því sjálfur. En þegar dómarinn
varnaði vitnum Kovalevs máls í
réttinum lýsti Kovalev yfir því, að
hann væri farinn f hungurverk-
fall, og bætti við; „Rétturinn
kemst svo vel af án verjanda, að
hann hlýtur líka að geta leitt mál-
ið til lykta án sakbornings." Hann
gat rétt til, og var hann svo dæmd-
Og það varð réttlætinu austur
þar ekki frekar til frægðar, þegar
ýmsir, sem nefndir höfðu verið í
„róggreinum“ Kovalevs fóru að
segja sínar sögur opinberlega.
Leonid Plyusch lýsti t.d. yfir því,
að lýsing Kovalevs á fangavist
hans væri rétt, en lýsingar lækn-
anna, sem saksóknari kvaddi til
vitnis væru ósannar. Victor Kras-
in, sem fyrrum bjó f Moskvu en
nú býr í New York, kvaðst harma,
að frásögn, sem sovézka leyni-
þjónustan píndi upp.úr honum
árið 1973, hefði verið notuð gegn
Kovalev og fleirum.
Ekki horfir vel fyrir Kovalev
um þessar mundir. Nefnd, sem f
eru níu Nóbelsverðlaunahafar
meðal annarra, hefur ritað þús-
undum líffræðinga og beðið þá að
skrifa yfirvöldum í Sovétríkjun-
um og fara fram á það, að Kovalev
verði látinn laus. Ennfremur von-
ast menn til þess, að nefnd er
Bandaríkjaþing skipaði til að
fylgjast með því hversu farið væri
eftir Helsinkisáttmálanum, fái
einhverju áorkað í málinu.
Andrei Sakharov segir, að af-
drif Kovalevs séu komin undir
þvf, að sem allra flestir fari fram
á náðun hans og baðji honum
þeirrar læknishjálpar, sem hon-
um sé lífsnauðsynleg. Hefur
Sakharov beðið menn skrifa heil-
brigðismáladeild sovézka innan-
ríkisráðuneytisins í þessu skyni.
Mun þá á það reyna, hvort
Helsinkisáttmálinn er að ein-
hverju hafandi eða ekki.
Snoppu-
fríð kona
með glæ-
nýtt nef
0 Hér er dálftill fróðleikur
handa þeim, sem eru óánægðir
með landslagið framan f sér:
Um daginn átti ég leið inn i
Lagunahótelið f Zagreb f Júgó-
sfavfu. Þar rakst ég á tvær enskar
stúlkur; þær sátu saman við borð
og nörtuðu ólundarlega f matinn
sinn. Þær voru daufar f dálkinn
og virtust hafa sætt harðrétti upp
á síðkastið. önnur, sú minni
þeirra, var með glóðaraugu á báð-
um og nábleikt nef. Hin var ákaf-
lega rauð f framan, hreistruð og
virtist afar aum, Ifkt og hún hefði
sofnað úti f sterku sólskini. Sú
með glóðaraugun var óð og upp-
væg, þegar ég fór að spyrja þær,
hversu áverkarnir sættu. „Mér
finnst ég Ifta út eins og snobb-
kerling", sagði hún reiðilega. „Ég
vildi fá nef eins og nefið hennar
Susan Hampshire (sem menn
minnast úr Sögu Forsyteættar-
innar). Og svo varð það svona“.
Þetta var reyndar alls ekki afleitt
nef. Það var lftið og lagað f sfgild-
um stfl eins og gerist á forngrfsk-
um myndastyttum. Og ég var viss
um, að það þætti bráðfallegt f
Júgóslavíu. Stúlkan sagðist þvf
miður ekki treysta þvf, að það
þætti jafnfallegt heima f sveit-
inni f Englandi. „Þeim er illa við
snobba þar“, sagði hún þungbúin
og hellti aftur f glasið sitt.
Þær stöllur höfðu kynnzt þarna
f Zagreb. Þær voru báðar f svipuð-
um erindagerðum. Þær höfðu far-
ið til Júgóslavfu á vegum enskrar
ferðaskrifstofu, sem efnir til
hálfsmánaðar sumarleyfisferða.
Innifaldar eru flugferðir fram og
til baka, dvölin — og fegrunarað-
gerð. Kostar 1200 dollara (225
þús. kr.).
„Kærastinn minn heldur, að ég
skemmti mér konunglega hérna“,
sagði sú hreistraða. Hún hafði
ætlað að láta Iffga upp litaraftið f
andlitanu. Hún var skröpuð f
framan með einhvers konar vir-
hanzka og þrjú húðlög numhr
burt. „Þegar þetta grær á húðin
að verða eins og húðin á stelpun-
um f sápuauglýsingunum", sagði
aumingja stúlkan. Báðar voru
þær allkvaldar, og höfðu þeim
verið gefnar svefntöflur til að
festa blund. Skurðlæknirinn, sem
sér um aðgerðir þessar, hefur lag-
að andlitin á einum 200 Breta.
Hann hefur lfka frfkkað marga '
Vesturþjóðverja, Frakka og Itali.
Nú hyggst hann hætta að gera við
FEGRUNARSMIÐJANI
Breta um sinn vegna þess, að
hann er að drepa sig á vinnu,
maðurinn. „Eg held hann sé ekk-
ert sérlega hrifinn af Bretum“,
sagði hreistraða stúlkan. „Hann
segir, að við séum svo umkvört-
unarsamir“. Hún hafði leitað til
hans tvisvar. I fyrra sinnið lét
hún sauma eyrun á sér að höfð-
inu. Þau voru vfst dálítið útstæð.
Það kostaði 700 dollara (130 þús.
kr.) og þótti mér þvf fé illa varið
vegna þess, að það sást alls ekki f
eyrun á stúlkunni fyrir hári. En
hún var sem sé orðin reynd f
þessum efnum, og var hún að
leitast við að hugga vinkonu sfna,
sem var nýbyrjuð og leizt ekki á
blikuna. „Þetta er indælt nef,
elskan", sagði sú hreistraða við
þá bleiknefjuðu. En hin sfðar-
nefnda var óhuggandi. Hún var
gift og þriggja barna móðir.
Eiginmaður hennar hafði þrælað
mánuðum saman f olfustöðvum f
Saudiarabfu til að standa straum
af nefbreytingunni, og svo mis-
tókst hún. Þetta var alvarlegt
mál, og framtfðarhorfur ekki góð-
ar.
Það var Howard nokkur Kent,
fyrrum blaðamaður f Bretlandi,
sem fékk hugmyndina að
fegrunarferðunum til Júgóslavfu.
Hann kynntist skurðlækninum
góða, sem aflagaði kunningjakon-
ur mfnar, og kom þá þetta snjall-
ræði f hug.
Kent segir, að „sjúklingar"
læknisins séu á ýmsum aldri og
úr ýmsum starfsstéttum. Ein 30%
þeirra séu karlmenn, og meðal
þeirra margir miðaldra kaup-
sýslumenn, sem vilja sýnast yngri
en þeir eru og „jákvæðari". En
svo er aðsóknin mikil, að Kent er
búinn að stofna útibú f New York.
Ætlar hann nú að bjóða Banda-
rfkjamönnum að koma tal Bret-
lands — skilja gamla, ljóta nefið
sitt eftir þar en snúa heim með
Framhald á bls. 24.
Ekkja Maos
aldrei vinsæl
0 Michael Rank er nýkominn heim til Bretlands eftir tveggja ára
námsdvöl í Kina. Í þessu greinarkorni ræðir hann örlög Chiang Ching,
ekkju Maos formanns.
Chiang Chmg, ekkja Maós formanns
i Kína, er nú fallin í ónáð og hefur það
varla farið fram hjá neinum En meðan
hún mátti sín lét hún menningarmál
mjög til sin taka Hefur henni oft verið
legið á hálsi fyrir þá ráðsmennsku
Hún vildi ráða allri menningu í Kína og
þoldi engin andmæli Allar listir drap
hún i dróma, áttu þær ekki að vera til
annars en lofa ..marxismann-
lenínismann og hugsun Maó Tse-
tungs"
Arið 1966 var hún skipaður menn-
ingarráðgjafi frelsishers alþýðunnar i
Kína Hún hélt þá skorinorða ræðu og
réðst af mikilli heift gegn ýmislegri
ómenningu. ..rokki, jazz. nektardansi,
impressjónisma, afstraktlist. fauvisma.
módernisma" og fleira ófönguði í list-
um og kvað allt þettá einungis til þess
fallið að „eitra og lama hugi alþýð-
unnar" Hefur þessi ræða löngum verið
höfð til dæmis um ofstæki og heiftar-
hug Chiang Það kom fljótlega kyrking-
ur í menningarlífið í Kína eftir, að
Chiang fór að stjórna því og varð það
ekki ósvipað því, sem gerðist í Sovét-
ríkjunum i stjórnartíð Stalins En Stalin
er nú hvergi jafnhátt metinn og í Kína
— nema ef vera skyldi í Albaníu
Chiang og róttækum fylgismönnum
Framhald á bls. 24.
KINAI