Morgunblaðið - 10.06.1978, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐia LAUGARDAGUR 10. JÚNÍ 1978
25
Geir Hallgrímsson, forsætisráðherra:
Stjórnarandstæðingar
hafna launajöfnunarstefnu
en stefna að atvinnustöðvun
Haft er eftir einræöisherran-
um Adolf Hitler að fjöldinn sé
bæöi heimskur og gleyminn og
samkvæmt því beri að haga
áróðri. Það er eins og talsmenn
Alþýðubandalagsins og Alþýðu-
flokksins séu sama sinnis að
þessu leyti ef dæma má eftir
áróðri þeirra í þessari kosninga-
baráttu. Þeim verður tíðrætt um
efnahagsráðstafanir ríkis-
stjórnarinnar og bráðabirgða-
lögin, sem gefin voru út í maí,
og hafa þar stór orð um, nefna
kauprán og annað verra.
En fróðlegt er að rifja upp í
þessu sambandi hvaða efna-
hagsráðstafanir voru gerðar
vorið 1974, þegar Alþýðubanda-
lagið tók þátt í ríkisstjórn, og
bera þær saman við efnahags-
ráðstafanirnar á þessu ári.
Menn muna, að árið 1974 voru
gerðir kjarasamningar, sem
almennt voru taldir hafa í^för
með sér 20% grunnkaupshækk-
un. A síðasta ári, 1977, voru
einnig gerðir almennir kjara-
samningar, sem taldir voru hafa
27% grunnkaupshækkun í för
með sér. Og því til viðbótar voru
verðbætur mun nákvæmar
mældar eftir verðhækkunum en
gert var samkvæmt samningun-
um 1974.
Menn muna, að ríkisvaldið
taldi nauðsynlegt þegar innan
tveggja mánaða eftir kjara-
samningana 1974 að bera fram
frumvarp til laga á Alþingi um
breytingu á þeim samningum,
og setja síðan bráðabirgðalög.
En eftir kjarasamningana á
síðasta ári liðu nær 8 mánuðir
þar til ríkisstjórnin taldi sig til
knúna að hreyfa við efni kjara-
samninganna.
Menn muna að samkvæmt
lagafrumvarpi vinstri stjórnar-
innar og bráðabirgðalögum
hennar 1974 voru allar verðlags-
bætur á laun afnumdar. En með
efnahagsráðstöfunum í vetur og
bráðabirgðalögunum eru verð-
bæturnar aðeins skertar að
hálfu og fullar verðbætur eru
greiddar á lægri laun.
Menn muna, að aukning kaup-
máttar launa í kjölfar samn-
inganna 1974 hvarf á skömmum
tíma, en nú er talið, að kaup-
máttur eftir samningana á
síðasta ári hafi lengi verið 15%
meiri en fyrir samningana.
XXX
Það er ávallt neyðarúrræði að
setja lög sem breyta gildandi
kjarasamningum. Æskilegast ér
að aðilar vinnumarkaðarins séu
ábyrgir fyrir kjarasamningum á
hverjum tíma. I því felst einnig
að þeir verða að bera ábyrgð á
efni þeirra og taka afleiðingun-
um ef boginn er spenntur of
hátt. Afleiðingin getur raunar
ekki orðið önnur en stöðvun
atvinnufyrirtækja og þar af
leiðandi atvinnuleysi. En þegar
svo er komið er sú krafa gerð til
ríkisvaldsins að það skerist í
leikinn og haldi atvinnuvegun-
um gangandi.
I þeim efnum eru aðeins til
þrjár leiðir: I fyrsta lagi almenn
skattlagning til þess að styrkja
atvinnuvegina. Það liggur í
augum uppi að ekki er unnt að
skattleggja atvinnufyrirtækin
sem á að styrkja þannig að
skattlagningin leggst á allan
almenning. I öðru lagi er sú leið
fyrir hendi að draga úr tilkostn-
aði eða kostnaðarhækkunum
atvinnuveganna. Sá kostnaður
sem er á valdi innlendra aðila er
fyrst og fremst launakostnaður-
inn. En hann nemur t.d. í
vinnslugreinum sjávaraútvegs
um 75% til 80% af framleiðslu-
verði vörunnar þar sem hráefn-
isverð fylgir gjarnan launum.
Þar með er komið að raunveru-
legu ástæðunni fyrir því, að
ríkisstjórnir, hvaða flokkar sem
aðild eiga að þeim, hafa talið sér
nauðsynlegt að , stemma stigu
við hækkun launakostnaðar at-
vinnuveganna. í þriðja lagi hafa
stjórnvöld mætt þessum vanda
með því að „setja vatn út í
mjólkina", ef svo má að orði
komast. Lækka gengi íslensku
krónunnar með því að fjölga
þeim krónum, sem fást fyrir
hverja einingu erlends gjaldeyr-
is.
Það er alveg sama hvernig
menn velta málum fyrir sér,
þegar boginn hefur verið
spenntur of hátt er ekki um
aðrar leiðir að ræða en þær, sem
ég hér hef nefnt. Og það er ekki
nema sanngjarnt að kjósendum
sé gerð grein fyrir því hrein-
skilnislega.
Vissulega verður ávallt að
hafa hugfast að leita allra leiða
til meiri hagkvæmni í rekstri,
sparnaðar í kostnaði við fram-
leiðsluna. En sannleikurinn er
sá, að slík viðleitni ber ekki
árangur nema jafnt og þétt á
löngum tíma. Menn hljóta að
gera sér grein fyrir því að
raunveruleg kjarabót fæst ekki
nema að því marki sem hag-
kvæmni, aukin framleiðni, og
bætt viðskiptakjör standa undir.
XXX
Fundið hefur verið að því, að
verðbætur á lægri laun, sem
fólust í efnahagsráðstöfunum
frá því í febrúar í vetur, hafi
miðast við of lágt mark, þ.e.a.s.
að þeir sem hefðu tæpar 100
þúsund krónur í heildarlaun á
mánuði, fengju fullar bætur, en
hálfar verðbætur yrðu greiddar
á 170 þús. króna heildarlaun og
þar yfir á mánuði. Talið var að
þetta ákvæði næði ekki nema til
fárra launþega og gerði því ekki
nægilegt gagn. Ber það út af
fyrir sig ánægjulegt vitni, að
tekjur manna eru í raun hærri
en oft er látið í veðri vaka í
áróðri. Þá var og sagt, að
viðmiðun við heildarlaun væri
ósanngjörn vegna þess, að
verðbót á dagvinnu skertist, ef
menn vildu og ættu kost á
eftirvinnu.
Þessari gagnrýni var mætt
með bráðabirgðalögunum, með
þeim voru laun hækkuð en ekki
lækkuð, eins og með rangfærsl-
um er reynt að koma að hjá
fólki. Þar var sú breyting gerð
á, að í staðinn fyrir 880 króna
launabætur fyrir hvert pró-
sentustig, sem vísitalan hækk-
aði, þá fengu allir þeir, sem
höfðu 115 þúsund krónur í
grunnkaup í desembermánuði
s.l. fuilar verðbætur. Einnig
varð sú breyting, að miðað var
við dagvinnutekjur í staðinn
fyrir heildartekjur á mánuði
hverjum. Af því leiddi, að menn
fengu fullar verðbætur á dag-
vinnulaun, en hins vegar hálfar
verðbætur á eftirvinnugreiðslur
og bónusgreiðslur.
Nú eru þessi 115 þúsund
króna grunnlaun, miðað við
desember 1977, sem fullar verð-
bætur koma á samkvæmt nýju
bráðabirgðalögunum, í reynd
120 þúsund krónur, þar sem
grunnkaup verkafólks hækkaði
samkvæmt kjarasamningum um
5000 krónur á mánuði um
síðustu mánaðamót. Þessi 120
þúsund króna grunnlaun námu
með fullum verðbótum í maí-lok
um 133 þúsundum króna, og
strax 1. júní eru þessi laun með
fullum verðbótaviðauka í reynd
um 150 þúsund krónur. Þetta
sýnir hve langt er komið til
móts við sjónarmið þeirra, sem
gagnrýndu launaþátt efnahags-
ráðstafananna.
Hitt er svo annað mál, að þeir
sem hafa mánaðarlaun, sem eru
hærri en 260 þúsund krónur um
þessar mundir, verða að sætta
sig við hálfar verðbætur, og fá
því enga hækkun með þessum
ráðstöfunum.
XXX
Ég vil vitna, í þessu sambandi,
í viðtal við Kolbein Friðbjarnar-
son, formann verkalýðsfélagsins
Vöku á Sigluiirði, um viðhorfin
í kjaramálum, en það birtist í
Þjóðviljanum miðvikudaginn 31.
maí s.l. Þar sagði Kolbeinn m.a.:
„Mitt persónulega viðhorf er, að
skemmra megi ekki ganga en að
tryggt sé, að fólk, sem nú hefur
um 150 þúsund í dagvinnutekj-
ur, fái alveg fullar og óskertar
verðlagsbætur á sí'n laun, hvort
sem það vinnur fyrir tekjum í
dagvinnu, eftir- eða næturvinnu.
Af 150 þúsund króna dagvinnu-
tekjum verður ekki lifað. Verð-
bætur á hærri launin yrðu þá
sama krónutala og kemur á
þessi lægstu laun.“
Það er athyglisvert að bera
þessa yfirlýsingu forystumanns
verkamanna á Siglufirði, um
hvert stefna skuli, saman við
þær kjarabætur, sem bráða-
birgðalögin færa fólki frá 1. júní
s.l.
Með lögunum er lögð mest
áhersla á að tryggja lægstu
dagvinnulaunin, en hins vegar
breytist réttur til verðbóta ekki
við yfirvinnu- eða bónusgreiðsl-
ur. A þessar^ launagreiðslur
koma, eins og áður, háifar
verðbætur. Þessi takmörkun
vegur þó létt á móti þeim kjarna
málsins, að fullar verðbætur
falla á 150 þúsund króna dag-
vinnulaun. Helmings skerðing
verðbóta verður ekki fyrr en á
launum, sem eru 260 þúsund
krónur á mánuði.
XXX
Það er að vísu rétt, sem á
hefur verið bent, að bráða-
birgðalögin raska hlutföllum í
kjarasamningum, t.d. milli dag-
vinnu og eftirvinnu. En verð-
bótaviðaukinn er persónubund-
inn réttur launþega, og má
þannig segja, að hann komi
fyrir alla vinnu, þótt hann sé
miðaður við dagvinnu. Margir
eru þeir, sem hafa ekki heilsu til
að vinna lengri vinnudag en
dagvinnutíminn er, og aðrir
vinna við slík störf, eða í þeim
fyrirtækjum, þar sem ekki er
kostur á að drýgja dagvinnu-
tekjur sínar með eftirvinnu. I
þessum hópi er lægst launaða
fólkið, og þess vegna verður að
miða fyrst og fremst við dag-
vinnu, ef taka á sérstakt tillit til
hinna lægst launuðu í þjóðfélag-
inu.
Þegar gagnrýnendur segja, að
minni hvati sé fyrir fólk að
vinna eftirvinnu eftir að dregið
hefur saman með dagvinnu- og
eftirvinnukaupi, og leggja þann-
ig meira á sig, þá hefur sú
gagnrýni við rök að styðjast. En
eru þessir gagnrýnendur ekki
sömu mennirnir og mest hafa
talað um óhóflega eftirvinnu og
nauðsyn þess að menn gætu
lifað af dagvinnunni?
Segja má, að launamunur í
þjóðfélaginu sé byggður á mörg-
um svipuðum þáttum. Menn fá
hærri laun fyrir að vinna lengur
á degi hverjum. Menn fá hærri
laun fyrir að vinna skorpuvinnu,
eins og bónusgreiðslur gera ráð
fyrir. Menn hafa varið tíma til
að undirbúa sig og mennta undir
ákveðið starf og hljóta hærri
laun fyrir þá þekkingu, sem þeir
hafa aflað sér. Menn hljóta
hærri laun fyrir að taka að sér
áhættusamt starf. Og menn fá
hærri laun fyrir að taka a að sér
starf, sem meiri ábyrgð fylgir,
og þar af leiðandi meiri áhyggj-
ur. Allar þessar ástæður fyrir
launamun í þjóðfélaginu eiga
rétt á sér.
Við Sjálfstæðismenn höfum
öðrum fremur bent á þetta. Það
kemur því úr óvæntri átt, þegar
forsvarsmenn Alþýðubanda-
lagsins, sem gagnrýnt hafa
launamun í þjóðfélaginu, vilja
nú halda honum eða jafnvel
auka hann frá því sem er. En
ef okkur er alvara í talinu um
nauðsyn þess að vernda hag
hinna lægra launuðu í þjóðfé-
laginu, er engin önnur leið fær
en sú sem farin er með bráða-
birgðalögunum. Og við skulum
jafnframt hafa það í huga, að
þessum lögum er aðeins ætlað
að gilda um sinn, og á grundvelli
þeirra verður samið í haust. Það
er því út í hött að reikna áhrif
laganna mörg ár fram í tímann.
Hér er fyrst og fremst verið að
leysa tímabundinn vanda á
sanngjarnan hátt.
XXX
Kjarni málsins er sá, að þeir
sem hafa hag af því, að hver
hækkun, sem láglaunamönnum
fellur í skaut, komi til þeirra
marghækkuð með margvísleg-
um álögum, neyta allra bragða
til að koma óorði á málið. Það
er lærdómsríkt, að forsvars-
menn Alþýðubandalagsins og
Alþýðuflokksins eru talsmenn
fyrir þá hærra launuðu í þjóðfé-
laginu og skilja ekki hagsmuni
hinna lægra launuðu. Þeir eru á
móti launajöfnunarstefnu.
Það er rétt að vekja athygli á
og leggja enn áherslu á, að sá
maður, sem hefur allt að 150
þúsund króna dagvinnulaun í
júní, fær fullar verðbætur. Sá
maður, sem hefur 170 þúsund
króna dagvinnulaun á mánuði í
júní, fær 83% verðbætur, sá
maður sem hefur 200 þúsund
króna dagvinnulaun í júní, fær
68% verðbætur, og sá sem hefur
260 þúsund krónur á mánuði í
dagvinnulaun í júní, fær 50%.
verðbætur samkvæmt lögunum.
Ef miðað er við heildarlaun á
mánuði með venjulegri auka-
vinnu, eða ákvæðistekjum, mið-
að við júní-lok þá fær sá sem
hefur 170 þúsund króna mánað-
arlaun 88% verðbætur, og
sömuleiðis sá, sem hefur 200
þúsund krónur í heildarlaun á
mánuði með venjulegri auka-
vinnu eða ákvæðistekjum. Sá
sem er með 230 þúsund krónur
fær 74%., sá sem er með 280
þúsund fær 61% , og hálfar eru
verðbæturnar ekki orðnar fyrr
en menn eru komnir í 350
þúsund króna heildarlaunatekj-
ur á mánuði.
XXX
Af þessu sést, að hér er fylgt
stefnu launajöfnuðar og menn
spyrja: Hverra hagsmuna gæta
þeir, sem vilja brjóta niöur þessi
lög?
Þessari spurningu verða tals-
menn Alþýðubandalagsins og
Alþýðuflokksins að svara, en
ekki síst forsvarsmenn þeirra
launþegasamtaka, sem eiga að
gæta hagsmuna hinna lægra
launuðu innan Alþýðusambands
Islands.
Þeir sem vilja beita verka-
lýðsfélögunum flokkspólitískt,
þurfa ekki aðeins að skýra
andstöðu sína við launajöfnun-
arstefnu þá sem fylgt hefur
verið. Þeir, og raunar stjórnar-
andstæðingar allir, verða að
gera kjósendum grein fyrir því
fyrir kosningar. hvernig þeir
ætla að koma í veg fyrir
atvinnustöðvun að kosningum
loknum að óbreyttri stefnu
sinni.
Tvisvar sinnum hafá vinstri
stjórnir leitt íslenskt efnahags-
líf fram af brúninni. Nú er enn
einu sinni með gylliboðum reynt
að lokka kjósendur sömu leið.
XXX
Hvaða ríkisstjórn grípur inn í
kjarasamninga nokkrum mán-
uðum eða vikum fyrir kosning-
ar, án þess að bryna nauðsyn
krefji? Vitað er, að það þarf
töluvert til að skýra og leiða fólk
í skilning um nauðsyn ráðstaf-
ana sem þessara. Það er auðvit-
að langtum auðveldara að leiða
vandann hjá sér og takast ekki
á við hann og reyna að fleyta
öllu fram yfir kosningar. En það
er ekki heiðarlegt gagnvart
kjósendum. Kjósendur eiga skil-
ið að vita um staðreyndir og
sannleika málsins.
Valið stendur á milli áfram-
haldandi atvinnuöryggis eða
atvinnuleysis, á milli verðhjöðn-
unar eða vaxandi verðbólgu.
Við Sjálfstæðismenn treyst-
um bæði minni og skynsemi
kjósenda til að draga réttar
ályktanir í kjörklefanum.