Morgunblaðið - 09.07.1978, Side 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. JÚLÍ 1978
Gullborinn frægi, sem á sínum tíma var keyptur til
landsins til að bora eftir gulli í Öskjuhlíðinni en síðar
malaði okkur annars konar gull — heita vatnið til
upphitunar húsa — hefur nú verið settur upp í
Árbæjarsaf ni og mun bora þar mönnum til fróðleiks á
opnunartíma safnsins. Fyrir réttri hálfri öld hófust
boranir eftir heitu vatni við Þvottalaugarnar. Var
borinn þá keyptur af hlutafélaginu Málmleit, sem fengið
hafði leyfi til að kanna hvort gull væri í jörðu í
Vatnsmýrinni. Var fyrsta húsið, Austurbæjarskólinn,
hitaður upp með hitaveituvatni, svo og 70 hús önnur. En
nú er afraksturinn af hitaveituborunum orðinn slíkur að
það sparar 9 milljarða króna á ári eða um 100 þúsund
krónur á hvern Reykvíking miðað við upphitun með olíu,
eins og Jóhannes Zo'éga hitaveitustjóri orðaði það, yfir
súkkulaðibolla í Árbæjarsafni á föstudag, þegar menn
hans settu borinn í gang og hann fól Árbæjarsafni
borinn til varðveizlu.
• Bréf Hannesar
Hafstein
En það var annars konar gull,
sem borinn átti að mala þjóðinni
í upphafi. Hinn 1. apríl 1905 birtist
sú fregn í Reykjavík að gull hefði
fundizt á nöfrum bors þess, sem
notaður hafði verið við borun eftir
neyzluvatni vestan við Öskjuhlíð.
Þetta þóttu mikil tíðindi, svo sem
sjá má af bréfi, sem Hannes
Hafstein, þáverandi ráðherra hef-
ur 2 dögum síðar skrifað Halldóri
Daníelssyni, sem þá var bæjar-
fógeti í Reykjavík. Bréf þetta fann
starfsmaður Arbæjarsafns Ólafur
Jónsson í bréfasafni Halldórs í
Þjóðskjalasafni, er hann var að
leita þar að öðru. Þar segir:
„Reykjavík 3/4, 1905.
Góði vin

pyti-.

íf ív r, nV/tfi. , --
■/* '
-c/’ '
^/í~yrtA yn.a . / /Jryyv (rj%
///**> ^
jfc, af þ ^ /^
. ‘/h
U{,/- /5
/-• s
w/h,- //f ^
* /
/tLtt h. ■/,'
('sr’yrtA
H// <++* ^1

/
C'j, s*. A

/
Ilór er bréf Ilannesar Ilafstein ráðherra til bæjarfógetans. sem sýnir að menn tóku fregninni um
gullfundinn af alvöru. Þar stendur. Góði vin. Ef það er áreiðanlegt, að gull sje fundið í Öskjuhlíðinni,
og nokkurt stykki eða ílís næst. sem góma má. þá finnst mjer eiga mjög vel við. að konunginum væri
sent það til gamans — og til minnis um Öskjuhlíð. sem hann sjálfsagt man eptir. Af því að jcg gcng
út frá því. að þú stýrir því gulli. sem nást kynni. vildi ég vekja athygli þína á þcssu og bjóðast til að
koma gullögninni til jöfurs. sem jeg ímynda mér að mundi þykja vænt um það, en „Opmærksomhed.“
— Þinn II. Ilafstein.
Gullborinn malaði okkur að vísu aldrei hinn eðla gullmálm, heldur
annað sem er gulls ígildi. hcita vatnið til upphitunar. Boranir eftir
heitu vatni hófust með honum fyrir hálfri öld. Nú stendur hann og
húsið utan um hann í Arbæjartúni.
Ef það er áreiðanlegt, að gull sje
fundið í Öskjuhlíðinni, og nokkurt
stykki eða flís næst, sem góma má,
þá finnst mjer eiga mjög vel við,
að konunginum væri sent það til
gamans — og til minnis um
Öskjuhlíð, sem hann sjálfsagt man
eptir. Af því að jeg geng út frá því,
að þú stýrir því gulli sem nást
kynni, vildi jeg vekja athygli þína
á þessu og bjóðast til að koma
gullögninni til jöfurs, sem jeg
ímynda mjer að mundi þykja vænt
um það, en „Opmærksomhed".
Þinn H. Hafstein
Aldrei fékk kóngurinn okkar
gullflísina frá þegnum sínum á
Islandi, enda var því trúað að
gullið hefði verið úr skothylki, sem
stungið var af hrekk í holuna. En
í æfiminningum sínum segir Knud
Zimsen, borgarstjóri svo frá gull-
ævintýrinu undir fyrirsögninni:
Borun eftir vatni leiðir til gullleit-
ar:
„Um sumarið höfðu bæjarmenn
rætt um fátt meira en vatnsveitu-
málið, þótt ekki væru þeir allir
sama sinnis um það, hvernig við
því skyldi snúizt. Flestir voru
þeirrar skoðunar, að reynt yrði til
þrautar að bora eftir vatni í
námunda við bæinn, áður en
horfið yrði að því ráði að leiða
vatnið innan úr Elliðaám. Og
þegar leið á sumarið fjölgaði þeim
stöðugt, er hölluðust á þessa sveif.
Með því að álit almennings var
þungt á metunum og bæjarstjórn
tvíráð í hvað gera skyldi, var að
lokum ákveðið að gera tilraun með
að bora eftir vatni í tagli Öskju-
hlíðar, niður undir Vatnsmýri. í
því skyni var leitað til Maríus
Knudsens í Óðinsvéum, en af
honum fór þá mest orð meðal
Dana fyrir jarðboranir.
Þriðjudaginn 27. september 1904
sté sendimaður Knudsens á land í
Reykjavík. Hann hét J. Hansen,
var maður miðaldra og hafði um
alllar.gt skeið fengizt við vatnsbor-
anir í Danmörku. Hann og áhöld
þau, sem hann hafði meðferðis
urðu til þess að vekja í brjósti
Reykvíkinga í fyrsta sinni þrá í
Klondyke-ævintýri.
Hansen hafði sem fleiri trú á því
að það starf lánaðist vel, — sem
byrjað væri á laugardegi. Því hóf
hann bortilraunir sínar 1. október.
Var þeifci haldið áfram nær
stöðugt til 15. september 1905 eða
í naumt ár.“
' Knud Zimsen hafði yfirumsjón
með borverkinu fyrir bæjarins
hönd og hafði því nánari kynni af
öllu, sem þar fór fram en nokkur
annar maður að Hansen undan-
skildum. Síðar í greininni segir
hann.
„Leið nú og beið. Borunin
þokaðist áfram og margir gerðu
sér vonir um, að lausn vatnsmáls-
ins mundi ekki langt undan,
Vatnsmýrin bæri nafn með rentu.
En þegar blaðið „Reykjavík" kom
út 1. apríl 1905, birti það bæjarbú-
um ný sannindi um auðlegð
Vatnsmýrar, því að þar gat að lesa
eftirfarandi:
„Gull fannst síðdegis í gær við
boranirnar uppi við Öskjuhlíð, 118
feta djúpt í jörðu. Menn hugðu í
fyrstu, að þetta kynni að vera
látún, en við ítarlegar rannsóknir
er nú sannprófað, að það er skírt
gull. Gullið er ekki sandur þarna,
heldur í smáhnullungum, sem
jarðfarinn hefur skafið. Hve mikið
það kann að vera verður reynslan
að skera úr, en á því er ekki vafi,
að hér er gull fundið í jörðu“.
Það var sem hvirfilvindur færi
um hugi manna. Allir ætluðu að
höndla gull. Reykvíkingar þurftu
svo sem ekki að kvíða framtíðinni.
Vatnið var orðið aukaatriði, það
gleymdist, að á því hefði nokkurn
tíma verið þurrð né eftir því þurft
að leita. — Viku síðar en fregnin
um gullfundinn barst bæjarbúum,
hafði verið stofnað gullleitarfélag,
sem hét „Málrnur". Nokkur hluti
bæjarstjórnar fékk verulegan gull-
snert og því varð bæjarfélagið
aðili að „Málmi". Bæjarblöðin
sögðu viku eftir viku fréttir af
gullinu og í „Reykjavíkinni" 8. júní
stóð þetta:
„Nú er hætt að bora eftir vatni
— ekkert vatn á 160 feta dýpi. En
gull alla leið frá 118 til 160 feta
djúpt — meira eða minna. — En
fasteignir allar í bænum, einkum
lóðir, stíga hratt í verði. Lóð, sem
ekki hefði verið yfir 1500 kr. virði
30. maí, var seld fyrir skömmu
fyrir 15000 krónur. Einstakir
menn, sem peninga eiga eða
lánstraust hafa, kaupa upp allt
hvað þeir geta af lóðum. Það er
minnst séð enn af þeirri verð-
hækkun, sem hér verður á fast-
eign".
Það er reyndar ekki rétt, sem
hér er sagt um vatnsborunina, því
að henni var haldið áfram til
haustsins, eins og fyrr greinir. En
nún fór á aðra leið en vonir höfðu
staðið til, því eftir því sem dýpra
var grafið minnkaði vatnið, og auk
þess var það svo heitt, að fráleitt
var að nota það til drykkjar.
En í dagbók Hansens borunar-
manns segir svo um gullið:
„3. apríl í 119 fet 1“ dýpi, leir
sandur, þar á meðal gull eða
málmur. Borinn, sem tekinn var
upp, sýndi að hann hefði nuddazt
við gull eða málm, en þó ekki nóg
til neinnar rannsóknar. — 4. apríl.
Þá er borinn fastur í harðri klöpp
og nuddast við hliðarnar. Svo
sýnist sem gul) eða málmur hafi
nuddazt við, en þó ekki til
rannsóknar. — 6. apríl borað í
gegnum 1 þumlungs þykkt málm-