Morgunblaðið - 06.08.1978, Page 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. ÁGÚST 1978
Dr. Sigurbjörn Einarsson, biskup:
Éy er alveg sammála nörum, sem
hingaö eru komnir til hátíöar: Þaö er
heldur óhátíöleg saga þetta. Oa enginn
hátíöarsvipur yfir heiti þessa' dxu/s í
almanakinu: Hinn rangláti ráösmaöur.
Þó er hátíö hér í dag og reyndar er hún í
almanakinu líka nú oröiö, Skálholtshátíö
stendur þar á sínum staö, hiö rwesta
Þorláksmessu á sumri, en frá því
hugmyndin fæddist fyrst um árlega hátíö
í Skálholti til merkis um, aö staöurinn
skyldi færöur í annan búning og annaö
horf þótti sjálfsagt aö tengja hana þeim
degi, sem fyrrum var mestur hér og ber
nafn þess manns, sem frægastur var allra
íslendinga öldum saman, Þorláks helga.
Hans ber aö minnast nú, því þaö eru rétt
800 ár síöan hann settist aö Skálholtsstóli.
Þótt ekki sé leitaö til hans um árnaöarorö
eins og fyrrum var gert, þá er minning
hans helg. J breyskleik og kærleik hans
bœn var svo heit, hún ber enn vort mál
fyrir Drottni“, segir skáldiö um annan
ástgoöa þjóöarinnar, sem héöan þjónaöi
og stýröi kirkju Guös á Islandi, Jón
Vídalín, og þau orð ætla ég sönn vera um
báöa þá sem ég nefndi og fleiri. Þess
muntu njóta nú og hverju sinni sem þú
kemur i Skálholt. En hátíö dagsins færist
til miöaö viö kirkjuáriö og nú lendir hún
á þessum degi og þá um leiö á þessu
guðspjalli. íslenzkir prestar eru frjálsir
um val prédikunartexta, þaö er satt. En
þaö er hollt aö vera minntur á, aö menn
eru ekki alltaf frjálsir aö því aö hlusta á
þaö eitt, sem þeir vilja heyra. Þegar
alvara er á ferö, mikill vandi, þegar heill
mín er í húfi, líf eöa dauöi, þá get ég ekki
valiö og hafnaö eftir geöþótta, ekki ef vel
á aö fara, þá verö ég aö taka þeim texta og
skilmála, sem að mér er rétt. Þannig er
þaö í lífinu oft. Og í eilífum efnum er þaö
svo alls kostar.
Helgidayaguðspjöllin varöa veginn um
ársins hring og hvert um sig á erindi,
hvert um sig felur í sér spumingu, sem
lifiö mitt á aö svara. Þar er spurt: Hvar
ertu staddur á daganna ferli og miöaö viö
lokaprófiö, sem framundan er? Og *á
spyr sem má, því hann hefur svariö,
hann er svarið viö öllu, sem mig vantar
dýpst og hinzt.
II
Sagan sem Jesús segir í dag er ::em sagt
ekkert hátíöleg. En varla heldur leiöinleg,
því það er saga um hneyksli. Slíkar sögur
þykja ekki leiöinlegar. Skemmtilegu
blööin þurfa mjög á þeim aö halda til þess
aö geta veriö skemmtileg og útgengileg. Sá
náungi, sem guöspjalliö segir frá, varö
uppvís aö svindli og kvöldblööin fá stóran
vinning í því happdrætti, þar sem höppin
eru glæpir og áföll. Kannski gœtu
morgunblöö haft eitthvaö 'upp úr þessu
líka, uyylaust yætu þau þaö, ef hœgt væri
aö koma þessu á vonda flokkinn hinn á
kosningamissiri eða í stjómarkreppu.
spúandi naöra, ormur á gulli, í manns-
mynd.
En vera má, aö eitthvaö sé hœgt aö
læra af slíkum umskiptingi. Já, Jesús
telur þaö. Þess vegna hiröir hann þessa
sögu og bregöur henni á loft: Sjáiö refinn í
greni glæfranna, sjáiö snákinn í busku
spillingarinnar. Hann hugsar pó, hann
veit hvaö hann vilL Þegar allt er í húfi,
sem honum er hugfólgiö, þá leggur hann
sig fram. Aö þessu leyti má dæmi hans aö
kenningu veröa. Hann er bam þessa
heims, hann er peningasál Og þú, sem vilt
vita þaö, aö þú ert ekki bam þessa heims,
heldur þess ríkis, sem er eilíft, þú, sem vilt
vita, aö um lífiö er aö tefla, hiö sanna líf,
hjálp og líf sálar þinnar, hvemig bregzt
þú viö, hver er vilji þinn, útsjón og
úrræöi?
Svo talar Jesús.
Þaö var ekki óþekkt í samtíö hans, að
mammon, peningar, heföi vald yfir hug og
sál. Ekki óþekkt heldur nú. Á altari þess
Guös fóma menn miklu, drengskap,
lífshaminyju, sálarfriöi. Og veösetja sjálfa
sig fyrir lítiö oft.
Hverju fórnar þú á altari hins eina
sanna Guðs, sem er uppspretta allrar,
eilífrar hamingju?
Svo spyr Jesús. Oy lætur skugyalegt
dæmi lýsa upp óvéfengjanlega staöreyncL
Þú ert ráösmaöur, þú átt ekki neitt, lífþitt
hefuröu þegiö, heilsu, krafta, vit, og þá
auövitaö hvem pening, sem þú hefur
Skálholti
Þetta, sem ég nú sagöi, er auövitaö
tímaskekkja, blöö voru óþekkt blessun á
dögum Jesú, en stórfréttir bárust nú samt
út oy frá manni til manns. Og hér tekur
Jesús eina dœgurfregn, eina æsifrétt,
tekur til handargagns ókræsilegan blaöa-
mat og tilreiöir hann á boröiö fyrir
lærisveina sína.
Hvemig fer hann aö því?
Jú, hann seyir: Sjáiö nú þennan ref.
Refur er ekki geöslegt dýr. En frábær
skepna samt aö vissu leyti, hygginn, var
um sig, ekki sama um líf sitt. Og refur i
mannsmynd, eins og þessi ráösmaöur eöa
forstjóri eöa hvaö sem hann mundi
kallast í þjóöfélagi nútímans, hann er
sannarlega ekki geöslegur. Engin skepna
er nú reyndar ógeösley nema sú mann-
skepna, sem hefur afmyndaö sig og
afskrœmt, slepjuleyur áll, lymskuleg tófa,
handa milli. Guö er yfir þér. Hann lánar,
gefur og frjáls ert þú. En vita skaltu, aö
hann er húsbóndinn. Ertu honum trúr?
Þaö kemur að því, aö hann vill fá
skilayrein, skuld lifsins fellur í gjalddaga.
Hvaöa ráöstöfun gerir þú fyrir þeirri
framtíö, sem bíöur þin, þegar þú veröur
settur frá ráösmennskunni?
Einfaldar spuminyar. Og einföld ráö-
legging síðan: Geriö/ yöur vini meö
& THE OBSERVER THE OBSERVER THE OBSERVER .dfcfc THE OBSERVER dfifc THE OBSERVER
ÞjóðíélaKsfræðingurinn
Wilíiam Belson hefur undan
farin sex ár unnið að því að
sanna það, sem foreldrar og
kennarar hafa lengi taiið lik-
legt. að einhver tengsl séu milli
þess að horfa á ofbeldisverk í
sjónvarpi og að fremja ofbeldis-
verk.
Ef mark verður tekið á
niðurstöðum víðtækra rann-
sókna hans, scm gefnar verða
út í bókarformi í september,
má reikna með ítarlegri endur-
skoðun á sjónvarpsefni, og
hvarfi margra þeirra vinsælu
sjónvarpsþátta, þar sem góði
maðurinn lemur þann vonda í
rot í þágu samfélagsins. Þvi dr.
Belson hefur sannað, svo vart
verður um deilt, að unglingar,
sem horfa á ofbeldi í sjónvarpi,
leiðast út í það að beita ofbeldi.
„Þetta er ekki staðreynd, sem
unnt er að sanna algjörlega,"
segir hann, þar sem hann situr í
meðvitundinni. Ég hugsa sem
svo að eins og dropinn, sem
holar steininn, spilli sjónvarpið
því uppeldisatriði drengja í
samfélaginu að þeir eigi ekki að
vera ofsafengnir. Það dregur úr
hömlunum.“
I bók sinni hvetur dr. Belson
til þess að strax verði dregið
verulega úr ofbeldi í sjónvarps-
þáttum. Hann leggur einnig
fram leiðbeiningar fyrir þá, sem
að þáttunum standa. Og til að
tryggja að eftir þeim verði farið,
vill hann að skipuð verði sérstök
nefnd til að fylgjast með dag-
skránni.
Hann bendir einnig á þær
fimm tegundir sjónvarpsþátta,
sem virðast helzt leiða til
ofbeldisverka. Þessir hættulegu
þættir eru: Vestrar, hnefaleika-
og glímukeppnir, leikrit, sem
sýna ofbeldi í persónulegum
samskiptum, þættir þar sem
„góðu mennirnir“ beita fanta-
Að kveikja á ofbeldmu
íbúð sinni í London, með útsýni
yfir Battersea-garðinn, og 18
tommu litasjónvarpstæki, smíð-
að í Japan, úti í einu horninu.
„En líkurnar eru miklar —
mun meiri, til dæmis en fyrst
þegar því var haldið fram að
reykingar yllu krabbameini.
Sjónvarp skýtur rótum undir
ofbeldisverk í þjóðfélagi okkar.
Hinsvegar bendir fátt til þess að
afstaða manna til ofbeidisverka
hafi breytzt. Svo við tefjum að
breytingarnar gerist í undir-
brögðum, og þættir þar sem
ofbeldisverkum er lýst mjög
nákvæmlega, eða þau bera uppi
þættina.
Hann fann fátt athugavert við
aðra íþróttaþætti, þótt þeir geti
leitt til meiri hörku í keppnum,
né heldur í svonefndum vísinda-
skáldsögum, eða átaka-teikni-
myndaflokkum á borð við „Tom
and Jerry".
Alvarlegustu niðurstöður
hans snerta ofbeldisafbrot pilta.
Og hjá þeim piltum, sem hann
hafði til athugunar komu þau
meðal annars fram í því að
brenna varnarlausan ungling
með sígarettum, eyðileggja bif-
reið með sleggju, aka sendi-
ferðabifreið viljandi á kyrr-
stæða bifreið og að sparka af
alefli upp í klofið á manni.
Drengir sem horfðu mikið á
sjónvarp frömdu tvöfalt fleiri
ofbeldisafbrot en hinir, sem lítið
fylgdust með sjónvarpi.
„Niðurstöður mh.ar eru
fengnar eftir athuganir á piltum
í London," segir hann. „En ég
býst við að piltar í öðrum
stórborgum séu þeim lítt frá-
brugðnir."
Rannsóknirnar kostuðu
290.000 dollara (um 75 milljónir
króna), og var það bandaríska
félagið CBS eitt þriggja helztu
sjónvarpskerfa þar, sem greiddi
kostnaðinn.
Dr. Belson er fæddur í
Ástralíu fyrir 56 árum, en kom
til Bretlands í síðari heims-
styrjöldinni til að ganga í
Eftir
John
W alker
brezka flugherinn. Þjónaði hann
sem siglingafræðingur í RAF
bæði : Evrópu og Norður-
Afríku, og var sæmdur DFC-
orðunni fyrir hugrekki.
Að stríðinu loknu hélt hann
heim til Ástralíu og lauk námi
við Sydney-háskólann þar sem
hann kynntist konu sinni, sem
fædd er í Englandi. Að námi
loknu héldu þau til London, þar
sem hann var ráðinn sál-
fræðingur hjá BBC-útvarpskerf-
inu og starfaði við kannanir á
viðbrögðum áhorfenda og
áheyrenda við dagskrárliðum
BBC. Síðar starfaði hann hjá
hagfræð'háskólanum L.S.E. í
London við rannsóknir. Nú
rekur hann sitt eigið fyrirtæki,
Survey Research Center, auk
þess sem hann kennir við
háskólann.
Hann er þekktur víða um
heim fyrir nýjar leiðir til
rannsókna með tölvum. Áður en
hann hóf könnun sína á áhrifum
ofbeldis í sjónvarpi, vann hann í
14 mánuði að því að skipuleggja
og undirbúa könnunina, en þá
loks hófust beinar rannsóknir
hans.
Hann álítur að sjónvarps-
þættir hljóti að taka breyting-
um vegna rannsókna hans.
Hann telur óeðlilegt að ætlast
til þess að foreldrar geti haft