Morgunblaðið - 05.09.1978, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐÍ ÞRIÐJUDAGUR 5. SEPTEMBER 1978
Einn fremsti myndhöggvari
aldarinnar, Henry Mo«re, varð
áttræður þann 30. júlí sl. og
hefur afmælisins verið minnzt í
fjölmiðlum um allan heim.
Hann er jafnframt sá mynd-
höggvari sem víðþekktastur er,
því að hin risastóru verk hans
eru dreifð um allar jarðir.
Víðförull ferðalangur kemst
vart hjá því að rekast á verk
hans fyrr eða síðar og í þeim
mæli, að hann fer fljótlega að
kannast við handbragðið og
kinkar kunnuglega kolli, er
hann lítur verkin á hinum
ólíklegustu stöðum. Verk
Moores sóma sér alls staðar vel,
hvort heldur er úti í villtri
náttúrunni, í snyrtilegum og
velskipulögðum lystigörðum,
fyrir framan nútímalegar bygg-
ingar eða í eldri hverfum
stórborga. Það er stundum
líkast því sem myndirnar hafi
alltaf verið á staðnum, að þær
hafi vaxið upp úr frjórri gróður-
moldinni eða jafnvel sprottið
upp úr malbikinu!
Eg minnist þess, þegar ég var
í London fyrir réttum áratug, að
ég sá mikla sýningu á verkum
Moores í „Tate Gallery" í
tengslum við sjötugsafmæli
hans. Það var mikill viðburður
fyrir mig að skoða sýninguna og
fylgja þróun listamannsins frá
fyrstu tíð, en þó var eftirminni-
legast að sjá mikla styttu eftir
hann fyrir framan listasafns-
bygginguna. Ég naut þess að
sitja á bekk og horfa mikið og
lengi á þessa mynd, því að
áhrifin voru svo mögnuð að líta
þetta nútímaverk í miðri gömlu
London. Þetta var í Ijósaskipt-
unm og það jók enn hughrifin.
Eitt er víst, að hér var líkast því
sem gamli og nýi tíminn tækjust
þéttingsfast í hendur og létu vel
hvor að öðrum. — Þegar ég sat
þarna minntist ég annars eftir-
minnilegs atviks, er orkaði líkt
á tilfinningar mínar og ég mun
seint gleyma. Ég var staddur í
New York ásamt föður mínum
sumarið 1965 og höfðum við
feðgar m.a. skoðað hina miklu
heimssýningu, er þar var þá
haldin. Við gengum hægt í
hitanum um Manhattan og
nutum þess einungis að vera til,
skoðuðum frægar byggingar,
svöluðum þorstanum á vinaleg-
um krám og fylgdumst með
litríku mannlífi úti og inni.
Skyndilega stöndum við and-
spænis hinum mikla himna-
kljúf, er kenndur er við „Sea-
gram“ og hinn nafntogaði Lud-
wig Mies van der Rohe teiknaði.
Bygging þessi er fræg fyrir
þráðbeinar línur sínar og sem
slík mikið listaverk. Við urðum
blátt áfram agndofa, en við
höfðum einmitt séð myndir af
þessu mikla húsi á Nútímalista-
safninu nokkru áður. Fyrir
framan húsið var risastór,
ævaforn mexíkönsk mynda-
stytta, er hafði verið lánuð
þangað í tilefni heimssýningar-
innar. Það var eftirtektarvert og
hreint sláandi, hvað styttan var
áhrifarík og féll vel inn í
umhverfið, þótt tæpast væri
hægt að ímynda sér meiri
andstæður. Það var líkast því
sem gamli og nýi tíminn auðg-
uðust og lífguðust í víxlverkun.
„Skyldi það ekki einmitt svo
vera,“ sagði ég við föður minn,
„að listin er tímalaus, góð forn
list er alltaf ung og á sífellt til
okkar erindi, minnist svo ljúf-
lega við nútímann." Faðir minn
samsinnti þessum orðum mín-
um eftir nokkra umhugsun, en
bætti við: „Og á hinn veginn
rímar öll góð nútímalist við
öndvegisverk eldri tímaskeiða."
Síðan sló þögn á okkur, og við
stóðum þarna hljóðir langa
stund.
Ég fer enn lengra aftur í
fortíðina og minnist þess, er
tveir ungir menn er voru á leið
til Sýrakúsu á Sikiley fyrir nær
aldarfjórðungi, voru staddir í
Napoli og hvíldust eftir að hafa
skoðað „Museo Nazionale" þar í
borg. Við höfðum orðið fyrir
sterkum áhrifum, — þarna
litum við ekki aðeins mikið safn
listaverka frá Pompei og víðar,
heldur og einnig mikla stand-
mynd af konu einni í fordyrinu,
er vakti sérstaka athygli okkar.
Arið áður, er við vorum í Osló,
höfðum við verið svo heppnir, að
hver stórsýningin rak aðra í
Kunstnerenes Hus, þar sem
listaháskólinn var m.a. til húsa.
Fyrst kom höggmyndasýning á
.verkum Henry Moores, og svo
seinna sýning ítalska mynd-
höggvarans Marino Marini.
Þetta var einstakur viðburður á
Norðurlöndum og hvað mest að
þakka duglegum forstöðumanni
hússins, Reidar Revold. Þegar
hér var komið höfðum við einnig
heimsótt Mexíkanska sýningu í
Stokkhólmi. Allt hafði þetta
mikil áhrif á okkur, og varð
tilefni fjörugra rökræðna þarna
á gangstéttarkaffihúsi í Napoli.
Styttan í anddyri safnsins hefði
sem sé allt eins getað verið eftir
Henry Moore, og mörg önnur
verk, er við sáum, minntu mjög
á Marino Marini. Því að skyld-
leiki hinnar formrænu efnis-
kenndar í útfærslu leyndi sér
ekki. Þetta er sannarlega ekki
sagt hinum miklu myndhöggv-
urum til lasts, heldur til að sýna
fram á skyldleika nútíðar og
fortíðar og að ekkert er algjör-
lega nýtt og ekkert heldur
fullgilt, sem ekki á rætur í
fortíðinni né er tengt móður
náttúru.
Henry Moore hélt í mikla
skoðunarreisu frá lokum janúar
til miðs júnímánaðar 1928.
Heimsótti hann París, Flórenz,
Pisa, Siena, Assisi, Padua,
Ravenna og Feneyjar. Moore
varð fyrir svo djúpum áhrifum
á Italíu, að hann var í marga
mánuði að jafna sig eftir að
hann kom heim og hefur sjálfur
látið svo um mælt, að þetta hafi
verið þjáningarfyllsti tími lífs
síns. Þeir, sem hafa troðið sömu
slóðir í sömu erindum, skilja
þetta mætavel. Mögnuð list
Etrúska, önnur forn högg-
myndalist, endurreisnartímabil-
ið, svo og sjálf mannlífskvikan
allt um kring, hafa mikil og
varanleg áhrif á skoðandann og
gjörbreyta í mörgum tilvikum
lífsskoðun hans, sprengja fyrri
gildi og sannfæringu. Þá er eins
og viðkomandi svífi í tómarúmi
og verði að byggja allt á nýjum
grunni. Við þessar hugrenning-
ar leitar á hug mér snilldar-
kvæði eftir landa Moores, Rudy-
ard Kipling (í þýðingu Magnús-
ar Ásgeirssonar). „Ef draumum
ann þitt hjarta og hönd þín
dáðum,/ ef hugsun fleygri verð-
ugt mark þú átt,/ ef sigri og
hrakför, blekkingunum báðum./
Þú brugðizt getur við á sama
hátt,/ ef sannleik þínum veiztu
snápa snúa/ í snörur flóna, en
bugast ekki af því,/ og lítur höll
þíns lífs í rústamúga, —/ en
lotnu baki hleður grunn á ný.“
Hér gildir það sem sagt að halda
alltaf áfram, hætta öllu, tapa,
en rísa ávallt upp aftur og hlaða
nýjan grunn. „Ef treystir þú að
hætta öllu í einu,/ sem ævilangt
þér vannst, í hæpið spil/ og tapa
— og byrja á ný með ekki neinu/
og nefna ei skaðann sem hann
væri ei til,/ ef færðu knúið hug
og hönd til dáða/ er hafa bæði
þegar lifað sig./ Og þú átt
framar yfir engu að ráða/ nema
Myndllst
eftir BRAG A
ÁSGEIRSSON
aðeins vilja, er býður: Stattu
þig!
Þetta segir meira en langt
óbundið mál. Henry Moore
hefur alltaf verið trúr sannfær-
ingu sinni og hvergi hnikað af
vegi, þótt vísast hafi verið til
nóg af fólki í kringum hann sem
aðra slíka, er telur sig handhafa
hins eina og rétta sannleika í
list og mennt.
Það hefur reynzt harður
kjarni í námumannssyninum
frá Yorkshire. Henry Moore
fæddist ekki alvís og fullskapað-
ur, en hefur hægt og bítandi
þróað myndheim sinn og nú á
gamals aldri, er hann lítur yfir
lífsferil sinn, blasa við meira en
300 einkasýningar verka hans
um allan heim. Rúmlega hundr-
að bækur og doktorsritgerðir
hafa verið gefnar út um verk
hans, og hann hefur hlotið 21
heiðursdoktorsnafnbót! Eintak-
ið af stærri myndum hans
kostar 100 milljónir ísl. kr. og
ósjaldan ríflega það. En höfund-
urinn sjálfur heldur fullri ró
þrátt fyrir alla frægðina, vinnur
dag hvern og er í nánum
tengslum við náttúruna á
sveitasetri sínu 50 mílur frá
London. Frægðin kom þó ekki til
þessa mikla manns fyrr en eftir
heimsstyrjöldina síðari, er hann
sýndi teikningar, er hann gerði
í loftvarnabyrgjum í London,
aðallega í göngum neðanjarðar-
brautarstöðva, þar sem konur og
börn höfðust við á meðan á
loftárásum stóð. Myndir þessar,
sem hann sýndi á Hermuna-
minjasafninu í London gerðu
hann skyndilega vinsælan. Þær
höfðuðu til kviku þjóðarinnar og
komu á réttum tíma við réttar
aðstæður. Þessi meðbyr varð
undirstaða frægðarferils hans
og er íhugunarvirði, að án
stuðnings og meðbyrs eignast
þjóðir fáa eða enga snillinga.
Henry Moore er höfðinginn og
risinn í enskri höggmyndalist og
um leið heimsins á þessari öld.
Áhrif hans hafa verið víðtæk og
þeirra gætir einnig greinilega
hér á hjara veraldar. Ég vil enda
þetta spjall með síðustu hend-
ingunni úr ljóði Kiplings, sem á
vel við þetta ofurmenni í heimi
listanna. „Ef höfðingi ert í
miðjum múgsins flokki/ og
málstað lýðsins trúr í konungs-
fylgd,/ ef hóf sér kunna andúð
þín og þokki/ og þó ertu ávallt
heill í fæð og vild,/ ef hverri
stund er flughröð frá þér líður,/
að fullu svarar genginn spölur
þinn,/ er jörðin þín og það, sem
lífið býður,/ og þá ertu orðinn
maður, sonur minn.“
Bragi Ásgeirsson.
Liggjandi kona (1929)
Liggjandi kona (1945—6)
/