Morgunblaðið - 28.09.1978, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. SEPTEMBER 1978
Samkomulag þarf að
nást í hafréttar-
málum á næsta
sagði Benedikt Gröndal, utanríkisráðherra,
í ræðu á allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna
Hér fer á eftir í heild ræða sú, sem Benedikt Gröndal,
utanríkisráðherra, flutti á allsherjarþingi Sameinuðu
þjóðanna í fyrrakvöldi
Það er mér ánægja að taka undir
heillaóskir starfsbræðra minna í
tilefni af kosningu yðar sem forseta
33. allsherjarþings Sameinuðu þjóð-
anna. Ég er sannfærður um að
reynsla yðar og viska yðar muni
stuðla að virkri forustu yðar á þessu
þingi, sem er nauðsynleg ef tilætl-
aður árangur á að nást.
Fjöldi aðildarríkja Sameinuðu
þjóðanna er nú orðinn 150, er við
höfum boðið Solomonseyjar velkon-
ar i samtökin. Þetta er mikil fjölgun
frá því að 51 þjóð lögðu hornstein að
þessum samtökum fyrir 33 árum á
rústum hörmulegustu styrjaldar í
sögu mannkynsins. Við endalok
heimsvaldastefnunnar hafa næst-
um 100 ný, frjáls og sjálfstæð ríki
verið stofnuð og hafa þau sett
sterkan svip á samtíðarsögu okkar.
Við skulum ekki gleyma, að enn
fleiri eiga eftir að bætast í hópinn.
Þeir eru ætíð margir, sem harma
og gagnrýna að Sameinuðu þjóðirn-
ar, einkum allsherjarþingið, séu
pólitískt sjónarspil, sem allt of
mikið sé gert úr, þar sé mikið
skrafað en lítið verði úr fram-
kvæmdum. Jafnvel þótt við gerum
okkur grein fyrir því, sem aflaga
fer, verðum við ekki aðeins að svara
slikri gagnrýni með því að lýsa öllu
því, sem Sameinuðu þjóðirnar hafa
fengið framgengt, heldur einnig
með því að benda á, að 30 ár eru
skammur tími í æviskeiði alþjóða-
stofnana. A mörgum Vesturlanda-
málum er til málshátturinn „Róm
var ekki byggð á einum degi.“ Hafa
hin stærri menningarsamfélög eða
höfuðtrúarbrögð nokkurn tíma
skotið rótum og borið ávöxt á
skemmri tíma en mannsöldrum? Er
því hægt að ætlast til, að stærsti
draumur mannkynssögunnar —
Sameinuðu þjóðirnar — rætist á
fáum árum?
Segja má, að Sameinuðu þjóðirn-
ar hafi nú slitið barnsskónum. Þá er
komið að vaxtarverkjum unglings-
áranna. Framundan blasir við langt
tímabil, þegar við munum takast á
við vandamál tilverunnar með
vaxandi styrk og þroska.
Þetta er að mínu áliti framtíð
Sameinuðu þjóðanna. Leyfist mér
að vitna í Adlai Stevenson, sem
sagði: „Gerum ekki gys að veikleika
þeirra, því að þar með erum við að
gera gys að sjálfum okkur." Við
ættum frekar að einbeita okkur að
því að ná stefnumiðum stofnskrár
samtakanna, og sýna fram á að við
séum sameinaðar þjóðir í reynd.
Herra forseti.
Islendingar eru eyþjóð, sem að
miklu leyti byggir afkomu sína á
auðæfum hafsins. Þess vegna geri
ég ráð fyrir, að það sé skiljanlegt
hvers vegna við leggjum meiri
áherslu á hafréttarráðstefnuna en
nokkra aðra starfsemi Sameinuðu
þjóðanna, að undanskilinni varð-
veislu heimsfriðar og öryggis.
Höfin þekja tvo þriðju hluta af
yfirborði jarðar. Þó að stór svæði
muni falla undir yfirráð strandríkj-
anna eru eftir geysistór svæði á
úthafinu og á hafsbotni, sem við
vonum að staðfest verði sem
sameiginleg arfleifð alls mannkyns,
eins og gert er ráð fyrir í fyrstu
ályktunum allsherjarþingsins, sem
skilgreindu verkefni ráðstefnunnar.
Ég dreg ekki í efa að frumherjar
ráðstefnunnar hafi orðið fyrir
vonbrigðum, jafnvel þótt mikið hafi
miðað fram og enn séu miklar líkur
á að samkomulag náist brátt um
hafréttarsáttmála.
Eigi að síður vekur hægur gangur
mála á ráðstefnunni og hin flóknu
deilumál þar, sem hvað eftir annað
hafa komið í veg fyrir samkomulag,
vissulega áhyggjur. Vegna þess,
sem er í veði — alþjóðaréttur á
tveimur þriðju hlutum jarðar — tel
ég að nú beri að fjalla um þessi mál
á hæsta pólitíska vettvangi svo að
raunverulegur árangur náist af allri
þeirri vinnu, sem sendiherrar okkar
og sérfræðingar hafa lagt fram, svo
mikilvæg sem hún er. Stjórnleysi á
höfunum myndi leiða til fjölmargra
átaka og stórtjóns, ekki síst fyrir
fátækari þjóðir. Bráðnauðsynlegt
er, að samkomulag náist á hafrétt-
arráðstefnunni á næsta ári, og
ættum við að leggja höfuðáherslu á
það markmið.
Jákvæður árangur hefur náðst á
ýmsum sviðum hafréttarráðstefn-
unnar. Almennt samkomulag hefur
náðst um mikilsverð málefni og
leitt til aðgerða, sem hefð hefur
an
ómótmælanlega skapast um, enda
þótt samþykktur og fullgiltur sátt-
máli um öll atriði réttarreglna á
hafinu sé ekki fyrir hendi. I þessu
sambandi mætti nefna flest atriði
varðandi víðáttu landhelgi, sem
mörg ríki hafa þegar sett eigin lög
um.
Vegna hagsmuna íslands á þessu
sviði hefur land mitt hlotið að vera
þar í fararbroddi síðustu 30 árin.
Næsta átakið í hafréttarmálum
Islendinga verður heildarlöggjöf,
sem staðfestir 200 mílna efnahags-
lögsögu, færir almenna lögsögu út
frá 4 mílum í 12, ákveður aðgerðir
um umhverfisvernd á hafinu auk
þess að fjalla um skyld efni. Löggjöf
þessi mun verða rædd í ríkisstjórn
og á Alþingi innan skamms.
Með yðar leyfi, hr. forseti, vildi ég
gjarnan víkja aftur að hinni tiltölu-
lega stuttu sögu Sameinuðu þjóð-
anna og vekja athygli á 30 ára
afmæli mannréttindayfirlýsingar-
innar, sem verður fyrir lok þessa
þings.
Yfirlýsing þessi, sem gefin var
svo skömmu á- eftir stofnskránni
sjálfri, er einn af stærstu áföngun-
um í starfsemi Sameinuðu þjóð-
anna. Á sama hátt og boðorðin 10 í
kristinni trú hefur hún verið og er
enn leiðarljós margra. Hún hefur
verið græðslu- og áhyggjuefni
þeirra, sem hafa gerst brotlegir við
hana, en því miður hafa allt of
margir virt hana að vettugi.
Baráttan fyrir mannréttindum
hefur harðnað og jafnframt hefur
hún minnt okkur á allt það, sem
ógert er á þessu sviði.
Við vitum, að pyntingum er beitt
á ýmsa vegu í tugum landa, sem
aðilar eru að samtökum okkar. Við
megum ekki láta baráttu linna fyrr
en þessi blettur á mannkyninu
hefur verið afmáður.
Við vitum, að þúsundum manna
hefur verið varpað í fangelsi í fjölda
landa af pólitískum ástæðum, vegna
þátttöku þeirra í verkalýðssamtök-
um eða vegna trúarbragða, og þeim
er haldið í fangelsi eða fangabúðum,
án þess að koma fyrir dómstól.
Þetta er óþolandi ástand.
Við vitum, að kynþáttastefna og
kynþáttamisrétti er ekki aðeins
víða í framkvæmd heldur opinber
stjórnarstefna í sumum löndum.
Mikið hefúr verið um ályktanir á
allsherjarþinginu um kynþáttamis-
rétti, en fram að þessu hefur lítill
árangur náðst.
Við vitum, að önnur mannrétt-
indi, borgaraleg og pólitísk, efna-
hagsleg, félagsleg og menningarleg,
eru víða vanvirt. í tilefni af afmæli
mannréttindayfirlýsingarinnar
skulum við enn herða sóknina á
þessu sviði. Án grundvallar mann-
réttinda er ekki um að ræða
raunverulegt einstaklingsfrelsi, og
án einstaklingsfrelsis verður höfuð-
markmiðum stofnskrár Sameinuðu
þjóðanna ekki náð.
Er við tölum um mannréttiidi
beinist athygli okkar að suðurhluta
Afríku. Þar er kynþáttastefna,
misrétti og óréttlæti grundvöllur
þjóðfélaga, þar sem tiltölulega
fámennir hvítir minnihlutahópar
kúga mikinn meirihluta íbúanna.
Sameinuðu þjóðirnar ættu að efla
aðgerðir sínar í þessu máli og reyna
að stuðla að lausn þess og frelsi
þjóðanna. Annars má búast við að
þar komi til stórfelldra vopnaðra
átaka.
Við verðum að halda áfram að
fordæma apartheidstefnu Suður-
Afríku og alla kúgun og óréttlæti,
sem henni fylgja. Auka verður
alþjóðlegar aðgerðir og þrýsting í
því skyni að afnema apartheid-kerf-
ið og beina landinu inn á braut
jafnréttisþjóðfélags öllum kynþátt-
um til góða.
Við vonum, að þróun mála í
Namibíu haldi áfram á réttri braut
og verði til þess að landið hljóti
sjálfstæði undir meirihlutastjórn í
náinni framtíð. Við vonum, að
frjálsar kosningar á vegum Samein-
uðu þjóðanna muni tryggja öllum
aðilum, þar á meðal SWAPO, jafna
möguleika. Að kosningum loknum
verður að sjá fyrir verulegri
fjárhagsaðstoð til uppbyggingar
efnahags og þróunar í landinu. Hin
mikilvæga hafnarborg Walvis Bay
hlýtur að sjálfsögðu að verða hluti
af Namibíu.
Atburðarásin í Zimbabwe hefur
nú aftur snúist til verri vegar og
valdið vonbrigðum meðal allra
þeirra, sem hafa bundið vonir við
meirihlutastjórn í því landi. Reyna
verður aftur að ná samþykki allra
aðila um að afhenda meirihlutanum
völdin á friðsaman hátt, en þangað
til af því verður ber að halda fast
við samþykktir um núverandi refsi-
aðgerðir.
Islenska þjóðin bjó lengi við
nýlendustjórn. Við vitum af eigin
reynslu, að frelsi og sjálfstæði valda
ekki af sjálfu sér skyndilegum
breytingum á aðstáeðum og útrýma
ekki þegar í stað fátækt. En á hinn
bóginn vitum við, að sjálfstæði
vekur þjóðerniskennd og gefur
þjóðunum nýjan og áður dulinn
styrk til framfara. Ekki má færa
völdin frá einni herrastétt til
annarrar, né heldur mega nýjar
myndir misréttis og óréttlætis
koma í stað þess, sem áður var. Það
er einungis með sjálfsaga, mannúð
og menntun, sem kúguð þjóð getur
aðlagast nýjum aðstæðum og nýrri
framtíð.
Þetta hefur verið okkar reynsla
— og þetta hefur líka verið reynsla
margra annarra nýfrjálsra ríkja,
hvers á sinn hátt. Skjótfenginn
auður og hraðfengin menntun geta
valdið alvarlegum erfiðleikum og
hættu á að sjálfsákvörðunarréttur-
inn, sem okkur öllum er svo kær,
tapist. Fjölþjóðafyrirtæki, lána-
drottnar og jafnvel valdamiklar
alþjóðastofnanir geta með leynd
komið í stað hinna augljósu ný-
lenduherra, sem við bjuggum við.
Einstakar þjóðir verða nú á tímum
að sýna hófsemd og sjálfsaga heima
fyrir, ef þær gera sér vonir um að
finna hið sama á alþjóðavettvangi.
Hér verður hver að líta fyrst í eigin
barm, nú sem endranær.
I veraldarsögunni hefur lánið
leikið meira við sumar þjóðir en
aðrar, hver svo sem ástæðan er.
Sumar búa við menntun, þekkingu,
tækni, iðnað og allsnægtir, en ðrlög
annarra hafa verið fólksmergð,
fátækt, sjúkdómar og menntunar-
skortur. I háþróuöum iðnaðarlönd-
um eru allir sammála um, þó í
mismunandi miklum mæli, að hinir
ríku verði að láta af höndum
verulegan hluta auðæfa sinna til
þess að hjálpa þeim, sem eru
fátækari og ekki eins lánsamir. Eim
hefur þessi stefna þó ekki hlotið
traust fylgi í samskiptum þjóða. Við
verðum að halda áfram á þessari
braut og við verðum að ná mun
meiri árangri sem fyrst. Ekki ætla
ég að leggja dóm á, hverjar eru
hinar réttu aðferðir, bein efnahags-
aðstoð, hærra hráefnaverð eða
eitthvað annað. Ég vil aðeins minna
á, að sé svöngum manni gefíhn
fiskur, er honum gefin máltíð — en
ef honum er kennt að veiða fisk, er
honum tryggð lífsafkoma.
Það er ekki við hæfi, að sendi-
Félag vefnaðarvörukaupmanna:
Verða verzlanir lokaðar
árdegis eftir áramót?
VEGNA versnandi afkomu smá-
söluverzlana hafa miklar umræð-
ur átt sér stað meðal kaupmanna
um hvað sé til úrbóta, segir í
fréttatilkynningu frá
Kaupmannasamtökum íslands.
Smásöluálagning hefur verið skert
stórlega tvisvar sinnum á þessu
ári, og er nú lægri en nokkru sinni
fyrr. í fréttatiíkynningunni segir
að verðlagsy/irvöld hafi viður-
kennt í fjölmiðlum, að smásölu-
álagning sé of lág hér á landi og
standi verzluninni fyrir þrifum.
Samt hafa engar úrbætur verið
gerðar, segir í fréttatilkynning-
unni. 'V
Hins vegir er ljóst, að
almenningur, jhér á landi óskar
eftir því að \*érzlanir hafi upp á að
bjóða mikiö vóruúrval og góða
þjónustu. N'ú er svo komið að
verzianir geta ekki með óbreyttri
álagningu veitt viðskiptavinum
sínum somu þjónustu og áður, og
mun það m.a. koma fram í því að
vöruúrval verður minna og þjón-
usta lakari. Á stjórnarfundi í
Félagi vefnaðarvörukaupmanna,
sem haldinn var 26. september s.l.,
var samþykkt eftirfarandi álýkt-
un:
„Stjórnarfundur í Félagi vefn-
aðarvörukaupmanna, haldinn 26.
sept. 1978, mótmælir harðlega að
verzlunarálagning hefur verið
lækkuð stórlega tvisvar á árinu. Á
sama tíma hefur allur tilkostn-
aður aukist að miklum mun,
þannig að fyrirsjáanlegur er
verulegur rekstrarhalli verzlana,
fáist ekki leiðréttingar á
álagningarreglum. Fari svo að
slíkar leiðréttingar fáist ekki,
hvetur stjórnin félagsmenn ■ til
samstöðu um sparnað í rekstri,
sem m.a. fælist í því að stytta
opnunartíma vefnaðarvöruverzl-
ana, þannig að þær yrðu aðeins
opnar frá klukkan 13 til 18 frá n.k,
áramotum. Bent skal á að upp-
sagnartími fastráðins starfsfólks
er þrír mánuðir."