Morgunblaðið - 28.09.1978, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. SEPTEMBER 1978
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. SEPTEMBER 1978
23

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fróttastjóri
Auglýsingastjóri
Rítstjórn og afgreiósla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson
Aðalstræti 6, sími 10100.
Aðalstræti 6, sími 22480.
Áskriftargjald 2000.00 kr. á mánuði innanlands.
j lausasölu 100 kr. eintakið.
Horfin sjónarmið
Alþýðuflokksins
Gylfi Þ. Gíslason, fyrrum formaður Alþýðuflokksins,
gengur fram fyrir skjöldu í grein í Mbl. í fyrradag og
gerir sjónarmið Sveins Jónssonar, aðstoðarbankastjóra, og
dr. Jónasar Bjarnasonar, formanns BHM, varðandi
tekjuskattsauka ríkisstjórnarinnar og tekjusköttun yfirleitt,
að sjónarmiðum sínum og Alþýðuflokksins. Hann segir
orðrétt m.a.: „Kjarni þeirra (þ.e. blaðaskrifa Sveins og
Jónasar) hefur verið, að miðað við íolenzkar aðstæður sé
tekjuskattsheimta orðin ranglátt skattform. Tekjuskatturinn
sé fyrst og fremst launamannaskattur. Stighækkun skattsins
nái ekki upphaflegum tilgangi, sé orðin of mikil og
ranglát..." „Sá sem þetta ritar,“ skrifar Gylfi, „er algerlega
sammála meginatriðum í röksemdafærslu þeirra Sveins og
Jónasar. Hins vegar hef ég saknað þess að ekki skuli hafa
verið að því vikið, að hér er ekki um ný sjónarmið að ræða.“
Síðan gerir Gylfi því skóna að Alþýðuflokkurinn hafi
margflutt tillögur á Alþingi um lækkun og jafnvel afnám
tekjuskatts á launatekjur. Hann tínir til tillögur frá árunum
1973, 1975 og 1976. Hann vitnar og til ályktunar flokksþings
Alþýðuflokksins í nóvember 1975, þar sem sú stefna er
mörkuð, að horfið skuli frá innheimtu tekjuskatts til ríkisins
af tekjum launþega. Hann höfðar til greinargerðar þingflokks
Alþýðuflokksins fyrir afnámi tekjuskatts. Þar er tekju-
skatturinn sagður lamandi afl í þjóðfélaginu, auk þess sem
hann sé ranglátur vegna þess, hve margir sleppi í gegnum
skattnetið. Þá er fullyrt að stighækkandi tekjuskattur hafi
minni áhrif til tekjujöfnunar hér en almannatryggingakerfið,
ókeypis menntunarskilyrði og niðurgreiðslur. Þýðing
tekjuskattsins fyrir ríkissjóð hafi og minnkað, enda sé hann
aðeins rúmlega 10% af tekjuöflun ríkisins.
Ólafur G. Einarsson, alþingismaður, gerir þessar
staðhæfingar Gylfa að umræðuefni í grein hér í blaðinu í gær.
Hann segir að Gylfi hafi hætt við hálfsagða sögu. Sýnilega
vanti smá viðbót við grein hans. Sá greinarauki hefði fjallað
um svik núverandi forystu Alþýðuflokksins við markaða
stefnu í skattamálum, er hún hafi látið knýja sig til að
samþykkja tekjuskattsauka á launþega, þvert ofan í
samþykktir og tillöguflutning Alþýðuflokksins. „Þetta gerir
hin nýja flokksforysta," segir Ólafur, „eftir að hafa orðið
aðnjótandi mikils kosningasigurs, sem e.t.v. má fyrst og
fremst rekja til skattamálastefnu flokksins." Gylfi Þ.
Gíslason er höfundur þeirrar skattastefnu Alþýðuflokksins,
sem nú hefur verið fótum troðin. Hann var og höfundur
nýrrar efnahagsmálastefnu Alþýðuflokksins, sem ekki hefur
fengið betri meðferð. Það er í hæsta máta eðlilegt, að honum
sárni svo augljós svik við þá stefnumörkun, sem færði
Alþýðuflokknum bróðurpart nýs fylgis í síðustu þingkosning-
um.
Gylfi Þ. Gíslason kýs að fara þá leið í gagnrýni sinni á
núverandi forystu Alþýðuflokksins, að gera sjónarmið Sveins
Jónssonar og dr. Jónasar Bjarnasonar í skattamálum að
sínum ■— og minna á, að Alþýðuflokkurinn hafi fylgt sams
konar stefnu í ályktunum og tillöguflutningi. Þetta er hógvær
leið og háttvís til að vekja athygli á hrikalegum brigðum
flokksforystunnar í mesta trúnaði sem kjósendur hafa sýnt
flokknum. Flokksforystan reyndist liðónýt í samningum um
stjórnarstefnu og stjórnaraðgerðir, enda vóru samstarfs-
flokkarnir staðráðnir í að hefna þess í stjórnarstefnu og
stjórnaraðgerðum, sem hallaði á þá um kosningaúrslit, í
samanburði við Alþýðuflokkinn. Þrátt fyrir hógværa
’-amsetningu er grein Gylfa hárbeitt gagnrýni á efnahags- og
attastefnu ríkisstjórnarinnar, sem hlýtur að vekja
þjóðarathygli, ekki sízt þar sem hér á í hlut fyrrverandi
rmaður Alþýðuflokksins og þjóðkunnur hagfræðingur, sem
mótaði stefnu flokks síns á þessum vettvangi.
Reykingar og heilsufar - Reykingar og heilsufar - Reykingar og heilsufar - Reykingar og heilsufar - Reykingar og heils
Tóbak og heilsufar
Fyrir síðustu aldamót var
tóbaksneyzla einkum fólgin í
vindla- og pípureykingum, einnig
var tuggið tóbak og tekið í nefið.
Sígarettureykingar urðu ekki al-
mennar erlendis fyrr en skömmu
fyrir fyrri heimsstyrjöldina og hér
á landi ekki fyrr en á síðari
stríðsárunum. Sem dæmi um hina
hröðu aukningu á tóbaksneyzlu,
má nefna að sígerettuframleiðsla í
Bandaríkjunum jókst úr 4 millj-
örðum árið 1910, í u.þ.b. 6 hundruð
milljarða árið 1974. Samfara
þessari geysimiklu aukningu reyk-
jnga, hefur risið alvarlegt heil-
brigðisvandamál. A síðasta aldar-
fjórðungi hefur verið sýnt fram á
með margvíslegum vísindalegum
rannsóknum, að reykingar eiga
sök á ótímabærri örorku, sjúkdóm-
um og dauða, og ennþá bætist við
þann sjúkdómaflokk, sem rekja
má að einhverju.leyti til reykinga.
Reynt hefur verið að bregðast við
þessu vandamáli, með því að efla
fræðslu um skaðsemi reykinga,
banna sígarettuauglýsingar, láta
setja aðvaranir á sígarettupakka,
hvetja til þess, að framleiddar séu
sígarettur, sem innihaldi minni
tjöru og nikótín en áður, og banna
reykingar á opinberum stöðum.
Vitað er að vissir hópar, t.d.
læknar, sem gera sér ljósasta
grein fyrir skaðsemi reykinga,
hafa dregið úr tóbaksneyzlu sinni
mjög á undanförnum árum, en
hins vegar hafa reykingar almenn-
ings ekki minnkað að sama skapi
og reykingar sumra hópa t.d.
ungra kvenna hafa farið vaxandi.
Eöli tóbaksreyks
3 Tóbaksreykurinn myndast við
ófullkominn bruna tóbakslaufsins.
Aðalreykurinn myndast, þegar
loft er sogað í gegnum sígarettuna
við glóðarhita, sem orðið getur
880° á celsius. Hliðarreykur mynd-
ast þegar sígerettan brennur án
þess að hún sé tottuð og er þá
glóðin um 835° á celsius. Við
brunann klofna lífræn efni í
smærri eindir. Sumar þessara
einda eru óstöðugar og sameinast
öðrum og þannig myndast ný
efnasambönd, sem ekki voru til
staðar í tóbakinu upphaflega. Sum
efnasambönd úr aðalreyknum
safnast fyrir í óbrunnu tóbaki
stubbsins, en losna siðan aftur úr
læðingi þegar glóðin nær til
þeirra. A þennan hátt eykst magn
þessara efna eftir því sem
sígarettan styttist. Aðalreykur
inniheldur frá 1—5 billjónum agna
í hverjum cm.3, og meðalstærð
hverrar agnar er frá 0.2—1.1
mikron. I hverri sígarettu er u.þ.b.
500 mg. af aðalreyk og meira en
85% hans er samsett af
köfnunarefni, súrefni og
kolsýrlingi. U.þ.b. 8/100 reyksins
eru fastar efniseindir og afgangur-
inn er raki og aðrar lofttegundir.
Þegar fólk andar að sér reyk,
setjast sum efnasambönd þegar í
slímhúð í munni, nefi og hálsi, en
önnur fara niður í lungun, þaðan
sem hluti þeirra berst með blóðinu
um líkamann, en önnur verða eftir
í lungnapípum og lungnablöðrum.
Efnasamsetning
tóbaksreyks
Um það bil 1 þúsund efnasam-
bönd hafa verið greind í tóbaks-
reyk. Magn sumra skaðlegra efna
er það mikið, að það verður að
teljast hættulegt heilsu manna.
Önnur eru til staðar aðeins í litlu
magni, en sum þeirra geta þó haft
samverkandi skaðleg áhrif, ef þau
sameinast eða virka með öðrum
efnum. Þekktustu skaðlegu efna-
samböndin eru: (1) krabbameins-
valdandi efni, (2) kolsýrlingur, (3)
nikótín og (4) ertandi lofttegundir.
1. Flest efni, sem vitað er að
vaJdið geta krabbameini er að
finna í tóbakstjörunni, en hún er
fast efni í tóbaksreyk, sem verður
eftir þegar nikótín og raki hefur
verið siað frá. Sé tóbakstjara borin
á líffæri tilraunadýra, veldur hún
illkynja breytingum og unnt er að
framkalla lungnakrabbamein, með
því að láta hunda anda að sér
tóbaksreyk, Þekktustu krabba-
meinsvaldarnir í tóbakstjöru eru
flokkur fjölhringa kolvetnasam-
banda, sem kölluð eru polynuclear
armadic hydrocarbon (PAH). Eitt
þeirra, benzopyrene, er til staðar í
miklu magni í tóbaksreyk. Önnur
krabbameinsvaldandi efni, sem
finnast í tóbaksreyk eru N-nitros-
amine og beta-naphthylamine,
sem vitað er að valdið getur
krabbameini í þvagblöðru hjá
fólki. Auk þessa eru ýmiss önnur
efni til staðar í tóbakstjöru, sem
minna er vitað um, en talið er að
stuðlað geti að myndun krabba-
meins.
2. Kolsýrlingur (Co) er einn
helsti þátturinn í mengun and-
rúmslofts í þéttbýli og þeir, sem
reykja, fá mikinn aukaskammt af
þessu efni. Kolsýrlingur er til
staðar í verulegu magni í
sígarettureyk og nemur frá
2.9—5.1% af þýngd hans. Hjá
meðal reykingamanni er u.þ.b. 6%
blóðrauða bundin kolsýrlingi í
stað súrefnis, en hjá þeim, sem
ekki reykja nemur þetta hlutfall
venjulega u.þ.b. 1%. Hlutfallið er
hæst hjá þeim, sem reykja mikið
og anda reyknum niður í lungun.
Hæfileiki blóðsins til þess að
flytja súrefni minnkar hjá reyk-
ingamönnum, þar sem hluti blóð-
rauða er bundinn kolsýrlingi og
auk þess ná vefirnir verr en ella til
sín því minnkaða súrefni, sem til
staðar er í blóðinu. Hátt hlutfall
kolsýrlings og minnkað súrefni í
blóðrauða, minnkar áreynslugetu,
eykur einkenni vegna æðaþrengsla
og hæggengra lungnasjúkdóma og
kann að eiga sinn þátt í myndun
æðasjúkdóma. Hækkaður kolsýrl-
ingur í blóði dregur einnig úr
starfshæfni miðtaugakerfisins,
sem sýna má fram á með prófum.
3. Nikótín er eiturefni, sem
virkar á tengi taugakerfisins.
Flestar tegundir bandarískra síga-
rettna innihalda u.þ.b. 1,3 mg af
nikótíni. Þar sem nikótín virkar
bæði örvandi og deyfandi, geta
áhrif þess á mannslíkamann orðið
margbreytileg og ófyrirsjáanleg.
Það virkar örvandi á hjarta, æðar
og miðtaugakerfi og eykur fram-
leiðslu á vissum vökum eða
hormónum, svo sem adrenalini,
noradrenalini og antidioritiska
hormóninu. Talið er að aukin
catecholamine-framleiðsla kunni
að vera orsökin fyrir hækkun á
fríum fitusýrum í blóði og aukinni
samloðun á blóðflögum, sem nikó-
tín framkallar. Nikótín veldur
aukinni hjartsláttartíðni og hrað-
ari samdrætti hjartavöðvans, æða-
samdrætti og hækkuðum blóð-
þrýstingi. Vegna þessa eykst þörf
hjartavöðvans fyrir súrefni. Hjá
heilbrigðu fólki eykst blóðflæði til
hjartans til að mæta hinum auknu
kröfum, en hjá fólki með krans-
æðaþrengsli getur þetta valdið
súrefnisskorti í hjartavöðvanum.
Sýnt hefur verið fram á að
innöndun tóbaksreyks eykur hætt-
una á banvænum hjartsláttar-
truflunum hjá hundum með ferskt
hjartadrep. Æðasamdrátturinn,
sem nikótín veldur, eykur súrefn-'
isskort í vefjum og þar með
einkenni þeirra, sem hafa æða-
þrengsli í líkamanum.
4. I sfgarettureyk eru margar
ertandi lofttegundir, t.d. acrolein,
nitrogen dioxid, formaledhydé,
hudrogen-sulfide og ammonia.
Þessi efni geta valdið hósta,
aukinni slímframleiðslu, lömun
líffæra og krampasamdrætti í
lungnaberkjum. Sumar þessara
ertandi lofttegunda geta einnig
stuðlað að myndun krabbameins
t.d. acrolein og phenol.
Reykingar og dánartölur
í kringum 1930 tók að bera á
fjölgun dauðsfalla af lungna-
Auðólfur Gunnarsson.
Kransæöasjúkdómar
og reykingar
Samband reýkinga og krans-
æðasjúkdóma hefur mikla þýð-
ingu, þar sem meiri en helmingur
umframdauða af völdum reykinga
stafar af kransæðasjúkdómum og
vegna þess, að sjúkdómur þessi
veldur oft skyndidauða fólks á
góðum aldri. Sígarettureykingar,
hár blóðþrýstingur og of mikið
kolesterol í blóði eru breytanlegir
áhættuþættir fyrir kransæðasjúk-
dómum. Sígarettureykingar eru
sjálfstæður áhættuþáttur, sem
einnig hefur samverkandi áhrif
með hinum tveimur aðaláhættu-
þáttunum. Karlmönnum, sem
reykja sígarettur er u.þ.b. tvisvar
sinnum hættara við að deyja úr
kransæðasjúkdómi en þeim, sem
ekki reykja. Rétt hlutíall er á milli
reykingamagns og aukinnar
áhættu á kransæðasjúkdómum og
unum (um 89 þúsund), en af
nokkurri annarri tegund krábba-
meins. Sannfærandi faraldsfræði-
legar rannsóknir og niðurstöður
vefjarannsókna og beinna tilrauna
hafa leitt í ljós, að sígarettureyk-
ingar eru stærsti orsakavaldur
lungnakrabbameins. Það eru tíu
sinnum meiri líkur á, að meðal
reykingamaður fái lungnakrabba-
mein, en sá, sem ekki reykir og
líkurnar verða fimmtán til þrítug-
falldar hjá þeim.sem mikið reykja
(sjá mynd V).
Dánarfíni vegna lungnakrabba-
meins hefur til þessa verið lægri
hjá konum en körlum, en hefur
vaxið hlutfallslega meira á síðustu
árum. Bæði hjá konum og körlum
er hættan á að fá lungnakrabba-
mein í beinu hlutfalli við heildar-
magn sígarettureyksins sem fólk
andar að sér, og minnkar aftur er
reykingum er hætt í tíma.
Vissum starfsgreinum öðrum
sem ekki reykja. Hér gildir sem
um aðra sjúkdóma tengda reyk-
ingum, að magn reykinga stendur í
réttu hlutfalli við dánartíðnina.
Auk þess að valda ótímabærum
dauða, eru hæggengir lungnasjúk-
dómar ein helsta orsök örorku,
sem er mun algengari hjá reyk-
ingafólki en þeim, sem ekki reykja.
Með öndunarprófum má jafnvel
sýna fram á skerta öndunargetu
hjá unglingum á skólaaldri, sem
reykja borið saman við jafnaldra,
sem ekki reykja. Ef reykingum er
hætt í tíma, minnkar hættan á
ótímabærum dauða vegna hæg-
gengra lungnasjúkdóma og ein-
kenni og skert öndunargeta þeirra
vegna, gengur yfirleitt að nokkru
til baka. Talið er að í Bandaríkjun-
um valdi sígarettureykingar mun
meiri örkumlum vegna hæggengra
lungnasjúkdóma en loftmengun
eða mengun á vinnustöðum. Síga-
rettureykingar geta einnig aukið
Enn bœtíst íþatui sjúkdúmaflokk
sem má rekja til reykinga
Erindi Auð-
ólfs Gunnars-
sonar lœknis
krabbameini í Bandaríkjunum og
rannsóknir bentu fljótlega til þess,
að reykingar stuðluðu að aukinni
sjúkdóma- og dánartíðni. Fyrstu
rannsóknir beindust aðallega að
lungnakrabbameini, en frekari
rannsóknir leiddu fljótlega í ljós,
að reykingafólk ætti við að stríða
aukna tíðni á ýmsum sjúkdómum
og hærri dánartíðni en þeir, sem
ekki reyktu. í Ijós kom, að u.þ.b.
75% aukningar dauðsfalla meðal
sígarettureykingafólks orsakaðist
af kransæðasjúkdómum. hæg-
gengun lungnasjúkdómum og
krabhameini 1 lungum og öðrum
líffærum.
(Mynd I): Fjórar víðtækar rann-
sóknir, sem náðu til 1,4 milljóna
breskra lækna, bandarískra og
kanadískra uppgjafa-hermanna og
bandarískra karla og kvenna,
leiddu í ljós, að dánarhlutfall
karlmanna, sem reyktu sígarettur,
var 30—80% hærra en meðal
þeirra, sem ekki reyktu, en dánar-
hlutfallið er fundið með því, að
dánartíðni reykingamanna er deilt
með dánartíðni sambærilegs hóps,
sem ekki hefur reykt.
(Mynd II)i Niðurstöðurnar bentu
einnig til þess, að magn reykinga
hafði verulega þýðingu. Dánar-
tíðnin óx með auknum sígarettu-
reykingum og hjá þeim, sem
byrjuðu ungir að reykja og önduðu
reyknum ofan í sig. Þá kom einnig
í ljós, að sjúkdóma- og dánartíðnin
minnkaði, ef reykingum var hætt í
tíma, (sjá mynd). Svipaða sögu er
að segja af reykingum kvenna, en
þó virtist dánarhlutfallið heldur
lægra en meðal karla.
Dánartíðnin af völdum reykinga
var hæst meðal gamals fólks, þar
sem fleiri deyja gamlir en ungir.
Hins vegar var dánarhlutfallið
meðal reykingamanna tiltölulega
hæst á aldursskeiðinu 45—54 ára
miðað við þá, sem ekki reykja.
(Mynd III)< Reiknað hefur verið út
hve mikið sígarettureykingar
minnka meðaltalslífslíkurnar mið-
að við aldur og rnagn reykinga (sjá
mynd).
Af mynd þessari sést t.d. að 25 ára
karlmenn, sem reykja 2 pakka af
sígarettum á dag, lifa að meðaltali
9 árum skemur ey hinir, sem ekki
reykja.
dauða af þeim sökum. Samkvæmt
rannsóknum, er dánarhlutfall af
völdum kransæðasjúkdóma hjá
konum, sem reykja, líka hækkað,
en þó ekki jafn mikið og hjá
karlmönnum. í því sambandi má
þó benda á, að nýlegar rannsóknir,
hafa leitt í ljós, að hætta á dauða
af völdum hjarta- og æðasjúk-
dóma, eykst mjög hjá konum, sem
komnar eru yfir 35 ára og þó
einkum 40 ára aldur, ef þær bæði
reykja og taka getnaðarvarnarpill-
ur. (Sjá mynd 4)
Samanburðarranns’óknir á lík-
um hafa leitt í ljós, að sjúklegar
breytingar í kransæðum eru tíðari
og yfirleitt á hærra stigi hjá
reykingafólki en hinum, sem ekki
reykja, og auk þess óeðlileg
þykknun í véggjum smæstu slag-
æðagreina í hjartavöðvanum. Með
því að hætta reykingum áður en
kransæðasjúkdómur er kominn á
hátt stig, dregur verulega úr
hættunni á dauða af hans völdum.
Þannig má sýna fram á lækkaða
dánartíðni, þegar ári eftir að
reykingum er hætt og að 10 árum
liðnum, er hættan orðin svipuð og
hjá þeim, sem ekki hafa reykt.
Eins og áður greinir hefur með
dýratilraunum verið sýnt fram á,
að sígarettureykingar valda auk-
inni hættu á banvænum hjart-
sláttar-truflunum. (Vegna hins
ákveðna sambands milli reykinga
og kransæðasjúkdóma, ættu lækn-
ar að hvetja sjúklinga, sem
haldnir eru slíkum sjúkdómum og
sjúklingar, sem fengið hafa krans-
æðastíflu sérstaklega til að forðast
reykingar).
Tíðni
Fylgni er á milli sígarettureyk-
inga og aukinnar tíðni á slagi og
sjúkdómum í æðum til útlima.
Auk þess auka reykingar á ein-
kenni þeirra, sem hafa æða-
þrengsli og svo virðist sem ígrædd-
ar æðar haldist síður opnar ef
reykingum er haldið áfram eftir
aðgerðir.
Thromboangiitis obliterans
(Buerger’s disease), er sérstök
sjúkdómsmynd, sem lýsir sér með
þrengingu og bólgu í útlimaæðum
hjá mönnum á besta aldri, þ.e.
20—45 ára. Þessi sjúkdómur virð-
ist standa í ákveðnu orsakasam-
bandi við reykingar og reykinga-
bindindi er eina árangursríka
meðferðin, sem þekkt er.
Lungnakrabbamein
(Mynd V)i Árið 1977 dóu fleiri úr
lungnakrabbameini í Bandaríkj-
fremur, fylgir aukin tíðni á
lungnakrabbameini, sem ennþá
eykst samfara reykingum. Þeir
sem vinna í urannámum eða
asbestiðnaði og einnig reykja, hafa
þannig mun hærri tíðni af lungna-
krabbameini, en þeir sem tengdir
eru slíkum iðnaði einum sér eða
reykingar út af fyrir sig hafa í för
með sér.
Aörar tegundir
krabbameins
Allar reykingar stuðla að
krabbameini í munni, koki, barka-
kýli og vélinda. Sígarettu- og
pípureykingar virðast einnig geta
valdið krabbameini í vör. Síga-
rettureykingum samfara áfengis-
hættuna af loft- og umhverfis-
mengun í þessu tilliti. (Þannig
hafa krufningarannsóknir staðfest
að lungnaþemba er miklu algeng-
ari og á hærra stigi hjá þeim, sem
reykja sígarettur en hinum, sem
ekki reykja).
Sígarettureykingar hafa lam-
andi áhrif á hreinsunarkerfi
lungnanna og bólgur í öndunar-
vegum og lungum eru algengari og
alvarlegri hjá reykingafólki en
þeim, sem ekki reykja. Hér við
bætist að sígarettureykingar auka
á hættu á lungnabólgu eftir
svæfingar og skurðaðgerðir.
Ymis efni í tóbaksreyk hafa
ertandi áhrif og geta vakið upp
einkenni þeirra, sem hafa ofnæm-
issjúkdóma. Þannig ættu t.d.
asthma-sjúklingar að forðast að
anda að sér sígarettureyk.
konum, sem reykja eftir fjórða
mánuð meðgöngutímans og dánar-
talan hækkar með auknum reyk-
ingum, og er mest áberandi hjá
konum, sem hafa aðra áhættu-
þætti á meðgöngu. Ef kona hættir
reykingum fyrir lok fjórða mánað-
ar meðgöngutímans, ber ekki á
aukningu nýburadauða.
Vissar samanburðarrannsóknir
benda til þess, að miklar reykingar
á meðgönguskeiði geti dregið úr
vaxti og jafnvel andlegum þroska
barna fram eftir aldri. Áhrif efna í
tóbaksreyk á fóstur á meðgöngu-
skeiði eru margslungin og ekki að
fullu þekkt. Nikótín veldur sam-
drætti í æðum og auknum sam-
drætti í legvöðva og getur þannig
minnkað blóðflæðið til fylgjunnar,
auk þess sem það kann að hafa
bein áhrif á fóstrið sjálft.
Kolsýrlingur í tóbaksreyk binzt
blóðrauða móðurinnar, sem flytur
súrerni um líkama hennar og til
fóstúrsins um fylgjuna. Blóðrauði
fóstursins hefur ennþá meiri
tilhneigingu til að taka til sín
kolsýrling en súrefni úr blóði
móðurinnar og losnar ekki við
hann nema á löngum tíma. Þannig
getur allt að 20% blóðrauða
fóstursins verið bundið kolsýrlingi
í stað súrefnis ef móðirin reykir
mikið. Auk þessa veldur kolsýrl-
ingur því, að vefir fóstursins ná
verr en skyldi til sín hinu minnk-
aða súrefni, sem til þeirra berst.
Vitað er að súrefnisskortur er
fóstri hættulegur og dregur úr
þroska. Með smásjárrannsóknum
hefur verið sýnt fram á sjúklegar
breytingar í æðum í naflastreng og
fylgju hjá fóstrum mæðra, sem
reykja meira en 10 sígarettur á
dag. Talið er sennilegt að sams-
konar breytingar séu einnig til
staðar í líkamsæðum þessara
barna og gætu þær orðið forstig að
alvarlegri æðasjúkdómum síðar á
lífsleiðinni. Að lokum má geta
þess að nokkrar líkur benda til
þess að reykingar á meðgöngu-
skeiði geti aukið hættuna á
Hluti ráöstefnugesta, en
Þeir voru um 100 alls.
neyzlu, fylgir verulega hækkuð
tíðni á krabbameini í munni, koki
og vélinda. Loks má geta að þeir,
sem reykja sígarettur fá oftar
krabbamein í bris og þvagblöðru
en hinir sem ekki reykja.
Hæggengir
lungnasjúkdómar
og reykingar
I Bandaríkjunum eru sígarettu-
reykingar taldar algengasta orsök
hæggengra lungnasjúkdóma, þ.e.
berkjubólgu og lungnaþembu, en
árið 1974 dóu 25 þús. manns úr
þessum sjúkdómum þar í landi.
Dánartíðni vegna berkjubólgu og
lungnaþans er þar frá fjórum til
tuttugu og fimm sinnum hækkuð
meðal karlmanna, sem reykja
sígarettur, borið saman við þá,
Reykingar
á meögöngu
Sýnt hefur verið fram á að börn
mæðra, sem reykja á meðgöngu-
skeiði, eru að meðaltali 200 gr.
léttari við fæðingu en börn
kvenna, sem ekki reykja. Áhrifin
vaxa með auknum reykingum og
eftir því, sem á meðgöngutímann
líður. Þannig ber ekki á óeðlilega
lágum fæðingarþunga, ef reyking-
um er hætt fyrir fjórða mánuð
meðgöngutímans. Ákveðin fylgni
er á milli óeðlilega lágrar fæðing-
arþyngdar og nýbura-dauða, en
með nýburadauða er átt við
andvanafædd börn og dauða á
fyrstu viku eftir fæðingu. Auk
þess virðist hækkuð tíðni í fóstur-
láti hjá konum, sem reykja.
Sýnt hefur verið fram á, að
hætta á nýburadauða eykst að
meðaltali u.þ.b. um þriðjung hjá
blóðtappamyndun hjá móður á
meðgöngunni og í sambandi við
fæðinguna.
Meltingarsjúkdómar
og reykingar
Karlmönnum, sem reykja er
hættara við að fá magasár og
dánartíðni af þess völdum er
þrisvar til fjórum sinnum hærri en
hjá mönnum, sem ekki reykja.
Magasár grær einnig verr en ella
hjá reykingafólki, og er það talið
stafa m.a. af minnkaðri fram-
leiðslu á lút þ.e.a.s. Bicarbonati í
briskirtli. Einnig valda reykingar
slökun á vöðvanum, sem lokar
neðra enda vélindans og þar með
aukinni hættu, að súrt magainni-
hald renni upp í vélinda og valdi
þar ertingu og bólgu.
Pípu- og vindla-
reykingar
Samkvæmt bandarískum rann-
sóknum virðist hætta samfara
pípu- og vindlareykingum mun
minni en vegna sígarettureykinga.
Þannig er meðaldánartíðni þeirra,
sem reykja pípu eða vindla, mun
minni en sígarettureykingafólks
og aðeins lítið eitt hækkuð frá
normaltíðni.
Þetta er talið stafa af því, að við
slíkar reykingar fari aðeins lítill
reykur ofan í lungun og út í blóðið.
Hins vegar er krabbameinsmynd-
un í þeim líffærum, sem óhjá-
kvæmilega eru útsett fyrir reykn-
um, álíka og hjá sigarettureyk-
ingafólki. Þetta á við um krabba-
mein í munni, koki, barkakýli og
vélinda. Hins vegar er dánartíðni
vegna krabbameins í lungum, brisi
og þvagblöðru, hjarta- og æðasjúk-
dómum eða hæggengum lungna-
sjúkdómum, ekki verulega aukin.
Áhrif tóbaksreyks
á umhverfi og á pá,
sem ekki reykja
Tóbaksreykur í andrúmslofti er
öðruvísi að samsetningu og magni
en sá reykur, sem sígarettureyk-
ingafólk andar ofan í sig. Hann
veldur þó verulegri loftmengun og
þar sem mikið er reykt og
loftræsting er léleg, getur kolsýrl-
ingsmagnið í andrúmsloftinu auð-
veldlega farið yfir leyfileg mörk.
Auk þess virkar reykurinn ertandi
og getur framkallað einkenni hjá
fólki, sem haldið er t.d. hjarta- og
æðasjúkdómum eða hæggengum
lungnasjúkdómum. Það er því
sjálfsögð tillitssemi af hálfu
reykingafólks að forðast mengun
andrúmslofts í umhverfi þeirra,
sem ekki reykja.
Lokaorö
Á undanförnum áratugum hafa
læknavísindin unnið bug á mörg-
um skæðum sjúkdómum, sem þjáð
hafa mannkynið um aldaraðir og
meðalaldur fólks í þróuðum lönd-
um hefur verulega lengst. Þrátt
fyrir það fellur ennþá margt fólk i
valinn langt fyrir aldur fram og
aðrir þjást af langvinnum sjúk-
dómum, sem gera þeim ókleift að
njóta lífsins á eðlilegan hátt.
I stað sjúkdóma, sem áður þjáðu
mannkynið mest, þ.e.a.s. sjúkdóma
af völdum sýkinga, og læknavís-
indin hafa nú ráð við, hefur tíðni
hinna svo kölluðu menningarsjúk-
dóma aukist mjög í þróuðum
löndum. Margir þessara sjúkdóma
orsakast af þáttum í umhverfi
nútímamannsins, sem sumir eru
þekktir og aðrir óþekktir og sumir
eru sjálfráðir, en aðrir ósjálfráðir
manninum. Ljóst er að mjög
margir þessara sjúkdóma orsakast
af óhollum lífsvenjum og áhrifum
efna í umhverfi, andrúmslofti og
fæðu og á það ekki sízt við um
illkynja sjúkdóma og hjarta- og
æðasjúkdóma.
Læknavísindin hafa fundið upp
ýmsar aðferðir til að kljást við
þessa sjúkdóma, en oftast er
lækningin bæði torveldari og ekki
eins árangursrík og fyrirbyggjandi
aðgerðir gætu verið.
Til þess að auka heilbrigði fólks
í þróuðum löndum verður nútíma-
maðurinn að læra að lifa í sátt við
umhverfi sitt, og ofbjóða ekki
líkama sínum með neyzlu óhollra
efna, og stjórnendum siðmennt-
aðra þjóðfélaga ber að gera allt,
sem í þeirra valdi stendur til að
koma í veg fyrir að mannslífum sé
fórnað á altari gróðafíkinna
tóbaks- og eiturlyfjasala.
Reykingafólk má ekki láta orð
Steins Steinarrs sannast á sér:
„í blekkingum sjálf sfn maðurinn
ferðast og ferst,
og fyrst þegar menn eru dauðir
skiija þeir þetta.“