Morgunblaðið - 28.09.1978, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. SEPTEMBER 1978
Björn Haraldsson, Austurgörðum:
Neyðarkall
i
Deila má um það, hvort rán:
skapur mannsins í gæði fóstur-
jarðar til lands og sjávar hafi
nokkru sinni verið meiri en nú
síðan á landnámstíð. Hitt er aftur
á móti víst, að andstaða og varnir
gegn slíkum ránskap hafa risið
upp og færst í aukana á fleiri og
fleiri sviðum síðustu áratugi og er
það vissulega jákvæðasta hreyf-
ingin í þróun þjóðmála á okkar
tímum. Þessi hreyfing er í sjálfu
sér einlæg og sterk, en aðstaða
hennar er samt sem áður afar
veik. Það er svo skammt síðan að
almenningur í þessu landi leit á
hverskonar ránskap sem sjálf-
sagðan hlut, enda má afsaka þá
skoðun á þeim tímum, þegar
þjóðin átti hungurvofuna yfir
höfði sér.
Segja má, að þróun lífsins
byggist á jákvæðum ránskap gegn
um samskipti tegundanna og
mundi engin án hans. En skefja-
laus ránskapur, sem stefnir að
tortímingu og hvorki fullnægir
þörf né samrýmist skynsemi,,
heldur er sprottinn af neikvæðum
ástríðum, er böl sem þarf að bæta.
Ekki svo, að skilja, að í samskipt-
um tegundanna gæti hvergi óhófs í
ránskap, en því er ekki að neita, að
mannskepnan gengur lengst í
þeim efnum. Náttúruvernd á
sannarlega við raman reip að
draga.
II
í Morgunblaðinu 7. þ.m. birtist
þörf hugvekja eftir rithöfundinn
Theodór Gunnlaugsson frá
Bjarmaíandi undir fyrirsögn,
Óhæfuverk á dögum allsnægta.
Þetta er neyðarkall vegna rjúp-
unnar. Lengi hefur Theodór, þessi
hugfrjói vinur móður náttúru,
haldið uppi vörnum fyrir heiða-
drottninguna prúðu, sem alið
hefur aldur sinn á þessu landi
aldir og árþúsundir og gætt heiðar
þess og fjalllendi ólýsanlegum
unaði. Engin lífvera á þessu landi
hefur sýnt meiri hetjuskap en
ENN virðist sem langur tímí
muni líða áður en niðurstaða fæst
í rannsókninni á dauða sænska
kappakstursmannsins Ronnie
Petersons er fórst í miklum
árekstri á kappaksturshrautinni
í Monza á Ítalíu. að því er
áreiðanlegar heimildir herma.
Armando Spataro vararíkissak-
sóknari, sem hefur með rannsókn-
ina að gera, hefur enn ekki fengið
skýrslur sérfræðinga um ýmis
tæknileg atriði rannsóknarinnar.
Einnig á hann eftir að yfirheyra
„blessuð rjúpan hvíta," né gegnt
jákvæðara hlutverki við uppbygg-
ingu á gróðri landsins. Þó er svo
komiö, að aðeins vantar herzlu-
muninn á að hún deyi út vegna
blindrar morðfýsnar. A opinberu
sviði sjást þess að vísu engin
merki, að rökföst og hógvær rödd
Theodórs um bágindi rjúpunnar
hafi náð eyrum þjóðarinnar. Þó er
engum Wððum um það að fletta, að
svo hefur verið. Allir hafa vitað og
vita með sjálfum sér, að allt er
rétt, sem hann hefur sagt um þetta
mál bæði fyrr og nú. Og nú blasir
sjálf staðreyndin við. Nú á öldungs
skeiði er mál hans heitara en
nokkru sinni. Honum svellur
móður, og það er von. Tómlæti
löggjafanna dugir ekki lengur.
Theodór lýsir með skýrum rök-
um fækkun rjúpunnar frá ótölu-
legri mergð niður í fáa einstakl-
inga, (Hún er komin a.m.k. þrjátíu
sinnum neðar en krónan) og
ástæður fyrir fækkuninni eru
veiðar og landflótti. Allir sem
fylgjast með lífinu í sjónum,
þekkja þau fyrirbæri, að fiskstofn-
ar breyta göngu sinni vegna
ofveiði mannanna. Sama máli
gegndi með flótta rjúpunnar til
annarra landa fyrir tugum ára.
Eftir sátu einstakiingar eins og
dreif eftir heyflekk þó breiðurnar
flygju burt. Og þessa dreif ætt-
jarðarvina rjúpna-þjóðarinnar,
sem sátu sinn Gunnarshólma er
nú verið að ljúka við að uppræta.
III
I gærkvöldi hlustaði ég á þátt
um hrafninn og rjúpuna í hljóð-
varpinu, gat ekki að því gert, slík
voru umsvifin, að mér flaug í hug
staka góðskáldsins:
List er það líka og vinna,
lítið aö tæta upp í minna,
alltaf í þynnra að þynna
þynnkuna allra hinna.
Til þess að koma þessu fóstri
(þættinum) til skila í útvarpinu
voru auk stjórnanda og lesara til
kallaðir þrír sérfróðir menn, sem
flesta ökumennina sem lentu í
árekstrinum en margir þeirra voru
farnir frá Italíu þegar þeir heyrðu
um andlát Petersons. Þá hefur
ítalski ökumaðurinn Riccardo
Patrese enn ekki borið vitni, en
margir keppendanna sögðu
Patrese hafa átt sök á árekstrin-
um. Ennfremur var búið að
fjarlægja flest bílflökin þegar taka
átti til við rannsókn á þeim. Loks
hefur það tafið rannsókn Spataros
að hann hefur einnig með höndum
mál hryðjuverkamannsins
Corrado Alunni sem handtekinn
var fyrir nokkrum dögum.
spurðir voru, þeirra á meðal
tæknifræðingur, sem spurður var
um stöðu rjúpunnar nú til dags.
Jú, það var ekki gott í efni. Vegna
illviðris í einum landshluta tvo
júnídaga 1966 hafði komið sú
truflun á kerfisbundið líf rjúpunn-
ar, að hvorki toppurinn þá eða
næsti toppur á eftir hafði komið til
skila. Þannig er enn tuggin sú
blekking, sem með miklu offorsi
var bórin fram á sínum tíma sem
staðreynd, að fjölgunarhæfni rjúp-
unnar gengi í bylgjum eftir
almanaki og væri svo stórfengleg í
toppunum, að nálega engu skipti,
hvort eða hversu mikið rjúpan
væri veidd. Kenning þessi stríddi á
, móti heilbrigðri skynsemi, en hún
var borin fram í nafni vísinda án
þess svo mikið sem líkur væru
færðar fyrir henni, að því er
mörgum fannst. Hún kom hins
vegar eins og engill af himni
sendur til réttlætingar hinum
skotóðu veiðimönnum, sem
Theodór lýsir í grein sinni, en
þeim til álösunar, sem studdu
málstað rjúpunnar.
Einhver kann að líta svo á, að
hér hafi rjúpnaveiði verið rædd
eingöngu frá tilfinningalegri hlið.
Það er þó ekki rétt. Utrýming
rjúpunnar er tilefni minna orða
fyrst og fremst. Allflestar þjóðir
eru aðstöðu sinnar vegna dæmdar
til að ala og veiða dýr sér til
framfæris, byggja líf sitt á lífláti
dýra. Undan því verður ekki
komist. Rjúpan er ein af okkar
veiðidýrum frá landnámstíð.
Henni er ekki vandara um en
öðrum dýrum, sem voru svo
óheppin að fá þessa óboðnu gesti,
mennina inn í sína friðsælu
paradís endur fyrir löngu.
En rjúpnaveiðin hefur sína
hagkvæmni-hlið. Frá upphafi ís-
landsbyggðar til tuttugustu aldar
hefur rjúpnaveiði verið bjargræð-
isvegur Islendinga, kannski stund-
um sú lífsbjörgin sem dugði, þegar
fauk í önnur skjól. Ætla má, að
síðustu aldirnar hafi rjúpnastofn-
inn staðið í stað í stórum dráttum.
Má vafalaust þakka það vangetu
veiðimanna fyrst og fremst, þó
hitt væri til, að einhverjir hlífðust
við rjúpnaveiði af tilfinningaleg-
um ástæðum. Svo kom að því, að
rjúpnaveiði varð arðsöm tekjulind,
samhliða urðu vopnin fullkomnari.
Þá var ekki að sökum að spyrja.
Sóknin í rjúpnastofninn óx ár frá
ári, áratug eftir áratug uns svo var
komið sem komið er.
Það verður að endurheimta
stofninn, án efa er það hægt. Það
getur tekið sinn tíma, en það er
allt að vinna en engu að tapa. Það
verður að koma rjúpnastofninum
aftur í þá hæð, sem hann var í,
þegar þúsund rjúpur voru á því
svæði þar sem nú er ein rjúpa eða
engin, og það sem merkilegast er,
þetta er hægt að gera án alls
peningalegs tilkostnaðar. Það á að
alfriða rjúpuna, þangað til tak-
markinu er náð. Fyrir löngu hefði
átt að hverfa að því ráði. Það er
langt síðan veiðin í heild borgaði
útlagðan kostnað, hvað þá að hún
jafnaði það erfiði og þann lífs-
háska, sem henni fylgir, því
margir hafa farið sér að voða, týnt
lífi, valdið hörmungum, fyrirhöfn
og fjárútlátum, í sambandi við
þetta óhugnanlega sport. Þegar
svo rjúpnastofninn hefur náð sinni
fyrri hæð, mætti leyfa takmark-
aða veiði að nýju t.d. annað eða
þriðja hvert ár eftir því, hvað
viðkoman leyfði.
IV
Nú á tímum er hvati til veiðinn-
ar hvorki þörf né hagnaðarvon,
heldur einungis veiðigleði, hin
neikvæða gleði af því að deyða,
þegar grant er skoðað. Það mætti
ætla, að þeir sem leiðast til slíks
óhappaverks, að elta uppi síðustu
leifar rjúpnastofnsins væru ekki
hátt skrifaðir hjá þjóðinni, en
þetta er öðru nær. Þeir eru hvorki
meira né minna en viðurkenndar
hetjur dagsins. Skyttirí þeirra er
að verða viðurkennt sem þjóðar-
íþrótt. Fjölmiðlar, blöð og útvarp
flytja æsifréttir af afrekum þeirra
og spennan. um það, hver verði
veiðikóngurinn vex með hverju ári,
sem líður. Það gæti verið í
uppsiglingu metkeppni milli
landsfjórðunga, milli héraða, en
lengi hefur átt sér stað allt að því
manngildiskeppni í rjúpnaveiðum
milli einstaklinga.
Áður voru það einkum landeig-
endur, sem stunduðu rjúpnaveiði,
nú flestir hættir. Þeim er orðið
ljóst hvert stefnir. En aðrir eru
teknir við, íbúar þéttbýlisins.
Líklega í þúsundatali yfir allt
landið raða þeir sér, gráir fyrir
járnum í birtingu hinn langþráða
15. október á rjúpnalöndin um
heiðar og fjöll. Og þessum leik er
haldið áfram fram á vetur, meðan
tíð leyfir og lengur þó. Og þó svo
fari, að hver einasta rjúpa hafi
náðst, sem sézt hafði einhvern
daginn, getur alltaf hent sig að
rjúpa fyrirhittist næsta dag á
svipuðum slóðum. Þær eiga það til
að fljúga milli sveita um nóttina
eða í morgunsárið.
Hér um slóðir eru mikil brögð að
því, að rjúpnaveiði sé stunduð án
leyfis landeigenda og þá alveg eins
þrátt fyrir neitun eða bönn. Og
lítið hefur farið fyrir því áð sektir
kæmu fyrir veiðiþjófnað. Málstað
rjúpunnar og þeirra, sem henni
vilja hlífa er lítið á lofti haldið.
Dauðastríð særðu rjúpnanna
styttir blessaður hrafninn. Al-
menningsálitið er á bandi rán-
skaparins öfugt við það, sem áður
var. „Gæðakonan góða,“ banaði
horuðu rjúpunni og sauð hana og
Jónas Hallgrímsson (1807—1845)
kvað um hefur verið viðbjóður
þjóðarinnar síðan, en nú er kvæði
Jónasar fyrir nokkru horfið úr
skólaljóðum.
V
Meðan ég ér að festa þessi orð á
blað, berst mér athugun frá Héðni
Ólafssyni á Fjöllum í Kelduhverfi,
vísindalega sinnuðum bónda,
áhugamanni um hag rjúpunnar
Thewdór Gunnlaugsson frá Bjarmalandi: g|
Óhæfuverk á
dögum allsnægta
Jv.'gja má, að á síAasts árattig
haíi líffttö m«r» hu^Arfttrsþreyc-
ía«, meðai fftl. þioðaftníiaf, á giidí
ttmkvtrfit »í«w, en nokkm jtíBtti
áftur, frá p«i iand byggdiat I>«r er
fyrst fremst verxt auktrtn
sktinítíií'ur 'a j>ví fave óomttujiejía
'■ núMf, virðí það t>r 3ð yibbtM'A 5>ví
‘ jafovægí, wtn múðir ht-fttf
‘ áv*ilt ImtAst vjð að stkapa, í ííntt
1 /fðk-nda rðtí, þa.i arm holttjgjus^a,
aúiif lífkns ttg ífzudans. vr þö
aíilaf fcáð.
Þr-asi h«garíarsbn>ytí»í{ er nft
fátin ft-liwsl. í rrrfti — orftrnu.
Náttóruvmní Óttinri vift hi»
gtri*v»>n-.: eyftintpirófi, *»»m þjöð-
irttár hiftí'/ifi iiú i auga ví<\ <% \>».s
hAía 4 íxfíat ef f fM». mmk.
ou fltwtar kyrn*( í cinhvr-rfi
mynd, hefuf orftíft til þfcw aft nfia
k xamtakaiaÁtt i«>ir: a c«t viija tíí aft
f Itaaií u<-«r. h«u«»ni. t þvi
| -amitamii kcnna í htigAf-.n
iueð iíh, aft (ík kí fyifti ttofakttð
Ky tttti ttkkar íahnúí'mn ttf: fæaá •
ftgttarhfittttt, *et» vöhht ftfs-
bæi t ttfeg; i mf-ngttn. á ýmsum
stttftutti. hafs vakíft >.% skvrpf
skiittíng okknr á «íet.V.1 vvrðrrosrt-
-. itfíin% í ttkksf kmra fsutéi fh
í þ.tr fyr*i aft ttr-íja hrv'inr loft.
J hreifti vattt. ficiUr iíftdír og nmrxt
ra, sem krsfat: miri imtmw*
rifs httfuttt á'ftttr sýttt
fcttiftttír-iA-s Mwoitrt ftl?« Hfi. bn.-fti
' i ir>nd: «« i sjft-
V<«ýi>:fuiSiHfÍ t tt'f tx<-V,-: sr
^ þvíttJ ttii»rf«verfattm, sent '(ruenm
,t'r« víft mofttir uúttim og 1»“*-
«ft vitt iátam mkktiö » sWófsft Qk
Httiíft vift «m ttvl «r fxtft ríjísvk-ya
ti'kið hnrmerifií aft á tttftosltt
•idum hefur s srjusð haftdraft
tesr.-.iiíUi:;-, áí{»gi-.’.m o* fttrfjntiín>t
véríft f'iOriytú & okksr jttrð
mannnví-kh.im fjg þaft, iem fyntt
: ffs-mat httfur kmíft »»»tt»n ttí
þvf dr4jtí» |aúr þá áJykrttn að
sáknift iinfí vvnftenn rneiri. Oihtrr>
*Mi þtt aft vttf6 ijttfrt.. aft þvf fk'írí,
**m rjttpttfnaf ero, því aoð'-eldftra
wr fyrir veiðiffter.n að ná þftm, vift
venjwtsjíttr aftstæðijf. þðtt ekki
heffto þttír þk annað en fmfuraa ti!
j»ð faoftt stg um. 0j? ts! ím* s* feö-i
~ fttsattát góftnr — festir þem »fft
fremttr i isinni. þa w. margae <>g
nruggar httijj-.iidtr fyrir að oft
vaf j«-» míkift sf rjópom, tsf faér
t Þsngeyjamýslam, bmftl fyrir mi
eftir síftustu aldamðt, aft ðhæU
ítrf. rjtípan hfor orðið »ft þoia,
siftuato Sttxtiii árin, aí vðitjwm
mannit o® mftðcr náti.úra. Er þá
fyrst aö vfkja aft framkomo akkar
niftustu áratufeina Hán «• vi«*u-
’æga i: rriíiu«sun arwrðar; fyrír það,
aft víft meanirnír slátuui af því aft
vttfu vstrusl:: verur jarftafinnar og
þ«r á ofaa skapsftir í gafts myml.
Þ*r ftiiryfftingar ttiu þft *nft
íiæpnar, þvt svo oft t-ruo; vift
sivárlftjpt núnntíir & að vtft m*r>n-
irntr sétitn grimmusfu «fýrín. st-m
ittíð hefur skapaft. Mttn ftfviftan-
'j'J
>'ift T
(>au 1
Iféki'-l
hefftj vttiftft »ð faí»U J'íft minnsí
r-í«a oítíii. nftan vift ftverjn 4»»>
sem tær vsr sjáai'ttr-g s s-i, áfi.
iffogvusúi heimiídír um faáll-
afkonio.
tegu reyr>«#t erfttv sft k-n brigft>.:t
& !>>aft
Mrft k.tout'r-fta v>'rfti:m víft þð sft
játs — þráu fyrir aiía vjfs«titt»ífta
rrifft feátJttt'uj aine hsfa
vor.trnar^
Sttst.ír f»W
Monza-slysið órannsakað
Mflanó. 26. septombor. AP.
raöauglýsingar — raöauglýsingar — raöauglýsingar
....— ...............................................—-
Gróðurhúsaeigendur
Höfum takmarkaðar birgðir af gróöurhúsa-
gleri, stæröir 60 x 90 cm og 60 x 138 cm.
Glerslípun & Speglagerö h.f.
Sími: 1-51-51.
Halló Halló
Verksmiðjuútsalan
Síðasta tækifæri í dag og á morgun. Stuttir
og síðir kjólar. Allt á að seljast á 4.500.-.
Pils og blússur, þykkar kvensíöbuxur á
1.500.-. Hliöarperlufestar, nælur og hringir,
slæður og treflar. Gammosíubuxur. Þykkar
herrapeysur á 3.500.-. Dömu- og herrarúllu-
kragabolir, allar stæröir og litir og margt,
margt fleira.
Lilla h.t
Víöimel 64.
Póstsendum. Sími 15146.
Nálsflokkar
Reykjavíkur
Innritun alla daga kl. 15.00—18 fram til 4.
október.
Innritunarstaður: Miöbæjarskóli.