Morgunblaðið - 02.11.1978, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 2. NÓVEMBER 1978
13
Afmœliskveðja:
Guðbjörg Guðmunds-
dóttir frá Seyðisfirði
Á síöari áratugum hefur hug-
takið stéttaskipting á Islandi
stundum borið mjög á góma i
opinberum umræðum hérlendis.
Sýnist þá oftlgea sitt hverjum eins
og gengur, og hafa menn skipzt í
tvo mjög andstæða hópa í afstöðu
sinni til þess, hvort þetta annars-
alkunna evrópska þjóðfélagsfyrir-
brigði sé yfirleitt til hér á landi.
Sumir fullyrða, að íslenzkt þjóð-
félag skiptist nákvæmlega í stéttir
eftir atvinnu manna rétt eins og
tíðkast í öllum öðrum Evrópulönd-
um og reyndar víðar. Oft hefur þó
mátt ráða vissa pólitíska ósk-
hyggju bak við þær fullyrðingar.
Aðrir og gætnari menn vilja aftur
meina, að starfsskipting íslend-
inga stíi þjóðinni engan veginn
sundur í slíka andstæða hópa eins
og enn þann dag í dag tíðkast í
stéttskiptum þjóðfélögum ekki
einungis i Evrópu heldur víðast
hvar í heiminum. Þar er enn
algengt og þykir eðlilegt, að
mannleg og menningarleg sam-
skipti verði sáralítil eða alls engin
milli fólks af ólíkum þjóðfélags-
stéttum, þótt af sama þjóðerni sé.
Sú íslenzka hefð og það lífsvið-
horf að meta einstaklinginn fyrst
og fremst eftir manngildi hans,
eðliskostum og persónuleika, en
síður eftir atvinnu og tekjuöflun,
hefur verið þessari þjóð hin mesta
gæfa, og þetta íslenzka viðhorf
gæti sannarlega verið mörgum
öðrum þjóðfélögum til beinnar
fyrirmyndar.
í dag er Guðbjörg Guðmunds-
dóttir, Austurgerði 10 hér í borg,
áttræð. Hún er íslenzk alþýðukona
og íslenzkur höfðingi í einni og
sömu persónu; henni hefur alls
ekki orðið skotaskuld úr því að
sanna það dagsdaglega bæði í
atgervi og verki á löngum starfs-
ferli, að allar tilraunir þjóðfélags-
fræðinga og pólitíkusa til að skipa
íslendinga í þjóðfélagsstéttir eða
-hópa stranda á persónuleikanum
sjálfum. Þau störf, sem Guðbjörg
hefur stundað um ævina, eru þæði
mörg og margvísleg, og alltaf
unnin af trúmennsku og af djúpri
virðingu fyrir vinnunni sjálfri.
Fyrir utan það lítilræði að sjá um
sitt eigið stóra heimili á Seyðis-
firði og koma 6 börnum til manns,
voru sífelld störf á heimilum
annarra, fiskvinna á reitunum,
ræstingar sem fast starf, stór-
þvottar á mörgum mannmörgum
heimilum, fæðissala og sífelld
störf að félagsmálum ýmiss konar
í meira en 5 áratugi. Og inn á milli
var svo tekið eitt og eitt barn í
fóstur í eitt ár, tvö eða þrjú, eftir
því sem ástæður aðstandenda
barnsins voru. Hún hefur alla tíð
unnið hörðum höndum. Vinnan er
henni í senn nautn, skylda og
nauðsyn. Æðsta köllun Guðbjarg-
ar í þessari jarðnesku tilveru er að
gera öðrum allt það gagn og allt
það gott sem kraftar hennar
frekast leyfa.
En hvað þá með hana sjálfa og
hennar eigin hagsmuni? kynni
einhver að spyrja. Guðbjörg
mundi áreiðanlega hlæja dátt, ef
þessi spurning væri borin upp við
hana: „Verið ekki áhyggjufullir
um líf ykkar, hvað þið eigið að eta
eða hvað þið eigiö að drekka eða
hverju þið eigið að klæðast. Gefið
gaum að liljum vallarins, hvérsu
þær vaxa; þær vinna ekki og þær
spinna ekki heldur, en jafnvel
Salómon í allri dýrð sinni var ekki
búinn sem ein þeirra ... Fyrst Guð
nú skrýðir svo gras vallarins, sem í
dag stendur, en í morgun verður í
ofn kastað, skyldi hann þá ekki
miklu fremur klæða ykkur, þið
lítiltrúaðir?"
Foreldrar Guðbjargar voru þau
hjónin Arnbjörg Jónsdóttir, ættuð
frá Melshúsum á Akranesi og
Guðmundur Erlendsson bátasmið-
ur, sonur Erlends stórbónda á
Jarðlangstöðum í Borgarhreppi á
Mýrum. Þau hjón stofnuðu heimili
á Seyðisfirði skömmu fyrir alda-
mótin og varð 8 barna auðið, en af
þeim komust aðeins tvö til
fullorðinsára, hin 6 dóu flest í
æsku, en ein dóttir þeirra, Guðrún,
andaðist rétt um tvítugsaldur.
Guðbjörg er fædd á Seyðisfirði 2.
nóvember 1898, en Erlendur bróðir
hennar, nú búsettur í Kópavogi, er
nokkrum árum yngri. Þau systkin-
in voru alin upp á góðu og
guðhræddu heimili og þágu þar
sitt aðal veganesti fyrir síðari
lífsleið: guðsótta, trú á göfgi
mannsins, vinnusemi og aftur
vinnusemi, sparnað og nýtni. Þetta
var þeim innrætt rækilega,
systkinunum.
Sem barn var hún send til
sumardvalar upp í Finnsstaði í
Eiðaþinghá á Fljótsdalshéraði, og
hjá Jóni á Finnsstöðum og fjöl-
skyldu hans átti hún góðu einu að
mæta og hefur minnst Finnsstaða-
fjölskyldunnar æ síðan með mikilli
hlýju og vinsemd, og Héraðið
sjálft á alltaf sérstök ítök í huga
hennar.
Daginn eftir að hún fermdist
hjá síra Birni á Dvergasteini í
Seyðisfirði, var hún ráðin til
starfa á heimili Friðriks Wathnes,
sem bæði var með fjölmennari og
menningarlegri heimilum í Seyðis-
fjarðarkaupstað á þeim árum. Á
því heimili mótaðist Guðbjörg líkt
og í góðum skóla, nam þar margt
bæði til munns og handa, og
öðlaðist sennilega meiri félagsleg-
an þroska og meira víðsýni hjá
þessari góðu og velmenntuðu
fjölskyldu heldur en margt ungt
fólk á hennar reki, þótt gengið
hefði í formlegri skóla innanlands
eða utan.
I því umhverfi og samfélagi, þar
sem Guðbjörg ólst upp sem barn
og unglingur, var hvorki að finna
deyfð né drunga. Á áratugunum
um og eftir aldamótin síðustu átti
Seyðisfjörður allmarga mikla og
glöggskyggna athafnamenn; at-
vinna var þar næg og bæjarlífið
fjörugt og fjölbreytt. Strax sem
unglingur sá Guðbjörg fyrir sér
hverju dugnaður og þor einstakl-
ingsins gat áorkað við að þoka
íslenzkum atvinnuvegum stöðugt í
framfaraátt og gera þá þjóðar-
heildinni arðbærari. Séyðisfjörður
var á þessum árum í beinni og
nánari tengslum við meginland
Evrópu en flestir aðrir staðir á
íslandi, því skipin sigldu oftast
beint á milli Seyðisfjarðar og
hinna ýmsu hafna í Evrópu. Margs
konar menningarlegar hræringar
bárust því furðu fljótt til Aust-
fjarða yfir pollinn frá Evrópulönd-
um, og þá einkum til Seyðisfjarð-
ar: Ný pólitísk viðhorf, félagsleg
samtök verkamanna, ný tækni,
nýr hugsunarháttur og — ný tízka.
Atorkumenn frá frændþjóð okkar,
Norðmönnum, höfðu sezt að á
Seyðisfirði og boðuðu austfirðing-
um nýja tíma í útvegs-, verzlunar-
og öðrum atvinnumálum. I broddi
fylkingar var Wathne fjölskyldan,
sem Guðbjörg átti eftir að hafa
náin og góð kynni af. Hjá
Wathnesfjölskyldunni var Guð-
björg alls um 6 ára skeið eða allt
til tvítugs. Þau bönd gagnkvæmr-
ar vináttu og virðingar, sem hún á
unga aldri tengdist þessu góða
fólki, hafa aldrei rofnað síðan.
Árið 1918 giftist Guðbjörg Jóni
Árnasyni skipstjóra, og bjuggu
ungu hjónin fyrstu búskaparár sín
á Seyðisfirði, um 1921 fluttust þau
búferlum til Mjóeyrar við Eski-
fjörð, en Jón var þá skipstjóri á
skipi, sem gert yar út þaðan. Eftir
um þriggja ára búsetu á Eskifirði
fluttust þau aftur heim til Seyðis-
fjarðar, og árið 1929 keyptu þau
hjónin húseignina Austurveg 13 á
Seyðisfirði, og þar bjó þessi stóra
og glaðværa fjölskylda í 18 ár. Enn
þann dag í dag muna eldri
Seyðfirðingar þetta hús sem hið
gamla heimili Jóns og Boggu. Þau
hjónin eignuðust 6 börn, sem öll
komust upp og urðu góðir og nýtir
menn. Elzti sónur þeirra, Geir,
fæddist 1919, hann er nú búsettur í
Seattle í Bandaríkjunum.
Jakobína, f. 1921, Arnbjörg, f.
1923, Guðmundur, f. 1925, Bjarni,
f. 1928, — hann er einnig'búsettur
í Seattle —, yngstur er Jónas, f.
1942. Öll eru börnin fædd á
Seyðisfirði, nema Arnbjörg, sem
fæddist á Eskifirði. Fjögur þeirra
eru búsett hér í borginni.
Guðbjörg hóf snemma afskipti
af félagsmálum og vann þegar sem
ung kona mikil störf fyrir verka-
lýðsfélagið Fram á Seyðisfirði, auk
starfa í kvenfélagi bæjarins. Þau
Guðbjörg og Jón fluttust búferlum
til Reykjavíkur árið 1946 og
bjuggu fyrstu tvö árin hér í bæ að
Vesturgötu 22, en um tveim árum
síðar fluttust þau í nýbyggt hús á
Nesvegi 50, sem þau byggðu ásamt
Guðmundi syni sínum.
Eftir að til Reykjavíkur kom
urðu afskipti Guðbjargar af
félagsmálum enn meiri en áður.
Hún gekk í verkakvennafélagið
Framsókn, Alþýðuflokksfélagið og
Kvenfélag Alþýðuflokksins og öll
þessi félög hafa notið mikils góðs
af störfum hennar gegnum árin.
Þá hefur hún um langt árabil verið
virkur meðlimur í Félagi aust-
firzkra kvenna í Reykjavík og
verið formaður í basarnefnd þess
félags í marga áratugi. Þing
Alþýðusambands Islands hefur
hún setið í um 20 ára skeið. I
félaginu Vernd hefur hún verið frá
upphafi þess.
Allt hennar líf hefur verið eins
konar krossferð gegn rangsleitni
innaa þjóðfélagsins og gegn hvers
konar kúgun á þeim, sem á
einhvern hátt mega sín minna í
samfélaginu. I þeirri ævilöngu
baráttu fyrir göfugum málstað
hefur Guðbjörg aldrei látið deigan
síga, og alltaf þótt það sjálfsögð
skylda sín að hlaupa persónulega
undir bagga með þeim, sem á
einhvern hátt stóðu höllum fæti.
Hvar sem var og hvenær sem var.
Vafalaust fylla vinir þessarar
konu og kunningjar um land allt
þúsundin tvö og vel það, en engum
þeirra mundi svo mikið sem koma
til hugar að reyna að marka
Guðbjörgu Guðmundsdóttur ein-
hvern þjóðfélagslegan bás eða
stétt. Það væri þá helzt að menn
teldu þessa konu vera nokkurs
konar þjóðfélagslega stétt út af
f.vrir sig, engri annarri lík. Til þess
er persónan nægilega stór í
sniðum, svo margþætt hennar
ævistarf, svo margslungin þau
tengsl sem liggja á milli hennar og
fjölda landa hennar, fátækra sem
ríkra, mektugra sem lítils megandi
í þessu litla þjóðfélagi okkar.
Á áttræðisafmælinu í dag er
Guðbjörg enn sem fyrr óvenju fríð
kona, hávaxin og beinvaxin,
höfðingleg í fasi og kvik í hreyf-
ingum. Af allri hennar persónu
stafar birtu og lýsir óendanleg
góðsemi, sem laðar alla, jafnt unga
sem aldna, að henni og hennar
heimili. Hún treystir Guði og berst
sífellt hinni góðu baráttu við að
milda allt sitt umhverfi, líkna
öðrum og bæta mannlífið.
Megi Island ætíð eignast margar
svo góðar dætur sem hána og svo
hollar hendur sem hennar.
Lif þú heil, góða frændkona!
H.V.
Morgunhaninn
f rá philips