Morgunblaðið - 02.11.1978, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 2. NÓVEMBER 1978
Gunnar Bjarnason, ráðunautur:
Margþættir
möguleikar
hrossabúskapar
> Hross hafa frá fornu fari haft
nokkra sérstööu meðal búfjár-
teííunrianna. Snemma á öldum
skipa þau háan sess meðal t'oða,
þau orka á hugm.vndaflug manna
o(í ímyndunarafl. Næjíir í þessu
sambandi að minna á fornar
saiínir sunnan úr Evrópu um
kentára ok skáldfákinn Pepasus,
eða úr Kermanskri forneskju á
safjnir af Sleipni hinum áttfætta,
tilkomu hans o>í fæðinfju, eða
sólareykin Da(í 0(í Nótt.
Sem reiðskjóti, er veitir
riddaranum yndi o(; skapar hjá
honum metnað og íþróttaranda,
eða sem vinnufélaKÍ á akrinum eða
við flutninfía á lanfjleiðum, tenjíist
hesturinn manninum andleRum
höndum ok tilfinnanleKum. Nota-
(íildi hrossa hefur víðast hvar
verið markað af þessu samstarfi
manns ok hests. Af sömu ástæðu
hefur það orðið fólki á ýmsum
stöðum ÓKeðfellt að neyta afurða
af hrossum, og fer sú kennd
manna að einhverju leyti eftir
trúarskoðunum o« neyzluvenjum í
sambandi við þær.
Auöveldara aö vinna
markaö fyrir hrossa-
kjöt en kindakjöt í
löndum Evrópu
A síðari árum hafa rannsóknir
sýnt, að hross eru hagkvæm
búfjártegund til ýmiss konar
framleiðslu oþ eru að ýmsu ieyti
sambærilefí við nautgripi til kjöt-
Of> mjólkurframleiðslu. Vil éf> hér
vitna til skýrslu, sem N. Anashina,
tilraunastjóri á rússnesku hrossa-
rannsóknarstöðinni í Ribone, hélt
á ársþinfíi Búfjárræktarsambands
Evrópu í Brússel 22.—28. ágúst
1977. Um fíæði hrossakjöts segir í
skýrslunni: „Rannsóknir á hrossa-
ræktarstofnuninni hafa leitt í Ijós,
að hrossakjöt hefur mikið líffræði-
le^t ofj nærinf;arfræðileKt Kddi
(biolofjieal and alimentary value).
I því er sérlega mikið protein, allt
upp í 21—23%. Proteinið hefur
mjöK haffkvæma samsetningu
aminósýra. I samanburði við
nautakjöt, sýna rannsóknir á
þessum tveimur kjöttegundum
eftirfarandi niðurstöður:
amínósýran histidine Hrossakjöt 6,9% Nautakjöt 2,0%
amínósýran methionine 1,6% 1,5%
amínósýran fenyl-alanine 1,2% 0,8%
amínósýran threonine 1,6% 0,8%.
protei.i gæðaindex 6,6 4,7
Kjöt af öldum hrossum hefur að
jafnaði 5—8% feiti, en í einstökum
tilfellum allt að 20%.. Hrossafitan,
sem hefur góð áhrif á meltingu, er
verulega frábrugðin feiti af öðrum
húsdýrum að efnasamsetningu og
gerð. Hrossafitan hefur mikið
magn af „lífsnauðsynlegum fitu-
sýrum“. Sem dæmi má nefna, að í
hrossalitu eru 22% línólsýra, en í
svínaíitu 8.5% og sauða- og
nautafitu 1%. Af línolensýru
hefur hrossafitan 17%, en
svínafitan 1,5% og fita jórturdýra
þýzkumælandi löndum eða í
Skandinavíu.
Samanburður á
kjötframleiöslu hryssa
og holdanauta
En lítum nú lauslega á kjöt-
framleiðslumöguleika hryssunnar
miðað við holdanaut og berum þá
um leið saman við eldi á kálfum og
Noregi (Mellomkalv af N.R.F.
kyni/ skandinavísk Airshire
blanda) og ekki íslenzkra kálfa til
Gunnar Bjarnason
1%.
I heild er kjötframleiðni hrossa
ekki minni en kjötframleiðni
nautgripa. Sérstakar rannsóknir á
þessu sýndu, að að/sláturvigt
(fall) vel alinna nrossa er
56—52% og kjötvigtin er 70—75%..
Ennfremur segir í skýrslunni:
„Þrátt fyrir hina almennu stefnu
að fækka hrossum í landi okkar
vegna aukinnar véltækni, hefur
fjöldi stóðhrossa til kjötfram-
Ieiðslu (taboon horse population) í
suður- og austurhéruðum landsins
stöðugt farið vaxandi og mun vaxa
enn samkvæmt nýlega gerðum
rannsóknum".
I mörgum Evrópulöndum er
hrossakjöt eftirsótt og víða lítið
verðlægra en nautakjöt, t.d. í
Belgíu og Frakklandi. Hér á landi
er orðinn stór hópur hrossakjöts-
neytenda, þótt við höfum ekki enn
tileinkað okkur hina fullkomnustu
meðhöndlun kjötsins til að gera
það að sams konar hnossgæti og
það er í fyrrnefndum löndum. Það
er tilgangslaust að deila um smekk
manna, og það tekur ætíð langan
tíma að ryðja nýjum matvælum
braut inn á stóra markaði, en vel
gæti ég trúað því, að auðveldara
væri fyrir okkur að vinna markaði
fýrir hrossakjöt í Belgíu og
Frakklandi en fyrir kindakjöt í
íslenzkt folald 5 mán. I íslenzkur kálfur 5 mán. II Norskur „mellom- kalv“ 4 mán. III Holda- kyn 5 mán. IV
1. Sláturþyngd 90 kg 50 kg 70 kg 60 kg
2. fóður dilkur dilkur
Ffe: 210 280
þar af: nýmjólk 100 kg 100 kg
undanrenna 660 kg 840 kg
Hey og kjarnfóður 60 Ffe 100 Ffe
kiötframleiðslu. Miðað er við 4—5
mánaða eldi:
Holdaeldi fram yfir fyrstu 5
mánuðina verður í öllum tilvikum
að meira eða minna leyti inni-
fóðrun á fyrsta vetri, hvort sem
um er að ræða naut eða hross, og
þynging eftir þessa fyrstu 5
mánuði, sem er hagkvæmasti
vaxtartíminn, mun í flestum
tilvikum gera lítið meira en að
borga tilkostnaðinn, eins og nú er
dæmið með íslenzka kálfinn (dæmi
II), þá mun láta nærri, að fóðrið,
sem þarna er tilgreint muni nú
kosta um 65.000.— Miðað er við
110 kr. verð á nýmjólk og 80 kr.
verði á undanrennu. Þetta gerir
um 1300 kr. fóðurkostnað á
framleitt kg af kálfakjöti. Hins
vegar má lækka þennan kostnað
með því að nota „gervimjólk“.
Hryssur mjólkaðar á
tveggja tíma fresti
allan sólarhringinn
Önnur athyglisverð framleiðsla,
sem hrossin geta gefið af sér, er
þvag úr fylfullum hryssum. Úr
þvaginu eru unnir steroidar
(kynhormónar) til lyfjafram-
leiðslu. Þessi þvagvinnsla er
stunduð í miklum mæli í sumum
héröðum erlendis t.d. í Belgíu og
þykir svara vel kostnaði. Hér á
landi mætti víða sunnanlands í
stóðsveitum stunda þessa þvag-
vinnslu. Þvagið tæmist í poka, sem
festir eru við hryssurnar. Pokarnir
eru svo tæmdir daglega.
I nokkrum löndum, aðallega í
sumum ríkjum Sovét, er stunduð
kaplamjólkurframleiðsla á sér-
hæfðum mjólkur-stóðbúum.
Kaplamjólkin er hollari börnum
og fólki almennt en mjólk af
jórturdýrum, því að kaplamjólk er
albúmínmjólk eins og kvenna-
mjólk. Hryssur komast í háa nyt,
ársnytin getur verið 3000—4000
kg. en það þarf helzt að mjólka
þær á tveggja tíma fresti allan
sóiarhringinn. Rússar framleiða
sérstakar mjaltavélar fyrir hryss-
ur. Hérlendis var það algengt fyrr
á tímum, að veikburða börnum var
gefin kaplamjólk. Það þykir sann-
að í Rússlandi, að börn, sem alin
eru á kaplamjólk fá síður berkla,
mislinga og skarlatsótt en hin,
sem fædd eru á kúamjólk.
Aðeins um 10% fæddra
folalda hafa eiginleika
til að verða gæðingar
Hrossarækt okkar íslendinga
hefur um 25 ára skeið byggst á
framleiðslu reiðhesta og kjöts.
Þessi framleiðsla getur vel farið
saman, því að verulegur hluti
fæddra folalda verður að flokkast í
eins konar úrkast, hefur ekki
sköpulag eða útlit fyrir að geta
orðið söluhæfur reiðhestur. Að ala
upp hæpin hestefni er jafn dýrt og
að ala upp örugg hestefni, og það
getur aldrei svarað kostnaði.
Kynbæturnar stefna í þá átt að
auka hlutfallslíkur fæddra folalda
með reiðhestaeðli, en ég hef nýlega
gert þá áætlun miðað við ástand
íslenzka hrossastofnsins í dag, að
af fæddum folöldum í landinu hafi
aðeins um 10% eiginleika til að
verða gæðingar (ca. 500 hross)
önnur 20%. hafi nothæfa reið-
hestakosti (ca 1000 hross) um 30%
hafi nothæfa brúkunarhrossa
hæfileika (ca 1500 hross), þ.e.
viljalítil og gangtreg hross með
nothæft lunderni (kergjulaus) til
vinnu t.d. við garðyrkjustörf og
akstur, eða sem barnahross og
„þjálfunarhross“ fyrir fatlaða
(hippotherapy). Það sem þá er
eftir, um 40%. (ca 2000 folöld) eru
lítils virði og aðeins til afsláttar
nýt. Með öflugu kynbótastarfi má
á tiltölulega skömmum tíma bæta
þessa flokkun verulega, t.d. í
hlutfallið 20% gæðinga og 30%
nothæfa reiðhesta, og það starf
borgar sig bæði fyrir bændur og
þjóðina í heild.
Reiðhestarækt og
kjötframleiösla
getur vel farið saman
Reiðhestarækt og kjötfram-
leiösla getur vel farið saman, þar
sem i báðum tilvikum þarf að velja
vefjaþurr og vöðvamikil hross til
undaneldis en forðast skvaphross-
in, sem safna fitu í undirhúðarvef
og makka. í sambandi við þess
háttar ræktunarmarkmið þyrfti
að taka upp nýbreytni í vinnu-
brögðum, sem fælist í því að fá
sérfróða menn til að aðstoða
bændur við val líffolalda á haust-
in. Það er auðvelt að greina
sköpulag og ýmsa eðliskosti reið-
hesta í haustfolöldum, og í slátur-
húsum á haustin hef ég oft séð
gæðingsefni bíða byssunnar, en
samtímis lufsast víða hæfileika-
laus folöld heima í högum.
Eins lengi og sögur herma hafa
Islendingar gefið og selt hross úr