Morgunblaðið - 28.11.1978, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. NÓVEMBER 1978
Enn um glæp
Maj Sjöwall og Per Wahlöö:
MAÐURINN A SVÖLUNUM.
Skáldsaga um glæp.
Þráinn Bertelsson þýddi.
Mál og menning 1978.
Að þessu sinni lýsa þau Maj
Sjöwall og Per Wahlöö leit
þeirra Martins Becks
rannsóknarlögreglumanns og
félaga að kynferðisglæpamanni
sem stundar iðju sína í lysti-
görðum Stokkhólmsborgar. *
Eins og allar bækur Sjöwalls
og Wahlöös styðst þessi að
nokkru leyti við sannsögulega
atburði. Nákvæmar umhverfis-
lýsingar þeirra eru með
fádæmum og í heild sinni eru
bækur þeirra glæpasögur af því
tagi sem í senn eru samfélags-
lýsing og listræn skáldverk.
Maðurinn á svölunum
Maj Sjöwall og Per Wahlöö
Maðurinn á svölunum er
þriðja bókin sem kemur út í
íslenskri þýðingu í bókaflokkn-
um Skáldsaga um glæp. Þráinn
Bertelsson hefur þýtt þessar
bækur á lipurt mál. Þýðingar
staðarnafna mætti ef til vill
gagnrýna svo og ýmislegt sem
orkar tvímælis, en aðalatriðið
er að Þráni hefur tekist að
miðla hinum rétta andblæ
sagnanna.
Maðurinn á svölunum segir
frá því hvernig ósköp venju-
legur maður, meira að segja
viðkunnanlegur, fremur sví-
virðilega glæpi. Fórnarlömbin
eru stúlkubörn. Til skýringar er
þess freistað að skoða æviferil
hans, ekki síst það sem mestu
hefur valdið um að gera hann
einrænan.
Sjöwall og Wahlöö eru þekkt
fyrir að gagnrýna vinnubrögð
lögreglunnar og gera það einnig
að þessu sinni. Miskunnarlaust
er flett ofan af hrokagikknum
Bðkmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
Gunvald Larsson sem er
ljóshærður og afturkembdur
með vatnsblá tortryggin augu.
Þessi lögreglufulltrúi sést ekki
fyrir í starfi sínu og liggur við
að hann eyðileggi allt fyrir þeim
sem hafa meiri greind til að
bera. I þeim hópi er Martin
Beck sem kemur fólki þannig
fyrir sjónir að hann sé sveita-
maður á ferð í höfuðstaðnum.
Annar er Kolberg sem skilur vel
að það skuli vera erfitt að fá
menn til starfa í lögreglunni:
„Maður hlýtur að vera ruglaður
að gerast lögga“.
Meðal þeirra bóka Sjöwalls og
Wahlöös þar sem hvað harðast
er deilt á lögregluna er Maður-
inn á þakinu sem Ólafur Jóns-
son hefur lesið í þýðingu sinni í
útvarp. Einnig sýndi Austur-
bæjarbíó samnefnda kvikmynd
fyrir nokkru.
Að mínu mati er Maðurinn á
svölunum sú bók í bókaflokkn-
um Skáldsaga um glæp sem er
hvað mest spennandi. Hún er
hnitmiðuð og vel byggð saga
samin af mikilli innsýn í heim
lögreglumanna, sakamanna og
hins almenna borgara. Hún er
m.a. athyglisverð fyrir það að
vara við því uppátæki fólks að
taka lögin í sínar hendur, sýnir
hvað tilfinningasöm afstaða
fjöldans er oft vanhugsuð og
hættuleg.
I sakamálasögum er okkur oft
sýnt fram á það hvernig smá-
vægilegir hlutir, lítilfjörleg
atvik, geta orðið til þess að
upplýsa glæp. Þannig kemst
upp um manninn á svölunum að
gömul lasburða kona gerir sér
það til dundurs að kíkja út um
gluggann sinn með sjónauka.
Það er hún sem gefur þá
vísbendingu sem úrslitum
ræður. Bækur þeirra Sjöwalls
og Wahlöös eru einmitt fullar af
smáatriðum sem mynda þá
heild sem gerir góða sögu.
Bækur þeirra svipta menn
hetjuljóma, en í lýsingu sinni á
kostum manna og göllum,
styrkleika og veikleika verða
sögupersónurnar fólk sem vert
er að kynnast og enginn fær leið
á.
Félagasamtök 1000 fm
Til sölu er byggingaréttur fyrir 1000 fm hæö á
góöum staö í austurborg. Öll gjöld greidd.
Teikningar fyrir hendi. Sérstaklega hentug fyrir
félagastarfsemi. Upplýsingar aöeins veittar á
skrifstofunni.
Magnús Hreggviösson viðskiptafræöingur.
Síðumúla 33.
Símar 86888 og 86868.
Jóhann J.E. Kúld>
í STILLU OG STORMI.
Upphaf Kúldsævintýra.
Ægisútgáfan 1977.
Jóhann J.E. Kúld.
SVÍFÐU SEGLUM ÞÖNDUM
ÍSIIAFSÆVINTÝRI.
Ægisútgáfan 1978.
Upphaf Kúldsævintýra er
undirtitill minninga Jóhanns
J.E. Kúlds sem hann kallar í
stillu og stormi.
Bókin segir frá bernsku og
æsku Jóhanns á Ökrum í Mýra-
Jóhann J. E. Kúld.
norskum skipum, lýsa veiðum
við Grænland og víðar og eru
kryddaðar með lýsingum sjó-
manna á svaðilförum og
skemmtunum í landi. Ekki
verður sagt að stíll Jóhanns sé
skipulegur eða málið fágað að
hætti fagurkera, en í staðinn
fáum við lýsingu manns sem
þekkir sögusviðið og er umhug-
að um að sýna okkur rétta mynd
af lífi sjómanna.
Ég las Svífðu seglum þöndum
og íshafsævintýri mér til
ánægju. Einkum vil ég nefna
kaflann Norðurförin sem er
litrík frásögn af lífi atvinnu-
Kúldsævintýri
sýslu, lýsir fyrstu sjómennsku-
árum hans og dvöl í Reykjavík
þar sem hann m.a. lærði bók-
band og lýkur á því að skútuöld-
in er kvödd árið 1923. En áður
hafði Jóhann kynnst skútulífinu
sem var oft „harður en lær-
dómsríkur skóli" eins og hann
kemst að orði.
Eins og að líkum lætur fjallar
Jóhann um minnisstætt fólk
sem hann kynntist. Hann var til
dæmis hestasveinn hjá Jóhann-
esi Nordal, föður Sigurðar, sem
hafði farið með tvær hendur
tómar til Ameríku, en snúið
aftur eftir sjö ár efnalega
sjálfstæður. Jóhannes kenndi
Jóhanni þá lífsspeki sem rúmast
í eftirfarandi orðum: „Vonbrigði
eru til að sigrast á þeim, vinur
minn, og lífið er þess virði að því
sé lifað og fyrir því barist.“
Þessara heilræða segist Jóhann
oft hafa minnst á andvökunótt-
um lífs síns.
Skemmtilega er sagt frá Birni
Kristjánssyni kaupmanni og
alþingismanni sem dvaldist hjá
foreldrum Jóhanns á Ökrum við
málmleit. Björn hélt að gull
leyndist í klettum framan við
Akurhól. Svo reyndist ekki vera.
En Björn lét ekki bugast heldur
leitaði lengi gulls víða um land.
Jóhann J.E. Kúld lætur sam-
ferðamenn sína njóta sannmæl-
is, hrífst af þróttmiklum ein-
staklingum eins og Birni Kristj-
ánssyni til dæmis. En samúð
hans er með alþýðufólkinu,
hinum hljóðlátu sem ekki mikl-
ast af störfum sínum og vinna
mörg afrek á sjó og landi í
kyrrþei. Fáar myndir hans af
fólki eru beinlínis eftirminnileg-
ar, en þær eru sumar hverjar
laglega dregnar. Meira um vert
er að lesa um samskipti ungs
drengs við náttúruna: sjóinn og
fjöruna og við dýr og fugla.
Jóhanni verður tíðrætt um
hesta og hann tekur upp vörn
fyrir svartbakinn vin sinn.
Sérstaklega dáist Jóhann að því
hvernig fuglinn veiðir rauð-
maga, heldur honum föstum
með fótunum og heggur goggn-
um inn í lifrina og byrjar að éta.
í nánd við sellátur bregst ekki
að hann varar selinn við hættu
sjái hann til mannaferða. Um
óþekkt dýr á Akrafjörum hefur
Jóhann einnig sitthvað að segja.
Bókmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
í kaflanum Grjótvinna og
vopnaðir hvítliðar segir frá
haustinu 1921 í Reykjavík, en þá
var mikið atvinnuleysi og bolsar
farnir að láta til sín taka.
Jóhann lýsir deginum þegar
aðförin var gerð að Ólafi Frið-
rikssyni og rússneska drengnum
ítarlega og er fróðlegt að
kynnast viðhorfum hans. At-
burðum þessa dags má helst
líkja við hernaðarástand.
Bækurnar Svífðu seglum
þöndum og íshafsævintýri komu
fyrst út 1939 og 1940, en eru nú
endurprentaðar sem hluti rit-
safns Jóhanns J. E. Kúlds.
Frásagnargáfa Jóhanns nýtur
sín vel í þessum bókum sem
einkum fjalla um vist hans á
lausra manna sem leita gæfunn-
ar á Siglufirði, en verður lítið
ágengt. Útgerðarsaga þeirra er
grátbrosleg, glettin frásögn sem
sannar að Jóhanni J. E. Kúld er
ekki alltaf alvara efst í hug. Það
sem annars einkennir frásagn-
armáta hans er einlægni sem
gerir hann kannski hreinskilinn
um of á kostnað sögu, ef til vill
hefði dálítil meinfýsi ekki sakað
þegar hann er að segja frá
mönnum og málefnum.Hennar
gætir kannski helst í lýsingu
síldarbraskaranna sem voru
„uppstroknir með gilda maga og
glampandi gullfestar framan á
vestunum. Sumir reiknandi í
huganum gróðann af seinustu
síldarförmum, en aðrir slapp-
legir eftir fyllerí og kvennafar
síðustu sólarhringa". Gaman er
að þessari lýsingu hvort sem
hún er sönn eða ekki:
„Einhversstaðar í fornum
sögum, er sagt frá einum guði,
sem kom niður á jörðina, til þess
að hafa samfarir við mennska
konu. Síldarguðirnir voeu held-
ur ekki frásneyddir mannlegri
náttúru og þess vegna leigðu
þeir sér konur, ekki bara til þess
að salta síld, heldur og til
einkaþjónustu að kvöld- og
næturlagi. Þessir tveir vinnu-
flokkar, annar, er saltaði síldina
fyrir guðina, og hinn, sem veitti
þeim kvenlega aðstoð sína í
einkaherbergjum, svo þeir gætu
fullnægt helgustu þörfum sín-
um, þeir áttu það eitt sameigin-
legt, að vinnan var unnin í
akkorði, enda þótt síðari flokk-
urinn fengi hærri greiðslu."
Ýmsar frásagnir Jóhanns J.E.
Kúlds eins og til dæmist Lissie
minna mig á bækur annars
sjómanns, Cæsars Mar, sem er
nýlátinn. Það var eitthvað
upprunalegt við sögur hans þótt
margt mætti að vinnubrögðum
hans finna.
Lausn kennaradeilunnar:
Misskilningur segja
sérkennarar
LAUNA- og kjaranefnd Félags
íslcnskra sérkennara hefur látið
frá sér fara yfirlýsingu vegna
þeirrar fréttar er borist hefur
launamönnum um að kennara-
deilan sé leyst. Telja þessir kennar-
ar, sem kenna börnum er rétt eiga á
sérstakri kennslu vegna einhvers
konar fötlunar, rétt að vekja
athygli á cftirfarandii
1. Til þess að geta sinnt kennslu
þessara barna hafa þeir farið í eins
til fjögurra ára framhaldsnám að
loknu kennaraprófi. Aðeins er unnt
að vera eitt ár í slíku námi hérlendis,
þannig að margir þeirra hafi farið
erlendis til náms. Námsárin eru ekki
metin sem starfsár og tveggja ára
tekjutap kennara er nú á 6. millj. kr.
2. Nú er staðan sú að tveggja ára
framhaldsnám í sérkennslu veitir
ekki launahækkun skv. núgildandi
röðun í launaflokka. Jafnvel getur
kennari að loknu framhaldsnámi
lent í lægri launaflokki en sá sem á
meðan vann á fullum launum við
kennslustörf.
3. Eftirfarandi dæmi um námskostn-
að má taka af einstaklingi sem hóf
tveggja ára framhaldsnám erlendis
haustið 1976:
Skuld v. námsláns
og vísitölutrygg-
ingar þess
Framlag einstakl-
ings sjálfs ér til
framfærslu
Tekjutap kennara
þessi tvö ár
Samtals kr. 4.500.000.-
Þarna hefur hann því kostað til
4Vfe millj. kr. sem hann fær ekki
endurgreidda að neinu leyti og er
jafnvel refsað fyrir með því að vera
settur í lægri launaflokk en hann
væri kominn í hefði hann -setið
heima og kennt.
4. Þar sem skortur er á sérmenntuð-
um kennurum á þessu sviði lýsa þeir
áhyggjum sínum af þessari þróun
mála og óttast að sá skortur verði
áfram, og þau börn sem lögum
samkvæmt eiga rétt á slíkri kennslu
fái ekki nauðsynlega þjónustu.
Tæpast er að vænta þess að nokkur
kennari fari í framhaldsnám upp á
þessi býti, og eina leið þeirra sem
þegar hafa lokið námi til að
endurheimta eitthvað af útlögðum
kostnaði er að hverfa til starfa
erlendis.
Telja sérkennarar víst að hér sé
um að ræða einhvern misskilning,
sem verði leiðréttur snarlega, enda
trúi þeir því ekki að óreyndu að mál
þeirra og nemenda þeirra hafi verið
fellt út úr samningagerðinni, það er
milli L.S.F.K. og S.G.K. annars vegar
og fjármálaráðuneytisins hins vegar.
Þess vegna hafi þeir tekið það ráð að
skrifa fjármálaráðherra og mennta-
málaráðherra í von um úrbætur.
kr. 1.800.000-
kr. 300.000-
kr. 2.400.000-