Morgunblaðið - 28.11.1978, Blaðsíða 26

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. NÓVEMBER 1978
Þorvaldur
Garðar Kristjánsson:
Tillögur um
skipulag orkumála
Skipulagsnefnd orkumála
í janúar 1977 skipaði þáveranði
iðnaðarráðherra, Gunnar Thor-
oddsen, nefnd til að endurskoða
orkulög og gera tillögur um
heildarskipulag og yfirstjórn
orkumála. I nefnd þessa voru
skipaðir eftirtaldir menn: Aðal-
steinn Guðjohnsen, formaður
Sambands ísl. rafveitna, Gísli
Blöndal, hagsýslustjóri, Helgi
Bergs, formaður stjórnar Raf-
magnsveitna ríkisins, Jakob
Björnsson, orkumálastjóri,
Magnús E. Guðjónsson, fram-
kvæmdastjóri Sambands ísl. sveit-
arfélaga, Páll Flygenring, ráðu-
neytisstjóri, Steingrímur Her-
mannsson, framkvæmdastjóri
Rannsóknarráðs ríkisins og Þor-
valdur Garðar Kristjánsson, for-
maður Orkuráðs og var hann
jafnframt skipaður formaður
nefndarinnar.
Hinn 5. janúar 1978 skipaði
ráðherra Þórodd Th. Sigurðsson
settan orkumálastjóra í nefndina
til 28. febrúar 1978, í stað
orkumálastjóra, sem þá var í orlofi
erlendis.
Nefndin lauk störfum í byrjun
októbermánaðar 1978 og hafði þá
samið frumvarp til nýrra orkulaga
ásamt frumvarpi til laga um
Rafmagnseftirlit ríkisins og frum-
varp til laga um jarðboranir
ríkisins.
Viðfangsefni nefndarinnar var
að gera tillögur um skipulag
orkumála. Störf nefndarinnar
tóku mið af mikilvægi þessara
lögð sé fyrir Alþingi og gegna á
mikilvægu hlutverki við stefnu-
mótun í orkumálum.
Orkuvinnsla
og orkudreifing
Tillögur nefndarinnar, sem
varða orkuvinnslu og orkudreif-
ingu, hafa það meginmarkmið að
komið verði við sem mestri hag-
kvæmni í framkvæmdum og
rekstri í orkubúskap þjóðarinnar.
Tiigangurinn með því er að
stuðla að sem beztri hagnýtingu
orkulinda landsins, svo að full-
nægt verði orkuþörf með innlend-
um orkugjöfum og við sem lægstu
og jöfnustu orkuverði um allt land.
Mismunandi skoðanir v ru á því,
hvaða skipulag raforkuvinnslunn-
ar stuðli bezt að þessum markmið-
um. Hins vegar voru nefndarmenn
sammála um, að fyrirtæki sveitar-
félaga eða sameignarfélög ríkis og
viðkomandi sveitarfélaga hafi á
hendi raforkudreifingu og rekstur
hitaveitna hvert í sínu umdæmi.
Ekki er þó útilokað, að þessi
landshlutafyrirtæki annist einnig
raforkuvinnslu. Mismunandi skoð-
anir voru á því, í hve ríkum mæli
slíkt væri æskilegt, svo sem ég
mun síðar koma að.
Landshlutafyrirtæki
Nefndin gerði ekki tillögur um
skipulag eða form landshlutafyrir-
tækja né um bein fyrirmæli í
lögum um, að þau skuli sett á fót.
Leiðir það af eðli málsins. Þátt-
taka sveitarfélaga í landshlutafyr-
Orkumálaáætlun
Er þá fyrst til að taka að lagt er
til, að meginmarkmið í orkumál-
um þjóðarinnar skuli sett fram í
sérstakri orkumálaáætlun, er taki
til tíu ára tímabils hið minnsta.
Ráð er fyrir gert, að ráðherra leggi
slika áætlun fyrir Alþingi sem
þingsályktunartillögu og skuli
áætlunin endurskoðuð á fjögurra
ára fresti eða oftar, ef ráðherra
þykir tilefni til. I orkumálaáætlun
skal gerð grein fyrir orkunotkun
þjóðarinnar á áætlunartímabilinu,
nýtingu á orkulindum landsins,
innflutningi orkugjafa og verð-
lagningu á orku. í áætluninni skal
í megindráttum gerð grein fyrir
fjármagnsþörf á timabilinu, bæði
til fjárfestingar í orkumannvirkj-
um, til rekstrar þeirra og til
innflutnings á orkugjöfum. Þar
skal ennfremur rekja önnur þau
atriði, er máli skipta við ákvarð-
anatöku um áætlunina. Þá skal
ráðherra árlega leggja fyrir Al-
þingi skýrslu um framvindu orku-
málaáætlunar.
Hér er um að ræða nýmæli í
orkulögum, þar sem gert er ráð
fyrir, að meginmarkmið í orku-
málum þjóðarinnar verði sett
fram í sérstakri orkumálaáætlun
til langs tíma. Með tilliti til
reynslunnar má halda því fram, að
á fáum eða engum sviðum opin-
berra fjármála sé þörfin brýnni
fyrir vandaðan undirbúning
ákvarðanatöku en í orkumálum og
kemur þar einnig til, að einstakar
orkuframkvæmdir eru oft mjög
fjárfrekar. Löggjafinn hefur áður
starfsháttum Orkustofnunar. Er
þar um að ræða ýmis nýmæli, auk
þess sem við kemur orkumálaáætl-
uninni og áður getur. Þar er t.d.
um að ræða bein ákvæði um, að við
rannsóknir um hagkvæma nýtingu
orkugjafa skuli sérstök áherzla
lögð á aðgerðir til orkusparnaðar.
Ennfremur að rannsaka skuli með
hverjum hætti innfluttir orkugjaf-
ar verði hagnýttir í orkubúskap
þjóðarinnar með sem mestri hag-
kvæmni. Þá er það og nýmæli, að
Orkustofnun skuli uppfræða al-
menning um það, sem orkunotend-
um má koma að gagni. Gert er ráð
fyrir, að þessi þjónusta Orkustofn-
unar sé veitt í samvinnu við
orkuveitur og samtök þeirra. En
jafnframt því sem lögð eru ný
verkefni á herðar Orkustofnunar
þá er hún leyst undan öðrum
verkefnum. Þannig er lagt til, að
Rafmagnseftirlit ríkisins verði
tekið undan Orkustofnun, sem
hefir haft í umboði ríkisstjórnar-
innar yfirumsjón með eftirliti af
hálfu ríkisins með því, að fullnægt
sé ákvæðum laga um varnir gegn
hættu og tjóni af raforkuvirkjun-
um. þy^ic þetta umsjónarstarf
ekki eiga heima í verkahring
Orkustofnunar og ekki sam-
ræmast þeirri stefnu, sem nefndin
vill hafa, þ.e. að hnitmiða störf
stofnunarinnar við meginhlutverk
hennar. Þá eru Jarðboranir ríkis-
ins teknar undan rekstrarstjórn
Orkustofnunar. í stað þess að
Orkustofnun annist rekstur Jarð-
borana ríkisins, eins og verið
hefur, er gert ráð fyrir að
stjórn ráðsins, en hin verkefni
þess. Gert er ráð fyrir, að Orkuráð
verði skipað sjö mönnum í stað
fimm, sem verið hafa, og sjö
varamönnum, sem engir hafa
verið. Þá er Orkuráði ætlað að
fylgjast með gerð og hafa eftirlit
með framkvæmd orkumála-
áætlunar þeirrar, sem áður getur,
auk þess sem Orkuráð hafi á hendi
stjórn Orkusjóðs, svo sem verið
hefur. Ennfremur er að finna
tillögur til breytinga á starfs-
háttum og valdsviði Orkuráðs.
Rafmagnsveitur ríkisins
Ein af meginbreytingum þeim,
sem felast í tillögum nefndarinnar
er sú, að heimilað verði að afhenda
raforkuver og dreifikerfi Raf-
magnsveitna ríkisins til annarra
orkufyrirtækja. Samkvæmt þessu
er gert ráð fyrir að Rafmagnsveit-
ur ríkisins verði lagðar niður
jafnóðum og aðstæður leyfa.
Leiðir þetta af því, að rétt þykir,
svo sem áður greinir að lands-
hlutafyrirtæki hafi á hendi raf-
orkudreifinguna. Verður þá ekki
ástæða til að halda áfram rekstri
Rafmagnsveitna ríkisins til orku-
vinnslu, þar sem önnur orkufyrir-
tæki með aðild ríkisins verði fær
um slíkt. Með tilliti til þessa er
ríkisstjórninni veitt heimild til
þess að láta af hendi eignir
Rafmagnsveitna ríkisins til
annarra orkufyrirtækja í landinu
með þeim skilmálum sem um
semst. Mismunandi skoðanir eru á
því, hver þau orkufyrirtæki skuli
Ræða flutt á vetrarfundi Sambands íslenzkra rafveitna — Fyrri hluti
mála fyrir þjóðarbúskapinn í bráð
og lengd. Tillögur þær, sem gerðar
voru, mótast og af víðfeðmi þess
viðfangsefnis, sem hér er við að
fást. Greinast þessar tillögur í tvo
meginþætti, annars vegar þær sem
varða rannsóknir á orkulindum
landsins, eðli þeirra og skilyrðum
til hagnýtingar þeirra, hins vegar
þær sem varða orkuvinnsluna og
dreifingu orkunnar.
Rannsóknir
og stefnumótun
Það hefur verið hlutverk Orku-
stofnunar að annast þann þátt
orkumála, sem við kemur rann-
sóknum og skyldum viðfangsefn-
um. Taldi nefndin það vera grund-
vallaratriði í framkvæmd orku-
málanna, að þau verkefni, sem
Orkustofnun væri falið að sjá um,
færu vel úr hendi. Nefndin vildi
því, að Orkustofnun hefði sem bezt
tök á að gegna sínu mikilvæga
hlutverki. Þær tillögur nefndar-
innar, sem varða Orkustofnun
miða í meginatriðum að því
tvennu, að 1) hnitmiða verksvið
stofnunarinnar við rannsóknar á
orkulindum landsins, áætlunar-
gerð um orkubúskapinn og aðstoð
og ráðgjöf um stefnumótun í
orkumálum, 2) efla áhrifavald
stofnunarinnar og þátt hennar í
heildarstjórn orkurnála. Með tilliti
til þessa lagði nefndin annars
vegar til, að sú starfsemi, sem nú
heyrir undir Orkustofnun í einu
eða öðru formi, en varðar ekki
meginhlutverk stofnunarinnar,
verði látin öðrum aðilum í hendur.
Hins vegar er lagt til, að Orku-
stofnun sé fengið í hendur veiga-
mikið verkefni við gerð orkumála-
áætlunar, sem gert er ráð fyrir, að
Þorvaldur Garðar Kristjánsson
irtækjum þýðir, að þau verða ekki
stofnuð nema að vilja þeirra.
Ennfremur hljóta viðkomandi
sveitarfélög að hafa um það að
segja, hvernig fer um eignaraðild,
hlutverk, stjórnun og almenna
uppbyggingu hvers landshlutafyr-
irtækis. Slík fyrirtæki geta því
orðið með mismunandi móti eftir
aðstæðum og viðhorfum í hinum
einstöku landshlutum. Þess vegna
var ekki unnt að setja almenn
ákvæði í lög, sem kveða á um þessi
efni. Það ber og að hafa í huga, að
hvert landshlutafyrirtæki fyrir sig
hlýtur að vera stofnað með sérlög-
um.
Skal ég nú gera grein fyrir þeim
meginbreytingum og nýmælum,
sem felast í tillögum nefndarinn-
ar.
talið ástæðu til að ákveða slíka
málsmeðferð um einstaka mikil-
væga málaflokka, svo sem vega-
mál, hafnamál og raunar einnig
framkvæmdir á sviði heiibrigðis-
mála. Þar sem einstakir áfangar
orkumálaframkvæmda eru einatt
mjög umfangsmiklir, þykir rétt að
miða hér við 10 ára áætlunartíma-
bil, en með hliðsjón af óstöðug-
leika íslenzks efnahagslífs þykir
jafn sjálfsagt að gera ráð fyrir, að
breytingar aðstæðna krefjist end-
urskoðunar á áætluninni á fjög-
urra ára fresti eða oftar. Gert er
ráð fyrir, að Orkustofnun og
virkjunaraðilar vinni saman að
gerð orkumálaáætlunar í umboði
ráðherra. Þetta eru þeir aðilar,
sem ætlað er að hafa á hendi þau
verkefni, er mestu máli skipta um
framtíðarstefnumörkun á þessu
sviði. Að sjálfsögðu yrði leitað til
annarra aðila við gerð áætlunar-
innar, eftir því sem aðstæður gæfu
tilefni til. Sérstaklega er gert ráð
fyrir, að gætt sé samræmis milli
orkumálaáætlunar og annarrar
áætlunargerðar til langs tíma á
vegum ríkisins. Orkumálaáætlun-
inni er ætlað að setja fram leiðir
til þess að fullnægja skynsamlegri
orkunotkun þjóðarinnar á áætlun-
artímabilinu á sem hagkvæmastan
hátt og gera í því sambandi grein
fyrir nýtingu á orkulindum lands-
ins, innflutningi á orkugjöfum og
verðlagningu á orku. Þá skal í
áætlun sett fram fjármagnsþörf á
áætlunartímabilinu og gerð grein
fyrir því, hvernig staðið skuli
undir fjármagnsútgjöldum, þ.e.
afborgunum og vöxtum af lánsfé.
Orkustofnun
Nefndin leggur til ýmsar breyt-
ingar á hlutverki, verksviði og
fyrirtækið lúti sérstökum fram-
kvæmdastjóra, sem ráðherra skip-
ar. En vegna náinna starfstengsla
jarðborana og rannsókna til undir-
búnings borun, meðan á henni
stendur og að henni lokinni, er
gert ráð fyrir að dagleg starfsemi
Jarðborana ríkisins fari fram í
nánum tengslum við Orkustofnun.
Þá er Orkustofnun leyst undan því
hlutverki að annast hagnýtar
jarðfræðilegar kannanir, m.a
vegna neyzluvatnsleitar.
Orkusjóður
Þá gerir nefndin tillögur, er
varða Orkusjóð. Þannig er lagt til,
að hlutverk Orkusjóðs sé að stuðla
almennt að hagkvæmum orku-
búskap þjóðarinnar auk hagnýt-
ingar orkulinda landsins, svo sem
nú segir í lögum. Er gert ráð fyrir,
að Orkusjóður verði efldur eftir
því sem með þarf til að tryggja
framkvæmd orkumálaáætlunar
þeirrar sem áður getur. Það er og
nýmæli, að fjárhagslegur
stuðningur Orkusjóðs skuli ná til
rannsókna á sviði orkumála auk
framkvæmda sem verið hefur. Þá
er í tillögum nefndarinnar Orku-
sjóði fengin almenn heimild til
þess að veita orkuveitum lán til
hitaveituframkvæmda, en- nú er
ekki gert ráð fyrir slíku í orku-
lögum, þótt Orkusjóður hafi haft
nokkurt fjármagn til slíkra lána á
tveimur síðustu árum. Ennfremur
er það nýmæli, að lagt er til, að
Orkusjóði sé heimilt að veita
einstaklingum lán til hitaveitu-
framkvæmda. Slík heimild hefur
sérstaka þýðingu fyrir hagnýtingu
jarðvarma á einstökum sveita-
bæjum.
Orkuráö
Lagðar eru til tvær meginbreyt-
ingar á Orkuráði. Varðar önnur
vera, sem taki við orkuverum
Rafmagnsveitna ríkisins og verður
vikið að því síðar.
Hverju fram vindur í þessu efni
fer fyrst og fremst eftir því, hvort
landshlutafyrirtækjum eða
sveitarfélögum verði gert kleift að
taka við eignum Rafmagnsveitna
ríkisins í viðkomandi landshluta.
Starfsemi Rafmagnsveitna
ríkisins getur hvergi orðið lögð
niður nema þar sem tryggt er, að
fyrir hendi sé annar aðili fær um
að halda uppi þeirri þjónustu, sem
um er að ræða. Þess vegna verða
Rafmagnsveitur ríkisins ekki
lagðar niður í- einum áfanga
heldur smám saman eftir því sem
aðstæður leyfa.
Stofnlínur
Þá gerir nefndin tillögur um
ráðstöfun og afhendingu á þeim
132 kV stofnlínum, sem ríkið hefur
látið byggja og hefur nú í bygg-
ingu, þ.e. Norðurlínu, Austurlínu
og Vesturlínu. Lagt er til, að
þessar stofnlínur verði í eigu eins
fyrirtækis og gjaldskrá fyrir
raforkusölu verði hin sama frá
öllum útsölustöðum stofnlínu-
kerfisins. En mismunandi viðhorf
eru innan nefndarinnar til þess,
hvaða fyrirtæki skuli taka við
línunum eða hvers eðlis það skuli
vera og verður vikið að því síðar.
Tvær tillögur
um raforkuvinnslu
Nefndarmenn standa allir að
tillögum þeim, sem nefndin gerir,
þó Þannig að tvær tillögur eru
gerðar um þann kafla frumvarps
til orkulaga, er fjalla um orku-
vinnslu. Annars vegar er kafli,