Morgunblaðið - 28.11.1978, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. NÓVEMBER 1978
Geir Hallgrímsson:
Framlenging vandans
fremur en lausn hans
Stefnt” að árangri, sem gat
[ér fer á eftir lausleera rakinn efnisbráður ræðu Geirs
Hér fer á eftir lauslega rakinn efnisþráður ræðu Geirs
Hallgrímssonar, formanns Sjálfstæðisflokksins, sem
hann flutti síðdegis í gær við fyrstu umræðu um
stjórnarfrumvarp um viðnám gegn verðbólgu, þ.e.
frumvarp þess efnis, að verðbætur á laun, skv.
kaupgjaldsvísitölu 1. desember nk. komi aðeins að hluta
til til greiðslu, en verði að hluta til „bættar með öðrum
hætti“.

hendi
Bráðabirgðalögin
frá í september.
Geir Hallgrímsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, hóf mál sitt
með því að lýsa yfir að Sjálfstæðis-
flokkurinn myndi ekki tefja meðferð
frumvarpsins. Hins vegar áskildi
flokkurinn sér allan rétt til að fjalla
um efnisatriði þess á þinglegan og
málefnalegan hátt.
Enn er hér til umfjöllunar frum-
varp til staðfestingar á bráðabirgða-
lögum ríkisstjórnarinnar frá í
september sl. Þau lög áttu, að sögn
höfunda þeirra, að tryggja efndir
kosningaloforðsins: „samningarnir í
gildi". En hvað fólst í þeim lögum
kjarasamninga varðandi. Hinir
hæstlaunuðu fengu 10—12% kaup-
hækkun. Fólk í fiskvinnslu með
venjubundna eftirvinnu fékk
3‘/4%— 4% launabætur. Láglauna og
millitekjufólk fékk hins vegar
ekkert, umfram það, sem fólst í
febrúar- og maíákvörðunum fyrri
stjórnvalda. Og samningar voru ekki
settir í gildi, enda launaþaki haldið,
þó lítillega væri lyft. — Fjármögnun
niðurgreiðslna til að ná niður
kaupgjaldsvísitölu, var í formi
aukinnar skattheimtu annars vegar
og hallareksturs ríkissjóðs hins
vegar. Landsmenn voru sjálfir látnir
greiða niður eigið kaup. Þann veg
voru glamuryrði kosningabaráttunn-
ar afhjúpuð strax og stjórnin var
setzt á valdastóla.
mannasambands íslands þá? Friður
til að ná tilgangi aðgerða, viðnám
gegn verðbólgu? Nei, ólögleg verkföll
og útflutningsbann til að trufla
atvinnustarfsemi í landinu og eyði-
leggja hugsanlegan árangur í
verðbólguviðnámi. Værum við ekki
betur sett nú, ef þau lög, sem ég hefi
hér gert að umtalsefni, hefðu fengið
að ná tilgangi sínum?
Það er sagt mark þessara aðgerða
að koma verðbólguvexti niður í 30% í
lok árs 1979. Hefðu febrúarlög fyrri
stjórnar fengið að ná tilgangi sínum
(ekki mætt skemmdargjörðum) þá
hefðum við þegar við komandi
áramót verið komnir með verðbólgu
niður á þetta 30% stig. Vegna
aðgerða núverandi stjórnarflokka
tveggja höfum við glatað heilu ári í
þessari viðleitni, — með tilheyrandi
skaða fyrir þjóðarheildina.
Hvað fólst í
kosningaloforðinu?
Hvað þýddi „samningar í gildi“ í
raun er krafan var fram sett? Ef
miðað væri við grunntöluna 100 í
upphafi árs — hefur meðaltal
kaupmáttar verið 92 að meöaltali á
síðasta ári og með kjarasamningum
1977 stefnt ír 112 í lok þess árs ,og
síðan a.m.k. ekki lægri á næsta ári.
Bráðabirgðalögin 1. september
færðu kaupmáttinn í 108. Sá kaup-
máttur hrapar hins vegar um 8%
skv. þessu frumvarpi eða niður í það
Geir Hallgrímsson.
— til að ná hallalausum ríkisbúskap.
Útgjaldaliðir þessa frumvarps, ef
alvarlega eru teknir, þýða allt að 15
milljarða króna útgjöld. Það er því
stefnt í algjöra botnleysu í ríkisfjár-
málum.
Eg spurði áðan: er stefnt í nýja
gengislækkun, þrátt fyrir gagnstæð
orð Alþýðubandalagsins. Alþýðu-
bandalagið hefur jafnan talað fjálg-
lega gegn gengislækkun. Það var þó
ekki fyrr komið í ríkisstjórn en
gengið var lækkað um 15%. Sú
lækkun var að vísu nauðsynleg, en
engu að síður andstæð orðum sumra
ráðherra. Síðan hefur gengið sigið
um 5%. Það eru ekki bara „vondir
áætluð 5,1 milljarður, skv. 2. gr. 6
milljarðar og skv. 3. gr. 6 milljarðar
eða samtals rúmir 17 milljarðar.
Þetta er ekki smávaxinn tekjuvandi
— til viðbótar 8 milljarða gati í
framlögðu fjárlagafrumvarpi. En
fæstir gera hins vegar ráð fyrir
fullum efndum á fyrirheitaköflum
frumvarpsins, þó að ekki verði fram
hjá því gengið, að þeir hljóta að fela í
sér umtalsverð ríkisútgjöld.
Vísitöluviðmiðun launa
Geir vék að 3. tbl. í athugasemdum
frv., sem fjallar um vísitöluviðmiðun
launa. Hann sagði vísitölunefnd
þegar hafa skilað álitsdrögum, sem
tekjuöflunarleið — meðan eðlileg
ávöxtunarkjör sparifjár (lánsfjár)
eru ekki tryggð. Eðlilegra er að
viðurkenna raunhæfan fjármagns-
kostnað. Viss fjárfesting er og ætíð
nauðsynleg, til að auka á framleiðni
og verðmætasköpun í þjóðfélaginu,
sem er undirstaða bættra lífskjara.
• Eignaskattar draga úr eiginfjár-
myndun í atvinnurekstri og auka á
lánsfjárþörf og spennu, er slíkri
þróun fylgir.
Ýmsar spurningar
Geir Hallgrímsson sagði lækkun
beinna skatta, tekjuskatts og sjúkra-
tryggingargjalds, góðra gjalda
verða. Spurningin væri hinsvegar,
hvern veg lækkun tekjuskatts kæmi
heim og saman við skattvísitölu
fjárlagafrumvarpsins — 143.
Þá væri og áleitin spurning, hvern
veg ná ætti boðuðum markmiðum í
búvöruframleiðslu, þ.e. að draga úr
umframframleiðslu og útflutnings-
bótum. Á að breyta framleiðsluráðs-
lögum, jarðræktarstyrkjum, lána-
kjörum stofnlánadeildar landbúnað-
ar? Þessum spurningum þarf land-
búnaðarráðherra að svara, áður en
frv. verður afgreitt.
Geir fagnaöi áformum um að
draga úr fjárfestingu í 24—25% af
vergri þjóðarframleiðslu. Fyrrv.
stjórn hefði tekizt að lækka þetta
hlutfall úr 34% í 27%. Hins vegar
þyrfti arðsemi að ráða ferð um
fjárfestingu. Hann væri andvígur
fjárfestingarhöftum. Þau leiddu til
spillingar. Réttmætt endurgjald
fyrir lánsfé gæti hins vegar komið að
gagni við aðhald af þessu tagi.
Þær félagslegu umbætur, sem
tæpt væri á í frumvarpinu, hefðu
flestar verið í athugun um sinn. Hins
vegar væri fróðlegt að heyra hvern
veg ætti að meta einstakar umbætur
Kosninga-
loforðin
afhjúpuð
Ekki skal greiða
kaup samkvæmt kaup-
gjaldsvísitölu
Og meðan staðfesting bráða-
birgðalaganna er enn til meðferðar
kemur nýtt stjórnarfrumvarp um
„tímabundnar ráðstafanir til
viðnáms gegn verðbólgu". Það er
nýstárlegt bæði að formi og efni.
Kjarni þess er hins vegar sá að ekki
skuli greitt kaup samkvæmt kaup-
gjaldsvísitölu hinn 1. desember n.k.
„Samningarnir í gildi" er horfin
heitstrenging. Nú á að skerða
útborgað kaup um 8%. Hver eru nú
viðbrögð manna eins og Eðvarðs
Sigurðssonar og Guðmundar J.
Guðmundssonar? Mannanna, sem
sögðu til skamms tíma að launa-
þáttur skipti engu máli í viðnámi
gegn verðbólgu, rekstrarstöðu at-
vinnugreina eða varðandi atvinnu-
öryggi í landinu. Viðhorf þeirra
virðast hafa breytzt, ekki vegna þess
að málsatvik hafa breytzt, heldur
vegna þess að nú þjónar breytt
afstaða öðrum stjórnvöldum.
Viðnám fyrri stjórn-
valda og núverandi
Það er fróðlegt að bera þetta
frumvarp saman við febrúaraðgerðir
fv. ríkisstjórnar og maílögin í
framhaldi af þeim. Þá voru fullar
verðbætur tryggðar á lægstu launin.
Helmingsskerðing vísitölu kom ekki
til fyrr en vissu launamarki var náð.
Löggiltar voru sérstakar láglauna-
bætur. Er eitthvað hliðstætt að
finna í þessu frumvarpi. Aldeilis
ekki. En hver voru viðbrögð Verka-
Gátum náð
verðbólgu
niðurí30%
fyrir áramót
sem hann var í upphafi ársins. Þá
skal stefnt að því, skv. greinargerð
frumvarpsins, að laun lækki ekki um
meir en 5% 1. marz n.k. Spár um
verðlagshækkanir eru hins vegar frá
8—10% á þessu tímabili. Það falla
því niður 13% af kaupgjaldi á 3ja
mánaða tímabili. Þetta er sjálfsagt
nauðsynlegur liður í verðbólguvið-
námi. Ég deili ekki á hann út af fyrir
sig. En hann sýnir, betur en margt
annað, ósamræmið og „heilindin" í
málflutningi þessara manna —
annars vegar utan stjórnar — hins
vegar í ríkisstjórn.
Staða atvinnuveganna
og ríkissjóðs
Hvern veg eru undirstöðuatvinnu-
vegir í stakk búnir til að mæta
kauphækkunum nú. Frystiiðnaður-
inn er rekinn á núlli, ef svo má segja,
saltfiskverkunin með miklum halla,
útgerðin sömuleiðis. í kjölfar 6%
kauphækkunar má gera ráð fyrir
6—12% fiskverðshækkun um ára-
mót, án þess að ég vilji ýta undir
kröfur í þá átt. Þá virðist ljóst að
stefnt er í gengislækkun fljótlega
upp úr áramótum. Ekki verður
rekstrarstaða þeirra bætt með „fjár-
magnsflutningi frá fyrirtækjum"
eða nýjum veltuskatti, eins og
Alþýðubandalagið krefst, samhliða
hugsuðum fjárfestingarskatti og
hækkun eignaskatta.
Stefnt er í 4'A milljarðs króna
hallarekstur ríkissjóðs á þessu ári.
Ráð Framsóknarflokksins er að
framlengja árið úr 12 mánuðum í 16
17 milljarða
loforðasyrpa
menn“ í Seðlabanka, sem láta gengið
síga. Til þess þarf samþykki banka-
málaráðherra Alþýðubandalagsins.
Sú venja hefur gilt að slíkt leyfi er
bundið við 2% sig hið mesta í einu.
Eftir því hefur þessi ráðherra
heimilað gengissig þrívegis. Hvern
veg stendur Alþýðuvandalagið að
gengismálum eftir áramótin? Já, það
er stundum hægara um að tala en í
að komast — það sannast hér á
talsmönnum Alþýðubandalagsins.
Efnisatriði
frumvarpsins
Síðan fjallaði Geir Hallgrímsson
ítarlega um efnisatriði frumvarps-
ins. Hann sagði meginatriði þess
felast í 4. grein þar sem kveðið væri
á um að á tímabilinu 1/12/78 til
1/3/79 „skuli greiða verðbætur skv.
verðbótavísitölu 151 stig“. Þetta
ákvæði héldi gildi, ef frumvarpið
yrði samþykkt, hvern veg sem til
tækist um ákvæði 1., 2. og 3. gr.
frumvarpsins, þ.e. fyrirheitin um
niðurgreiðslur, skattaiækkun á lág-
tekjur og félagslegar umbætur. í 1.
gr. frv. væri þó gert ráð fyrir því að
Kauplagsnefnd reiknaði út jafngildi
niðurgreiðsluaukningar í verðbóta-
stigum. En hver á að meta fyrirheit-
in í 2. og 3. grein? Af hverju kemur
Kauplagsnefnd ekki þar við sögu?
Talsmenn núv. ríkisstjórnar segja
að „kauprán" þessa frumvarps verði
endurgreitt í hliðarráðstöfunum.
Heildarlaun í landinu eru um 300
milljarðar, raunar um 340 milljarðar
að viðbættum tekjum bænda og
sjómanna. Ef þessar tölur eru hafðar
til viðmiðunar þyrfti að verja 27,5
milljörðum króna skv. 1. til 3. gr.
frv., ef „kjaraskerðingu" á að bæta
að fullu. En förum varlegar í sakir.
Útgjöld skv. 1. gr. frv. hafa verið
Fjölbreytt-
arskatta-
hugmyndir
væru athyglisverð. Beindi hann
tilmælum til forsætisráðherra þess
efnis, að þessi drög yrðu birt og gerð
opinber grein fyrir þeim. Þar væri
m.a. drepið á ýmis atriði, sem fyrri
ríkisstjórn hefði viðrað, en ekki
fengið nægilegar undirtektir, s.s.
hugmyndin um viðmiðun við
viðskiptakjör. — Stefnumótandi þörf
af hendi ríkisstjórnarinnar í þessu
efni.
Boðað frumvarp
um tekjuöflun
Boðað væri frumvarp um tekjuöfl-
un, sem m.a. ætti að ná til
hátekjuskatts, veltuskatts, fjárfest-
ingarskatts og hækkunar eigna-
skatts. Um það sagði G.H. efnislega:
• Hátekjuskattur er tvíbent skatta-
leið. Þegar tekjuskattur er kominn í
eða yfir 70% af jaðartekjum hamlar
hann gegn vinnuframlagi manna og
þar með verðmætasköpun, sem
endanlega rís undir lífskjörum
þjóðarheildarinnar. Slíkur skattur
yki heldur ekki á skattasiðferði í
landinu. Hér þyrfti því að fara með
gát.
• Veltuskattur (veltuútsvar) er
tekjupóstur, sem sveitarfélög hafa
haft fyrir sig til þessa. Varhugavert
er að fara inn á skattaleið, markaða
sveitarfélögum. Einkennilegt er og
að viðurkenna í öðru orðinu að
atvinnuvegirnir þoli ekki hærri laun
en krefjast frekari skattlagningar
þeirra í leiðinni. Skattlagning, án
tillits til afkomu fyrirtækja, er meir
en lítið vafasamur og óvíða, ef
nokkurs staðar viðhafður.
- Fjárfestingarskattur er og hæpin
Lánsfjár-
S kreppa
framundan?
til launaupphæðar, eins og frum-
varpið bæri með sér að gera ætti.
Þá væri talað um aðhaldssemi í
peningamálum, útlánaþak og bindi-
skyldu Seðlabanká. Meginatriði væri
í þessu sambandi að efla sparifjár-
myndun í landinu, m.a. með eðlilegri
ávöxtun sparifjár. Ef bindiskylda
væri hækkuð úr 25% í .d. 35%, næði
það til um 40% innlánsaukningar
lánastofnana til Seðlabankans.
Myndi það ekki loka bönkum fyrir
öðrum lánum en afurðalánum, t.d. til
einstaklinga? — Hvað líður af-
greiðslu ríkisstjórnar á vaxtatillög-
um Seðlabanka?, spurði G.H.
Þá vék G.H. að ákvæðum um
strangari verðlagshöft — sem allar
nágrannaþjóðir hefðu lagt fyrir róða
fyrir löngu. Nær væri að hrinda í
framkvæmd 8. gr. nýrrar verðlags-
löggjafar um frjálsa verðmyndun
þar sem samkeppni væri næg. Slíkt
hefði gefið góða raun hvarvetna.
Hann minnti og á yfirlýsingar SÍS
um stöðu smásöluverzlunar í land-
inu, sem hann líkti við neyðarkall.
Hann minnti og á reynslu núv.
viðskiptaráðherra varðandi fram-
kvæmd hafta á verðlag smjörlíkis og
öls — og afstöðu verkalýðssamtaka
þar um. Einnig á staðhæfingu
vísitölunefndar, þess efnis, að hlutur
matvöru væri ofmetinn í heildarút-
gjöldum heimila, varðandi kaup-
gjaldsvísitölu. Það þýddi að hlutur
niðurgreiðslna væri ofmetinn í því
dæmi, sem hér væri til umræðu.
Þá sagði G.H. að ekki hefði verið
haft það samráð við aðila vinnu-
markaðarins, sem af væri látið. Ekki
hefðu verið haldnir nema einn eða