Morgunblaðið - 31.03.1979, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 31. MARZ 1979
21
Birgir ísL Gunnarsson:
30. marz 1949
Ljfom. Mbl. Ól. K. M.
Ilífi hvers og eins gerast at-
burðir, sem ekki mást úr minni,
þótt hin daglegu atvik og það
sum hver mikilvæg, hverfi í
móðu gleymskunnar. Eitt af því, sem
ávallt stendur mér fyrir hugskotssjónum
er dagurinn 30. marz 1949 og þeir
atburðir, sem þá gerðust. Ég var 12 ára
strákur og einhvern veginn lá það í
loftinu þennan morgunn, að miklir
atburðir gætu gerst og strákar á þessum
aldri láta sig ekki vanta, þar sem tíðindi
eru í vændum.
Auglýsingar um fundarboð höfðu dun-
ið í ríkisútvarpinu um hádegið og
margra leið virtist liggja í miðbæinn
þennan dag. Þegar á Austurvöllinn kom
hafði þar safnast saman mikill mann-
fjöldi, annarsvegar borgarar, sem brugð-
ust vel við boði formanna lýðræðisflokk-
anna um að fjölmenna á Austurvöll til
að veita Alþingi starfsfrið og verja
þinghúsið. Hinsvegar það fólk, sem
forystumenn kommúnista höfðu stefnt
að Alþingi, til að reyna með ofbeldi að
hindra það í að sinna störfum sínum —
að taka lýðræðislega afstöðu til þess,
hvort ísland skyldi ganga í Atlants-
hafsbandalagið.
Svo voru þarna líka strákar eins og ég,
sem röltu um á meðal mannfjöldans, til
að horfa á það, sem fram fór. Það sem
fastast hefur greipst í huga minn af
atburðum dagsins, er allt það hatur, sem
fram kom á andlitum þess fólks, sem
hvað mest hafði sig í frammi af hálfu
kommúnista. Mér standa enn ljóslifandi
fyrir hugskotssjónum andlit ýmissa
manna, sem ég síðar hef kynnst og kann
jafnvel vel að meta, en sem á þessari
stundu ummynduðust í hatri og ofstæki.
Ég man alltaf, þegar ég sá einn góðborg-
ara úr hópi kommúnista, beygja sig
niður, taka upp hraunhellu úr blómabeð-
inu á Austurvelli og kasta henni blint af
augum að Alþingishúsinu inn í mann-
fjöldann, sem þar stóð.
Smám saman æstist leikurinn og átök
fóru að eiga sér stað og þegar fyrstu
táragassprengjunni var varpað, hlupum
við strakarnir burtu. Á þessari stundu
skynjaði ég vafalaust ekki mikilvægi
þeirra atburða, sem voru að gerast. Eitt
held ég þó, að öll þessi ummynduðu
andlit hafi kennt mér — og það er hve
hatrið getur orðið sterkt afl í stjórnmál-
um og hve auðveldara er að fylkja
mönnmum til fylgis við óánægju og
andstöðu en til jákvæðra verka.
Að vísu má ekki gleyma því að þennan
dag, 30. marz 1949, var það varðstaða
hins almenna borgara um Alþingishúsið,
— varðstaða hins þögla meirihluta, sem
kom í veg fyrir að óhappaverk væru
unnin þennan dag. Þarna var örugglega
undirbúin skipuleg tilraun til að hnekkja
valdi Alþingis, en sú tilraun mistókst
fyrir árvekni almennra borgara í
Reykjavík.
Nú eru liðin 30 ár og enn hitnar
mönnum í hamsi, þegar þessara atburða
er minnst og enn deila menn um þau
grundvallaratriði, sem tekist var á um
þennan dag. Reynslan hefur tvímæla-
laust sýnt, að sú akvörðun að ganga í
Atlantshafsbandalagið var rétt. Banda-
lagið hefur sýnt í verki að það er fyrst og
fremst varnarbandalag, en þjóðir þess
hyggja ekki á árásir eða landvinninga,
eins og margir andmælendur héldu fram
í upphafi.
Þátttaka okkar í Atlantshafsbanda-
laginu og síðar ákvörðun um að heimila
varnarliði dvöl á íslandi hefur haft
tvíþættan tilgang. Annars vegar hefur
Island á þennan hátt gerst virkur aðili í
varnarsamstarfi vestrænna þjóða og
orðið hlekkur í þeirri varnarkeðju, sem
mynduð var og hefur dugað að því leyti,
að friður hefur haldist í Evrópu í þessi
30 ár og engin þessara þjóða hefur orðið
fyrir þeim yfirgangi kommúnista, sem
einkenndi Evrópu eftirstríðsáranna, þar
til Atlantshafsbandalagið var stofnað.
Hinsvegar hefur ísland á þennan hátt
tryggt eigið öryggi. í stað þess að vera
óvarin eyja langt úti í hafi, hverskonar
vörgum að bráð, höfum við notið þess
öryggis, sem felst í samstarfi við vin-
veittar þjóðir. Það samstarf hefur verið
á fullkomnum jafnréttisgrundvelli og
hefur verið eitt af grundvallaratriðum í
stöðugri sjálfstæðisbaráttu lítillar þjóð-
ar í víðsjálum heimi.
Meðan líf endist hverjum einstaklingi
er lífsbaráttan stöðugt háð. Á sama hátt
endar aldrei sjálfstæðisbarátta lítillar
þjóðar, sem vill lifa sjálfstæðu lífi. Sú
barátta verður ávallt að byggjast á
raunsæju mati á umheiminum og á
eðlilegu samstarfi við þá, sem sameigin-
legra hagsmuna eiga að gæta. Því miður
er ekkert, sem bendir til þess, að
Atlantshafsbandalagið verði í náinni
framtíð óþarft né að við íslendingar
getum hætt að taka þátt í starfi þess á
svipaðan hátt og við hingað til höfum
gert. Sem betur fer ríkir fullur skilning-
ur á þessu meðal meirihluta þjóðarinnar
— þess fólks sem hugsar á sama hátt og
þær þúsundir Reykvíkinga, sem stóðu
vörð um Alþingi 30. marz 1949, þegar
reynt var að láta grjótið, ofbeldið og
hatrið taka völdin.
erraembœtti furstum sinn cunuk.
legt að vera ráðherra á öllu þessu 8
ára tímabili, því á þessum árum hafa
verið teknar ákvarðanir sem skipta
mjög miklu máli í lífi þjóðarinnar og
má þar sérstaklega nefna landhelgis-
málin og atvinnuuppbyggingu sem ég
get kallað atvinnubyltingu þar sem
atvinna hefur verið byggð upp með
nýjum hætti víða um land.
Þegar menn eru að tala um það að
Framsóknarflokkurinn hafi tapað og
orðið minnsti flokkur landsins undir
minni stjórn, þá hef ég það á móti að
hafa verið í ríkisstjórn í 8 ár af þeim
11 sem ég hef verið formaður Fram-
sóknarflokksins og Framsóknarflokk-
urinn hefur verið fyrirferðarmikill í
sambandi við mikilvægar ákvarðanir
og haft sín áhrif í ríkisstjórnum
þessara ára. Og nú í þessari ríkis-
stjórn vonar maður að verið sé að
stíga skref í átt til árangursríkari
stjórnar efnahagsmála þótt óvissa sé
ennþá um framkvæmd málsins."
Þegar abbadísin skautaði
brókum biskupsins
„Finnst þér Framsóknarflokkur-
inn hafa átt óeðlilega undir högg að
sækja í gagnrýni á undanförnum
árum?“
„Það hefur verið beint einkennileg-
um árásum á Framsóknarflokkinn á
síðustu árum, hvaða áhrif sem það
kann að hafa haft á fylgi flokksins, en
það væri ráðlegt mörgum sem hafa
gagnrýnt meira af kappi en forsjá að
hugsa til abbadísarinnar sem sagði:
„Allar erum vér breyskar", þegar hún
skautaði brókum biskupsins sem gisti
klaustrið.
Þeir búa stundum í glerhúsi sem
kasta grjótinu."
„Ætlaði ekki að verða
verða ráðherra
eftir síðustu kosningar“
„Hyggst þú láta af starfi forsætis-
ráðherra í tengslum við afsögn sem
flokksformaður?“
Það hefur engin ákvörðun verið
tekin í sambandi við forsætisráð-
herraembættið og ég gegni því fyrst
um sinn að minnsta kosti. En al-
mennt er það þó eðlilegt að formaður
flokks sé það, en það hefur ekkert
verið rætt um það ennþá."
„Þú sagðir í samtaii við Morgun-
blaðið s.l. ár að þátttaka þín í
þessari ríkisstjórn hefði raskað
áformum þínum.“
„Ég ætlaði mér aldrei að verða
ráðherra eftir síðustu kosningar
hvernig sem Framsóknarflokkurinn
kæmi út úr þeim, en atvikin höguðu
því þannig til.“
„Miklar breytingar í
stjórnmálastarfinu“
„Hvað finnst þér um þá þróun sem
hefur orðið á pólitískum vettvangi
landsins undanfarin ár?“
„Það hafa orðið ákaflega miklar
breytingar á undanförnum árum og
stjórnmálastarfið er að sumu leyti
miklu erfiðara. Fjölmiðlarnir hafa
komið meira inn í myndina, sjónvarp
og útvarp gera aðrar kröfur til
stjórnmálamanna en áður þekktust
og viðtöl við fréttamenn eru mun
meiri, bæði eigin flokks og ariharra.
Þá hafa störf þingsins aukizt og
einnig hefur þingtíminn lengst. Að
öðru leyti vil ég ekki fella dóm um
það hvort það sé betra eða verra."
„Lífið og pólitíkin vinza
sýndarmennskuna úr“
„Menn hafa á orði að sýnd-
armennskan í pólitíkinni hafi auk-
izt.“
„Ég held að sýndarmennskan dugi
ekki til lengdar, lífið og pólitíkin
vinza úr þá sem eiga að lifa og hinir
sitja eftir. Það hvort menn ná varan-
legri fótfestu í pólitíkinni fer fyrst og
fremst eftir því hvort þeir nái og
haldi trausti. Þótt sápukúlur komi
upp þá springa þær ef blásið er á
þær.“ — A.j.
Mvndina tók Emilía ljósmyndari Morgunblaðsins af ólafi Jóhannes-
syni forsætisráðherra f Alþingishúsinu f gærkvöldi.