Morgunblaðið - 26.04.1979, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. APRÍL 1979
Sæmundur Stefánsson:
Hvadafugla á að fríða
og hverjum á að fækka?
Margt hefur verið rætt og ritað
um fugla og fuglalíf hérlendis á
undanförnum árum, og um það
fjailað dýravinir, náttúruvernd-
armenn, áhugamenn um æðar-
rækt, fuglafræðingar skotmenn
og aðrir veiðimenn. Eftirtektar-
vert er, að mest ber þarna á
áhyggjum manna af offjölgun eða
hnignun ýmissa fuglastofna
vegna gjörbreyttra aðstæðna á
marga lund hin síðari ár. Eins og
oft vill verða gætir þarna gjör-
ólíkra skoðana, einkum þegar á
stangast hagsmunir og tilfinn-
ingamál. Flestir virðast þó sam-
mála um nauðsyn þess að stokka
þurfi rækilega upp spilin hvað
varðar gildandi lagasetningar og
reglur um fuglafriðun annars
vegar og nytjar þeirra hins veg-
ar.
Allt var þetta einfaldara áður
fyrr þegar að mestu eða öllu gilti
hið einfalda lögmál mannsins að
bjarga sér sem best mátti til þess
að metta magana. Nú eru viðhorf-
eggjatöku, sem þó eru hverfandi á
móti þeirri skaðsemi er svartbak-
urinn veldur. — Nefna má einnig
silfurmáfinn í þessu sambandi.
Fyrr meir þótti regla að ein
hrafnshjón fylgdu hverjum sveita-
bæ. Þau héldu sín hrafnaþing og
allt var í föstum skorðum með
viðhald og afföll. Vöxtur sjávar-
þorpa og þéttbýliskjarna hefur
hins vegar gjörbreytt hinum
gömlu lögmálum hrafnsins, því nú
er óæskileg fjölgun fóðruð og alin
svo að engu viðnámi virðist við
komið eftir að hætt var að eitra
hræ og egg. Hrafninn er mjög
frekur til fanga við eggjarán hjá
öðrum fuglum, og þá ekki síst
æðarfuglinum og þykir einnig
allaðgangsharður við lambær og
lömb um sauðburðinn.
Ör fjölgun
hettumáfs
Hettumáfurinn er tiltölulega ný
fuglategund hérlendis, en hefur
egg hennar séu tekin, hún verpi
bara aftur, fara mjög villir vegar.
Jafnvel þótt eitthvað af kríunum
verpi aftur, þá verða þær svo
seinar með uppeldi unganna, að
þær sem fyrr verpa eru fyrir löngu
komnar með sína unga til sjávar
en hinar orðnar svo fáar eftir að
þær standast lítt ásókn hrafnsins,
sem einmitt sækist þá eftir ófleyg-
um eða lítt fleygum ungunum. Og
jafnvel þótt þær samt sem áður
komi ungum sínum fram, þá er
orðið seint til undirbúnings fyrir
flugið yfir hafið að hausti.
Álftirnar voru drepnar til mik-
illa búdrýginda hér áður fyrr, en
með svanasöng skáldanna breytt-
ist viðhorf manna í því efni svo að
nú þykir næstum syndsamlegt að
drepa þennan fagra fugl. Þó veitir
hann bændum oft harðar búsifjar
í ræktuðu landi. I góðæri fjölgar
honum verulega en náttúran sér
sjálf fyrir afföllum í vetrarharð-
indum.
verði ekki óglatt af henni né
ungum hennar. Samt sem áður
hefur hún haldið velli þótt miklar
sveiflur verði oft í stofninum, og
ekki að öllu kunnugt um orsakir,
en viðkoman er mikil hvað unga-
fjölda snertir. Þegar stofninn er
lítill koma oft fram raddir um að
friða hana fyrir skotmönnum, en
svo aðrar sem telja slíkt aðeins
verða vatn á myllu fálkans, tóf-
unnar og ekki síst minksins.
Æðarvarpiö
Æðarfuglinn hefur jafnan verið
hinn mesti nytjafugl, einkanlega
vegna dúnsins, sem er mjög verð-
mætur og hin besta útflutnings-
vara. Ekki er æðarfuglinn ágengur
við aðra fugla né dýr, en á hins
vegar marga óvini og er þar helst
að nefna örninn, svartbak, hrafn,
tófu, mink og skúm. Þótt víða sé
reynt að vernda æðarvarpið og
hlynna að því, nær slíkt skammt
þegar við ofurefli er að etja. Það er
Svo eru nú alifuglarnir, með þá
farið eins og húsdýrin, þeir eru
drepnir og étnir með köldu blóði
þótt í þeim renni raunar heitt blóð
eins og öðrum fuglum sem ekki má
hrófla við. Það stangast því stund-
um eitt horn á annað í samúðartil-
tektum okkar við dýrin sem við
umgöngumst.
Talsvert ber á óvild til þeirra
sem nota byssu til fuglaveiða,
einkum svokallaðra sportveiði-
manna, eru þeir átaldir fyrir
drápsfýsn og tillitsleysi þar sem
fuglar særist af skotum og deyja
síðan með harmkvælum eða verði
vörgum auðveld bráð. Það verður
víst langt í land þangað til frum-
eðli mannsins breytist svo að
veiðihugurinn hverfi, en með auk-
inni þjálfun og kynningu um
meðferð skotvopna t.d. hjá skot-
félögum, sem einnig má nefna
íþróttafélög, minnkar hættan á því
að missa særða fugla, hvort heldur
er um að ræða eingöngu veiðar til
matar eða svokallaða sportveiði-
Úr æðarvarpi á Mýrum í Dýrafirði
Rjúpan heldur velli þótt sveiflur séu í stofninum
Krfan er alltaf kærkominn gestur
in önnur og flóknari, og verður hér
vikið að einstökum fuglategund-
um, sem verulegu máli skipta.
Örninn og eitrið
Beinast liggur við að byrja á
erninum, en hann hefur löngum
verið illa séður í æðarvarpi og
einnig tekið lax í ám. Var reynt að
fækka erninum vegna þessara
búsifja, m.a. lagði gamla Vargafé-
lagið fé til höfuðs honum með
skotlaunum. Þó mun ekki um
verulega fækkun að ræða fyrr en
hann lagðist á eitruð hræ sem
ætluð voru til útrýmingar hvers
konar vargi, en þá tók stofninum
að hraka svo mjög að jafnvel var
talið að honum yrði útrýmt ef svo
héldi áfram. Þá var tekið það ráð
að banna algjörlega eiturnotkun
til útrýmingar hvers konar vargi,
en fljótt brá þá svo við að öðrum
óvinum æðarfuglsins og laxins,
einkum svartbaknum, fjölgaði svo
að til stjórvandræða horfði, og
aukast þau vandræði ár frá ári. I
stað eitursins hafa þó verið reynd
svefnlyf, en ekki borið tilætlaðan
árangur. Það er því beinlínis og
óbeinlínis að miklu leyti arnarins
vegna að við erum svo illa á vegi
stödd í þessum efnum, og verður
vikið að þessu síðar.
Offjölgun svartbaksins er al-
kunn og ógnvekjandi staðreynd og
mætti hafa þar um langt mál.
Látið skal þó nægja hér að nefna
ásælni hans og yfirgang við æðar-
ungadráp, ásókn í lax og silung í
ám og vötnum, og ágang um
sauðburð. Auk þess sækir hann
mikið í mófuglaunga. Þarna ræður
náttúran sjálf ekki lengur við
hæfilega takmörkun þessa harð-
duglega fugls. Sumum finnast
nokkur hlunnindi að sva'rtbaks-
fjölgað svo ört og breiðst út hin
síðari ár, að með ólíkindum má
telja, enda er þetta duglegur fugl
en argsamur og leiður. Leggst
hann talsvert á kríuunga, mó-
fuglaunga og þrastarunga. Sumir
fuglafræðingar vilja þó ekki viður-
kenna þessa staðreynd en telja
hann allra notalegasta fugl, sem
verji andavarp fyrir minkum og
æðarvarp fyrir vargfugli. Kunnug-
ir telja hins vegar að minkurinn sé
bara ekkert hræddur við hettu-
máfinn, enda væri það næsta
furðulegt, svo harðsnúinn og
grimmur sem minkurinn er. I
æðarvarpi sést hettumáfurinn
aldrei leggjast á móti vargfugli.
Hitt vita svo allir að honum hefur
tekist að hrekja kríuna frá mörg-
um sínum gömlu varpstöðvum, og
má að miklu leyti kenna honum
um fækkun kríunnar ár frá ári.
Það er því síður en svo ástæða til
þess að vernda þennan fugl á
nokkurn hátt. Hitt er svo annað
mál hvaða ráð henti best til þess
að fækka honum og halda viðgangi
hans í skefjum, því lítið dugar þótt
hann sé rændur eggjum; hann
flytur sig aðeins á öruggari stað og
verpir aftur.
Krían er einhver skemmtilegasti
fugl sem við höfum, og enda þótt
hún sé stundum illskeytt við
óboðna gesti í sínu umdæmi, og
kroppi jafnvel stundum í kollinn á
okkur og sé hinn hávaðasamasta,
þá mun áreiðanlega enginn vilja
skipta á gargi hennar og argi
hettumáfsins. Þar sem saman fer
kríu- og æðarvarp er hún hin besta
vörn gegn ásælni óvina æðar-
varpsins. Því miður gera margir
sér leik að því að ræna hana
eggjum og er þó eftir litlu að
seilast í matarleit, og þeir sem
halda því fram að ekki saki þótt
Ágangur gæsarinnar
Ýmsum er ekki vel við villigæsa-
dráp og banna sumir með öllu slíkt
fyrir sínu landi. Aðrir kvarta hins
vegar undan ágangi gæsarinnar í
ræktuðu landi og vilja gjarna
fækka henni að mun. Áður voru
gæsaveiðar mikil hlunnindi, enda
matarmikill fugl og kostafæða.
Skotmenn veiða gæs nokkuð hér-
lendis en þó munu þeir mun fleiri
sem njóta slíkra veiða þegar gæsin
dvelur í hinu erlenda umhverfi
sínu. Má telja það hugulsemi af
okkar hálfu að gefa útlendingum
eftir vænsta hlut veiðarinnar.
Þegar lítið var orðið um matar-
forða í erfiðum vetrum hér fyrr
meir, þótti ekki lítil búbót í því að
afla rjúpna í pottinn, og eins að
leggja þær inn hjá kaupmannin-
um, sem aftur seldi þær úr landi
sem veislumat á borð höfðingj-
anna. Nú er meir um að rjúpan sé
skotin sem sport og síðan seld
dýru verði í jólamatinn hér innan-
lands. Auk þess er hún aðalfæða
fálkans og uppáhaldsmatur tóf-
unnar, og síðan minkurinn kom til
skjalanna er fullyrt að honum
því ekki að undra þótt sígi á
ógæfuhliðina með æðarstofninn ár
frá ári, og hafa þó ekki lengi komið
til harðir ísavetur, sem oft hjuggu
stór skörð í stofninn áður fyrr. En
svo ég vísi til þess sem nefnt er um
örninn hér að framan, þá stangast
hér á annars vegar fjárhagslegir
hagsmunur þeirra sem æðarrækt
stunda en hins vegar hugsjónir eða
tilfinningar arnarunnenda. Þarna
þyrfti því að reyna að brúa bilið
með einhvers konar málamiðlun.
T.d. mætti leyfa eitrun þar sem
örn hefur ekki aðsetur í nálægð
æðarvarps, eða þar sem hann sést
sárasjaldan nema þá einstöku
flækingsfugl.
Af öllu fuglafangi voru bjarg-
fuglaveiðar, og eru enn, til mestra
búdrýginda auk eggjatökunnar,
þó er þetta stundað mun minna en
áður, og raddir hafa heyrst úm að
fækka þyrfti bjargfugli meir
vegna þess hve mikið hann éti af
ungfiski, sem auðvitað ætti að fá
að vaxa og komast í dragnótina og
netin. Lítið er um samúð með
þessum fuglum þegar svo er kom-
ið.
mennsku. Og ekki eru skotmenn
óvelkomnir við æðarvörpin til þess
að skjóta vargfuglinn, þótt þar
sjáist því miður sjaldnast högg á
vatni
Misheppnuð löggjöf
I þessu sambandi mætti geta
þess að það er næsta hjákátlegt
þegar alþingismenn taka sig til og
samþykkja lög um meðferð skot-
vopna, sem sennilega hafa átt að
koma í veg fyrir mistök við fugla-
veiðar, en eru svo mislukkuð að
ekki tekst að semja um þau
reglugjörð án þess að ganga fram
hjá aðalatriðum laganna. Hafa
þarna auðsjáanlega ekki ekki verið
höfð samráð við menn sem
þekkingu hafa á skotvopnum né
kunna með þau að fara.
Dýravinir og náttúruunnendur
sem samúð hafa með því lífræna í
umhverfinu, telja ófáir að
náttúran sjálf haldi bestu jafn-
vægi þegar hún fær að ráða. Þarna
er þó vandi á höndum, þegar
mennirnir sjálfir raska svo þessu
jafnvægi að úr verður afskræmi.
Stangast þarna á eins og áður
segir hagsmunir og hirðuleysi
annars vegar og tilfinningar að
hinu leytinu. Þeim mun
nauðsynlegra er taka á þessum
málum með varúð og virðingu
fyrir ærlegum og skynsamlegum
ábendingum ef árangursrík sam-
staða á að fást um heildarlausn.
Hér að framan er aðeins laus-
lega drepið á nokkur atriði sem
bíða úrlausnar m.a. til að undir-
strika nauðsyn þess að hafa sem
flesta í ráðum, sem haldgóða
þekkingu hafa hver á sínu sviði, en
forðast misvitrar og óraunhæfar
lagasetningar og reglur.