Morgunblaðið - 23.06.1979, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. JÚNÍ1979
Það ástand og sú ringulreið,
sem ríkir i stjórnunar- og
efnahagsmálum okkar í dag, er
dæmigerð spegilmynd af ástandi
þjóðar í botnlausri verðbólgu.
Ríkisstjórnin hefir misst tökin,
vonleysi og þekkingarskortur ræð-
ur ríkjum. Einkenni slíkrar fram-
vindu eru örþrifaráð og flótti frá
raunveruleikanum.
Enda þótt flest okkar hræðist
verðbólgu, þá vitum við að
minnsta kosti hvaða áhrif hún
hefur á okkar líf: Verðlag stígur
og raungildi krónunnar lækkar.
Verðbólgan er á vörum manna á
hverjum degi, og fjölmiðlarnir
hamra á henni sýknt og heilagt.
Ríkisstjórnin skellir á launa- og
verðlagshöfturti, til þess að stöðva
„verðbólguvaldinn", og kallar á
almenning til þess að fá hann til
þess að falla frá öllum launakröf-
um.
En spurningin er: Hvað er verð-
bólga í raun og veru? Þessi mikli
bölvaldur þjóðfélagsins. Hvað
veldur henni? Getur hinn almenni
borgari svarað þessari spurningu?
Hvað veldur því að íbúð, sem
kostaði í fyrra 6 milljónir króna,
kostar í dag 11 milljónir.
Heimilistæki tvöfaldast í verði á
tveim árum og svo framvegis.
Svarið er: Verðbólga.
En hvað þýðir verðbólga? Hvað
veldur fyrirbærinu, sem hljóð-
laust rænir okkur lífskjörunum?
Til þess að skilja verðbólgu
(verðþenslu) verðum við að
vita hvað það er, sem þanið er út.
Það er ekki almennt vöruverð (þó
það hækki) og það eru ekki launin
(þó þau hækki líka) — Heldur er
það peningamagnið, sem er í
umferð 'í þjóðfélaginu, (gjaldmið-
illinn og bankalánin), sem þanið
er út. Peningamagnið eru pening-
ar prentaðir af ríkisvaldinu, og
eru þeir góð merkistika um þjóð-
arauðinn. Hluta af þjóðarauðnum
gefum við til ríkisins í sköttum, til
þess að ríkið geti staðið undir
rekstri sínum og skuldum. En
hvað skeður: Ríkið eyðir stórum
mun meira en við þegnarnir gef-
um því í sköttum og álögum.
Ofaníkaupið setur ríkið sig í mikl-
ar skuldbindingar fram í tímann
meö lagasetningum og áætlunum,
sem þjóðartekjur standa ekki und-
ir.
Nú er spurningin: Hvernig getur
ríkið eytt meiru en við gefum því?
Svarið er: Það gerir ríkið venju-
lega með því að safna meiri
skuldum og prenta fleiri peninga,
sem eðlilega er enginn raunveru-
legur þjóðarauður fyrir.
Hið gamla lögmál hagfræð-
innar segir: Því meira sem
til er af einhverju því ódýrara er
það. Þetta á líka við gjaldmiðilinn.
Krónan er rýrð að verðmætum,
vegna þess að það eru prentaðir of
margir seðlar. — Það eru tilbúnir
peningar í umferð. Það eru fleiri
krónur settar inn í hagkerfið
heldur en sannvirði hagkerfisins
segir til um. — Með öðrum orðum:
Verðbólga.
— Þegar hægt er að viðurkenna
þessa staðreynd, þá fyrst er hægt
að skoða verðbólguna í réttu Ijósi
og áhrif hennar á þjóðfélagið. Það
er hægt að gera sér betur grein
fvrir, hvað ríkisstjórnin og fjöl-
miðlarnir eru að fara í þessum
efnum.
Það er sannleikur, að launa-
hækkanir, sem fara langt fram úr
framleiðni og hagvexti þjóðar
hafa örvandi áhrif á verðbólgu og
hækkandi vöruverð siglir í kjöl-
farið. Aftur á móti eru launakröf-
urnar bein afleiðing af eyðslusemi
ríkisvaldsins, sem gefur að skilja,
þegar peningamagnið í umferð er
þanið út og verðgildi krónunnar
skert. Þegar ríkið skerðir kjörin á
þennan hátt, koma kröfurnar í
kjölfarið.
Verðbólgan, sem við þekkjum
svo vel, er sjúkdómur í hag-
kerfinu. Sjúkdómseinkennin eru
víxlhækkanir launa og verðlags.
Stjórnvöldin, sem sköpuðu sjúk-
dóminn, fara villu vegar, er þau
vega að sjúkdómseinkennunum
ÁR Aukning Verðbóiga
_____________peningamagns í Iandinu_____________
1976 23,7% 32,2%
1977 44,6% 30,5%
1978 36,8% 44,6%
Pétur Björnsson.
vægi í hagkerfinu. Þá verður
skaðinn því tilfinnanlegri.
Eftirminnilegt dæmi_um slíkt
haftaþak finnst frá árinu
1971, þegar Nixon Bandaríkjafor-
seti frysti kaup og verðlag til
skamms tíma, meðan verðbólgan
geisaði. Ríkisútgjöldin fóru fram
úr þjóðartekjum og árangurinn
varð sá, að mesta efnahagsspreng-
ing í sögu Bandaríkjanna átti sér
stað.“
„Það er hvergi að finna nein rök
fyrir slíkum haftaaðgerðum," seg-
ir Friedman. „Slík höft eru ör-
þrifaráð ríkisstjórna, sem sokknar
eru í hít ríkisskulda og óðaverð-
bólgu."
Thatcher, forsætisráðherra
Breta, lagði nýlega fram efna-
hagsáætlanir stjórnar sinnar og
kynnti um leið þá stefnu sem fylgt
verður. Það verður tekið á verð-
bólgunni með niðurskurði á ríkis-
útgjöldum, lækkun skatta á fyrir-
tækjum og einstaklingum og ráð-
stafanir gerðar til þess að hvetja
fjármagnsflæði til atvinnuvega.
Þetta á að vera aftur hvati til
aukinnar framleiðni og hærri
þjóðartekna.
Arið 1948, skömmu eftir síðari
heimsstyrjöldina, þegar
flestar þjóðir áttu í strangri
efnahagsbaráttu eftirstríðsár-
anna, stöðvaði stjórn Vest-
ur-Þýskalands verðbólguna með
því að halda ríkisútgjöldum í réttu
hlutfalli við þjóðartekjur. Þýska
efnahagsundrið var hafið. Banda-
ríkjamenn gerðu slíkt hið sama
eftir 1950, með svo góðum árangri
að verðbólgu var haldið niðri við
1,4% árlega. De Gaulle fylgdi
sama dæmi aftur seinna og lyfti
Frakklandi upp úr hít ríkisskulda
og verðbólgu. Velferð þessara
ríkja hélst svo um árabil, eða þar
til hin gamla árátta „pólitíkusa"
að gefa meira en þjóðirnar hafa
ráð á, fékk yfirhöndina og setti
bæði Frakkland og Bandaríkin
aftur út á verðbólgubrautina.
Þegar olíukreppan skall yfir
heiminn fyrir nokkrum árum,
tóku Japanir og Vestur-Þjóðverjar
þannig á móti, að verðbólgan fór
fremur niður í þessum löndum,
meðan önnur urðu aukinni verð-
bólgu að bráð.
Þegar litið er á þær stað-
reyndir sem komið hafa
fram hér að framan, hlýtur krafan
að hljóða svo: Stöðvið verðbólg-
una. — Það er að segja — stöðvið
þensluna í peningamagninu, sem
er í umferð í hagkerfinu og gerið
þjóðinni kleift að framleiða þjóð-
artekjurnar. Minni ríkiseyðslu og
meiri stuðning við atvinnuvegina.
Stjórn sem sér en gerir ekki, er í
feluleik við vandann, flýr veru-
leikann og stefnir velferð okkar í
voða á skömmum tíma. Það er nú
þegar komið að nýrri gengisfell-
ingu, sem mun keyra allt verðlag
upp í landinu og önnur gengisfell-
ing kemur skjótt í kjölfarið, með
áframhaldandi verðbólgu. Sú þjóð,
sem ekki stöðvar verðbólgu með
réttum aðferðum, vegna þess að
sumum stjórnmálamönnum er
pólitískt" sárt að framkvæma
þær, er að kalla yfir sig gjaldþrot.
Niðurskurður á ríkisútgjöld-
um og aðrar aðgerðir til þess
að stöðva verðbólguna hafa óhjá-
kvæmilega í för með sér tíma-
bundinn vanda, sem leysist
seinna, þegar atvinnuvegirnir eru
studdir og mynda jafnvægi aftur.
Það þarf að taka á ýmsum hlutum
og þarf góða menn til, en að sitja
auðum höndum og lemja skelina
utan, er að flýja sannleikann og
stefna lengra út í fenið.
Hérna að neðan koma tölur um
þensluna á peningamagninu í um-
ferð undanfarin þrjú ár og til
hliðsjónar tölur yfir verðbólguna
fyrir sömu ár.
Pétur
Björnsson
forstjóri:
einum. Þau gerðu betur að vega að
sjúkdómnum sjálfum. Það er að
segja: Halda ríkiseyðslunni í
skefjum og í réttu hlutfalli við
þjóðartekjurnar.
Þegar verðbólguástand ríkir eru
þrýstihópar, sem krefjast og fá
hærri laun heldur en aðrir laun-
þegahópar, að bæta lífskjör sín á
kostnað annarra í þjóðfélaginu.
Þegar krónan lækkar með auk-
inni þenslu peningamagnsins
reyna verkalýðssambönd að sjálf-
sögðu að tryggja óskert kjör sín í
verðbólgunni, með því að setja
varnagla í alla samninga. Slíkir
varnaglar eru oftast hækkandi
laun með hækkandi vísitölu.
Niðurstaðan verður: Víxlhækkanir
launa og verðlags. Þegar víxl-
hækkanirnar eru komnar á kreik,
blæs ríkisvaldið peningamagnið
ennþá meira út með aukinni seðla-
útgáfu, til þess að mæta auknum
rekstrarkostnaði og bölvaldurinn
er orðinn laus. Þá vill enginn
leggja krónu til hliðar, heldur
fjárfesta strax, til þess að halda í
verðgildi krónunnar. Bankar lána
út sífellt veröminni krónur og
krefjast þarafleiðandi hærri
vaxta. Þegar bankavextir hafa náð
slíkum upphæðum, sem nú gerist í
þjóðfélaginu, er velferð okkar
allra bráð hætta búin. Slíkir
bankavextir eru táknræn hættu-
merki um ógnunina innan hag-
kerfisins.
E itt af vandamálum okkar
þjóðfélags er þannig vaxið,
að þeir stjórnmálamenn, sem með
völdin fara núna, virðast ekki hafa
næga hagfræðilega þekkingu til að
bera og eru svo „pólitískt"
hörundssárir, að það stendur vel-
ferð allrar þjóðarinnar fyrir þrif-
um.
Ef launahækkanirnar einar út
af fyrir sig eru verðbólguhvetj-
andi, þá væri hagkerfi Vest-
ur-Þýskalands verst leikna hag-
kerfi hins vestræna heims.
Á árunum 1967—1977 hækkuðu
laun þýskra verkamanna um
236% en á sama tíma jókst verð-
bólga um aðeins 4% árlega. Hver
var ástæðan? Ástæðan var sú, að
stjórn landsins hélt peningamagn-
inu í jafnvægi við framleiðni og
þjóðarframleiðslu. Niðurstaðan er
því þessi: Launahækkanir geta átt
sér stað án verðbólgu.
Framleiðni þjóðar er fundin út
með því að deila vinnuafli lands-
ins inn í þjóðartekjurnar.
Gamlar kerlingabækur segja, að
launa- og verðlagshöft lækni verð-
bólgu. Þessi misskilningur byggð-
ist á því, að álitið var að launa- og
verðhækkanir væru einar sér
sökudólgurinn að verðbólgu.
Nóbelsverðlaunahafinn í hag-
fræði, Milton Friedman, lét svo
um mælt: „í meira en 2000 ár
hefur launa- og verðlagshöftum
verið beitt í heiminum gegn verð-
bólgu, en ávallt mistekist með
slæmum afleiðingum. Þegar slík
höft eru sett á, dragast atvinnu-
vegir saman, vegna þess að þeir
þrífast ekki á „tilbúnu" verðlagi.
Gæði minnka á framleiðsluvörum
og svartur markaður dafnar.
Eftirlitið með höftunum krefst
gífurlegs kostnaðar í skriffinnsku
og mannahaldi. Höftin veita
gálgafrest til skamms tíma, en að
lengri tíma loknum verður efna-
hagssprenging, þegar kaupgjald
og verðlag leitar upp eftir jafn-
Veróbólga
Tími örþrífaráða
Launahækkun þín og hækkandi
verðlag er ekki aðalorsökin