Morgunblaðið - 23.06.1979, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. JÚNÍ1979
29
Hreinn Loftsson:
Hugmyndaleg
vakning frjáls-
hyggjumanna
Þegar frjálshyggjumenn ræða
um að draga þurfi úr ofvexti
ríkisbáknsins og koma í veg fyrir
bruðl hins opinbera með almanna-
fé, þá rjúka sósíalistar upp til
handa og fóta og segja að frjáls-
hyggjumenn séu á móti sjúkra-
húsum og að þeir vilji setja þá sem
minna mega sín út á gaddinn. Þeir
seem aðhyllast frjálshyggju séu
blindir gróðahyggjumenn er um-
fram allt vilji sjá sínum eigin hag
borgið, á kostnað hins stritandi
fjölda.
Því er ekki að leyna, að sósía-
listum hefur heppnast að villa allt
of mörgum sýn með þessum
áróðri. Frjálshyggjumönnum
hefur ekki nægjanlega tekist að
gera fólki það ljóst að þeir keppa
ekki að því að afnema allt
ríkisvald né veikja það á þeim
sviðum þar sem þess er þörf.
Ríkisvaldið á hins vegar að mati
frjálshyggjumanna að einskorðast
við ákveðna málaflokka, s.s. lög-
gæslu, heilbrigðis- og menntamál,
samgöngumál og málefni þeirra
sem minna mega sín. Þessum
málaflokkum á ríkið jafnframt að
sinna betur en nú er gert með
aukinni hagkvæmni og skipulagi.
Ríkið á aftur á móti ekki að
stunda samkeppni við fyrirtæki í
eigu einstaklinga og samtaka
þeirra í þjónustu- og framleiðslu-
greinum. Þeir vilja leyfa
sköpunargáfu einstaklinganna að
njóta sín með því að leyfa þeim að
vera í friði og telja að það sé fleira
í þjóðfélaginu sem sameinar menn
en sundrar og hafna því kenning-
um stéttabaráttu og upplausnar.
Frelsið er
forsenda lífs-
hamingjunnar
Frjálshyggjumenn vilja draga
úr öllum mismun á möguleikum
einstaklinganna til að fá að njóta
sín. Þeir telja að allir eigi að vera
jafnir fyrir lögunum og vilja ekki
að réttur manna sé misjafn eftir
því hvert kynferði þeirra er, aldur
eða efnahagur. Menn sem aðhyll-
ast frjálshyggju skortir viljann til
þess að ákveða með eigin rök-
semdum hvað öðrum sé fyrir
bestu, en það er eitt aðaleinkenni
ríkisrekstrarsinna. Þess vegna
telja þeir mönnum frjálst að velja
sér lífsstarf hvort heldur sem það
er fólgið í listsköpun eða athafna-
lífi, trúir þeirri sannfæringu sinni
að frelsið sé forsenda lífs-
hamingju hvers og eins.
Frjál^hyggjumenn telja samt að
ríkið hafi mjög mikilvægu hlut-
verki að gegna, með því að setja
leikreglurnar sem einstaklingarn-
ir eiga að fara eftir og sjá til þess
að þær séu ekki brotnar. Ríkis-
valdið á að tryggja það innra og
ytra öryggi sem nauðsynlegt er
efnahagsstarfseminni í landinu;
smíða umgjörð utan um athafnir
einstaklinganna. Best fer á því,
eins og áður er sagt, að ein-
staklingarnir njóti sem mests
frelsis í samfélagiunu, en það
frelsi takmarkast af sama frelsi
annarra einstaklinga. Einu
þarfirnar sem þjóðfélagið getur
miðað við eru þarfir hvers og eins
þegns þess, heildin sem slík hefur
engar sér þarfir. Þjóðfélagshug-
mynd frjálshyggjumanna mætti
lýsa sem frelsi með skipulagi en
ekki taumlaus eigingirni eða
heildarhyggja.
Ureinn Loftsson
Sósíalistar mis-
túlka hugmyndir
og hugtök frjáls-
hyggjumanna
Á sama hátt og sósíalistar hafa
reynt að lýsa þjóðfélagi frjáls-
hyggjumanna þannig að þar sé
hver höndin upp á móti annarri í
hömlulausri græðgi og gróðafíkn,
mistúlka þeir ýmis hugtök sem
frjálshyggjumenn nota. Hugtakið
frjáls samkeppni er gott dæmi þar
um. Jón Þorláksson, fyrsti
formaður Sjálfstæðisflokksins,
benti á þetta í grein sinni Milli
fátæktar og bjargálna árið 1929.
En þar segir Jón áeinum stað:
„Andstæðingar frjálsrar sam-
keppni lýsa henni oft eins og hún
væri áflog, þar sem hver keppand-
inn reyni að hindra hina frá því
að ná settu marki eða tilætluðum
árangri. Eftir þeirri hugsun ætti
samkeppni íþróttamanna að vera
fólgin í hrindingum og hrekkja-
brögðum, samkeppni nemenda í
skólum að fara fram með því, að
hver reyndi að glepja fyrir öðrum
og trufla og tefja nám hinna. Nú
vita allir, að ef eitthvað slíkt
kemur fyrir í íþróttakappleik eða
skóla, þá er það engin samkeppni,
heldur þvert á móti — brot á
skráðum og óskráðum lögum sam-
keppninnar á þeim sviðum".
„(Sjálfstæðisstefnan, Heimdallur
1979 bls. 14-15)“.
Annað slíkt hugtak er hagnaður
og gróði. Það hugtak hefur með
einhverjum óskiljanlegum hætti
orðið neikvætt í hugum fjölda
fólks, sennilega vegna áhrifa frá
sósíalistum. Slíku fólki sést yfir
það, að til þess fullnægja
hagnaðarhvöt sinni verður at-
hafnamaðurinn að inna af hendi
starf sem er þýðingarmikið frá
sjónarmiði annarra. Agóði hans er
undir því kominn hversu vel hon-
um tekst að fullnægja þessum
þörfum. Allir sjá að svo lengi sem
athafnamaðurinn heldur sig innan
ramma laga og alls velsæmis er
hann í raun að fullnægja þjóð-
hagslegri nauðsyn um leið og hann
hagnast væntanlega sjálfur.
Hagnaðarhvötin hefur verið virkj-
uð í þágu samfélagsins. En það er
einmitt einn jákvæðasti þáttur
frjálshyggjunnar.
Með frjálshyggj-
unni markar Sjálf-
stæðisflokkurinn
sér breiðari
grundvöll
Er Sjálfstæðisflokkurinn kynnti
nýja stefnumörkun sína í efna-
hagsmálum í vetur var ljóst að
flokkurinn tók skýrari afstöðu í
frjálsræðisátt og markaði sér
þannig breiðari grundvöll en áður.
I greinargerð með efnahagsstefnu
flokksins.
Endurreisn í anda frjálshyggju
segir Jónas H. Haralz að megin-
skilyrði þess að unnt reynist að
örva hagvöxt, auka velmegun og
halda verðbólgu í skefjum sé
fólgið í auknu frjálsræði og
virkari markaðsbúskap. Annar
meginþáttur í sjónarmiðum Sjálf-
stæðisflokksins er nauðsyn al-
mennrar og samræmdrar stjórnar
efnahagsmála. „Til þess að frjáls
atvinnustarfsemi og frjálst
neyzluval geti notið sín, til þess að
markaðsviðskipti geti átt sér stað
með eðlilegu móti þurfa ákveðin
skilyrði að vera fyrir hendi“, segir
Jónas. „Það er að miklu leyti
hlutverk ríkisvaldsins og stofnana
þess að sjá fyrir þessum ytri
skilyrðum, að stuðla að því að
framleiðsla og neyzla, söfnun fjár-
magns og ráðstöfun þess, geti
farið fram við sem eðlilegastar
markaðsaðstæður". Af tilvitnuð-
um setningum er það ljóst að
Sjálfstæðisflokkurinn leggur
mikla áherslu á nauðsyn þess að
markaðurinn fái notið sín, en það
er í samræmi við eina meginhug-
nynd frjálshyggjunnar. Markaðs-
kerfi hinnar frjálsu samkeppni
hefur fjögur sérkenni sem eru: a)
einstaklingar og samtök þeirra
eigi framleiðslutækin, b) gagn-
kvæmur hagur þeirra til að eiga
viðskipti hver við annan, c) fram-
boð og eftirspurn ræður verðinu
fyrir vörur og þjónustu, almennar
leikreglur verða að gilda sem fara
verður eftir, svo sem að samninga
skuli halda o.s.frv. Þá má ekki
heldur gleyma hlutverki ákveðins
gjaldmiðils.
Markaðurinn er
ein forsenda
frelsisins
Rökstuðningurinn fyrir hiiini
miklu áherslu á markaðinn, sem
frjálshyggjan einkennist af, er í
stuttu máli sú að á markaðnum
fer í raun og veru fram atkvæða-
greiðsla um það hvaða vöru og
þjónustu fólk vill kaupa á því
verði sem markaðurinn býður.
Markaðurinn felur í sér sjálfvirka
lausn þess vanda sem ráðamenn
miðstýrðs áætlunarbúskapar hafa
ekki getað leyst því hvað beri að
framleiða, hvernig og á hvaða
verði. I frjálsu markaðshagkerfi
er óhugsandi að upp komi sú staða
að einungis séu til skór af stærð
númer 38, eða að eina nagla-
tegundin á markaðnum sé þak-
ÚT er komin Árbók Nemenda-
sambands Samvinnuskólans,
fimmta bindi. í þessu bindi eru
nöfn, æviatriði og myndir af
nemendum Samvinnuskólans,
sem útskrifuðust árin 1924,1934,
1944, 1954, 1964 og 1974. Er hef
um að ræða 200 nemendur.
Jafnframt eru í bókinni valdir
kaflar úr fundargerðabókum
skólafelagsins á hverjum tíma,
grein eftir Snorra Þorsteinsson,
saumur. Slíkt er hins vegar ekki
óalgengt í hinum miðstýrðu hag-
kerfum austan járntjaldsins, þar
sem misvitrir embættismenn
stjórna framleiðslunni.
Það er einkum af þessum
ástæðum sem sjálfstæðismenn
leggja áherslu á, að skattheimta
ríkisins, sem nauðsynleg er til að
standa undir óumflýjanlegri
starfsemi þess, sé hófleg. „Það
skiptir meginmáli," segir Jónas H.
Haralz í tilvitnaðri grein, „að ríkið
hagi skattlagningu þannig, að hún
trufli sem minnst skilyrði frjáls
neysluvals."
Hvers vegna
þegir Þröstur
Miklar umræður hafa undan-
farið verið um stefnu Sjálfstæðis-
flokksins og þá hugmyndalegu
vakningu sem nú á sér stað meðal
frjálshyggjumanna. Á undanförn-
um tólf mánuðum hafa þrjár
bækur komið út tileinkaðar frjáls-
hyggjunni. Ólafur Björnsson
prófessor reið á vaðið með bókinni
Frjálshyggja og alræðishyggja:
Heimdallur gaf út bókina
Sjálfstæðisstefnuna. Ræður og
Landssamtökin Líf og land
halda fund á Akureyri laugardag-
inn 23. júní næstkomandi. Fjallað
verður um varðveislu og viðhald
gamalla húsa á Akureyri. Fundur-
inn verður haldinn í Menntaskól-
anum á Akureyri í kjallara
Möðruvalla og hefst ■ kl. 16.00.
Tryggvi Gíslason, formaður skipu-
lagsnefndar Akureyrar, flytur er-
indi um stöðu gamalla húsa í
skipulagi bæjarins. Gísli Jónsson,
fyrrverandi yfirkennara við Sam-
vinnuskólann, um fyrstu árin í
Bifröst og loks ritar Halldór
Kristjánsson um Guðlaug Rós-
inkrans fyrrverandi yfirkennara
skólans, en hann lést árið 1977.
Með útkomu þessarar bókar er
verkið hálfnað, en áætlað var að í
tíu bókum væri gerð grein fyrir
öllum nemendum Samvinnuskól-
ans fratl918 til 1979, en þeir eru
ritgerðir 1929—1979, en í henni
eru tíu greinar eftir jafnmarga
áhrifamenn úr röðum sjálfstæðis-
manna og tileinkuð Sjálfstæðis-
flokknum fimmtugum. Þá er
nýkomin út bókin Uppreisn frjáls-
hyggjunnar, útgefin af Kjartani
Gunnarssyni, og eru í henni
greinar eftir fimmtán unga sjálf-
stæðismenn. í þeirri bók eru tekin
fyrir þau mál sem efst eru á baugi
um þessar mundir og greint frá
hugmyndum frjálshyggjufólks um
hvernig við þau skuli glíma.
Umræðurnar um frjálshyggju
Sjálfstæðisflokksins hófust
annars með grein Þrastar Ólafs-
sonar í Morgunblaðinu 8. apríl
Hugleiðingum vegna greinar
Jónasar H. Ilaralz. Þeirri grein
var síðan svarað lið fyrir lið af
þeim Hannesi H. Gissurarsyni og
Jónasi H. Haralz. Það hefur vakið
athygli að greinum þeirra hefur
ekki verið mótmælt með rökum af
Þresti né neinum skoðanabróður
hans allt fram á þennan dag og
gæti bent til rökþrots sósíalista í
umræðunni um efnahagsstefnu
Sjálfstæðisflokksins og frjáls-
hyggjuna, eða hvers vegna þegir
Þröstur?
formaður húsfriðunarsjóðs Akur-
eyrar, flytur erindi um hlutverk
húsfriðunarsjóðs. Sverrir
Hermannsson, húsasmíðameist-
ari, svarar fyrirspurnum um við-
hald og endurnýjun gamalla húsa.
Sverrir vinnur að endurbyggingu
elsta húss Akureyrar, Laxdals-
húss, auk þess sem hann vinnur að
endurbótum á Grundarkirkju og
Tuliniusarhúsi. Fundurinn er op-
inn öllum.
nokkuð á þriðja þúsund talsins.
Bókin er afgreidd til áskrifenda
og félagsmanna Nemendasam-
bands Samvinnuskólans gegn
greiðslu gíróseðils sem buíð er að
senda út, og einnig fæst bókin að
Hamragörðum, Havallagötu 24 í
Reykjavík, og þar geta menn
einnig gerst áskrifendur. Ritstjóri
Árbókar Nemendasambands Sam-
vinnuskólans er Guðmundur R.
Jóhannsson. (Fréttatilkynning).
Árbók Nemendasambands
Samvinnuskólans komin út
Líf ogland:
Fundur um varðveislu og við-
hald gamalla húsa á Akurey ri