Morgunblaðið - 14.08.1979, Blaðsíða 13

3
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. ÁGÚST 1979
13
I>jódtrú og
þjóðsagnir
Þótt margt sé barnalegt og
grimmt hugsað, er annað háleitt
og djúphugsað, enda hafa þjóðsög-
urnar hvarvetna orðið miklum
skáldum yrkisefni og ótæmandi
uppsprettulind nýrra og ferskra
hugmynda. Menningarlega skipta
þessi ritverk mjög miklu máli, því
þau hafa fengið sérstakan blæ hjá
hverri þjóð fyrir sig. Og þessi
mismunandi blær sem þjóðtrú og
þjóðsiðir, þjóðsagnir og ævintýri
hafa fengið hefur breyst og lagast
með ýmsum hætti eftir þjóðerninu
og þeim skilyrðum sem hver þjóð
hefur átt við að búa. Þegar þjóðin
á við bág kjör að berjast verður
þjóðtrú hennar og þjóðsagnir með
ömurlegum blæ, eða þá hún skap-
ar sér glæsilega töfraheima þar
sem fólkið fær svalað sér í gnótt
allsnægtan þeirrar og fegurðar,
sem hana skortir svo tilfinnanlega
í köldum raunveruleikanum. Þeg-
ar þjóðin lifir í kúgun og við
harðrétti, verður þjóðtrúin myrk
og döpur, sagnirnar svartar og
sorglegar og það sem ljótt er og
djöfullegt skýtur upp kollinum og
vonskan og ranglætið fá yfirhönd.
karlarnir og kerlingarnar sögðu
þær, svo þær hafa þýðingu fyrir
málvísindin líka. Safn Grimms-
bræðra er löngu orðið frægt um
allan heim. En svo við lítum okkur
nær, þá hafa söfn þeirra frænda
okkar Norðmannanna Asbjörns-
ens og Moes einnig orðið fræg
fyrir ágæti sitt. Hér á íslandi voru
brautryðjendur í þessum efnum
þeir Jón Árnason og séra Magnús
Grímsson, sem söfnuðu feiknum
af þjóðsögum og þjóðlegum fróð-
leik og kom safn þeirra út í
Leipzig 1862—64 í tveim stórum
bindum. Tókst þessum heiðurs-
mönnum svo vel að ganga frá
þessu safni, að það er síðan talið
með bestu þjóðsagnasöfnum í
heimi. Ekki hefur hér verið unnið
til einskis.
íslensks skáldskapar. I þessu sam-
bandi má minna þjóðlagasöfnun
séra Bjarna Þorsteinssonar í
Siglufirði og hver áhrif það starf
hafði til dæmis á tónskáldskap
Jóns heitins Leifs, sem hlýtur að
teljast einn athyglisverðasti
brautryðjandi tónlistar, sem ein-
kennir ísland sérstaklega og hefur
haft djúp áhrif á mörg þjóðræk
síðari tíma tónskáld.
Þannig er á því lítill vafi, að
þessar bókmenntir hljóta að vera
sagnfræðingum menningarsög-
unnar merkileg heimild.
Menningarþjóðir hafa fyrir
löngu áttað sig á mikilvægi söfn-
unar alþýðlegra fornfræða. Fyrst-
ir og frægastir þeirra sem þetta
lögðu fyrir sig voru þýsku bræð-
urnir Jakob og Wilhelm Grimm,
sem söfnuðu þjóðsögum af munni
þjóðar sinnar og gáfu þær svo út í
5 bindum (1812—1822). Það sem
einkum var athyglisvert og eftir-
tektarvert í sambandi við aðferð
þessara ágætu bræðra var það, að
þeir létu sögurnar halda sér, bæði
að máli og búningi, eins og
Sófókles
Eins og lesendum þessara
tveggja tilvitnana ætti að vera
ljóst er þýðing Helga Hálfdan-
arsonar gerð af hagleik. Helgi
slakar hvergi á ströngustu kröf-
um um vandvirkni. Eg held að
óhætt sé að segja að sjaldan hafi
honum tekist betur. Kórarnir
eru í senn liðurlega kveðnir og
fallegur skáldskapur. Sama er að
segja um margar orðræður
verksins. Skiptir þá ekki máli
Odípús
að
leiðarlokum
Dionísosar vafnings-kvisti;
hvorki fær sól af heíöi skoðaö
né heldur andvarinn strokíö va
Þessi Bakkosar vfgöu vé,
Dar ;em hann sveimar sasll um nætur
meö sinni glööu dfsa-hirö.
sng
Ekki er rödd kórsins aflminni
þegar flutt er niðurstaða skálds-
ins um vegferð manna:
Bes er at rafa’ekkí'í heiminn iæözt;
en hvepurt, sem birtu dapsins mætti,
er russt bvf baztc aö fá som fyrst
Búsí pantt seg til bat a.
bví :.vegar asVan er horfin h|á
hraöfleyg neé ærsi og brak,
frarn eltlr vegi »eter uuugst<g •>■(!»
fengsæ* 6 tlys og'kviH.
ðfund, ctatur og m>£íst sár
ofsé'kn og dlóöugt sirfö
• .' hvarva’.fia’á lifsíru J.
• o kemur iin, ástla: ;. fvttld.
..iur> ana, döpur og vinuni horfin,
meö la- qiö af böli fullt.
hver talar: Odípús sjálfur, Ant-
ígóna og ísmena dætur hans,
Pólíneikes sonur hans eða Þes-
eifur konungur í Aþenu. Öllum
leggur Helgi orð í munn sem
sómi er að í íslenskum búningi.
Þó má eflaust deila við Helga um
smekk ein? og aðra þýðendur.
Hann er til dæmis stundum full
hátíðlegur þegar einfalt málfar
hæfði betur ið dómi undirritaðs.
En það ber að hafa í huga að
ödipús í Kólónos er verk ætlað
til flutnings og þá sakar ekki
upphafinn stíll og hljómmikil
orð, jafnvel sjaldgæf sögn eins
og korpna. En ekki bj kir mér
fara vel á að nota hana tvisvar
fijna.bg •íelgigerir Á eroumstað
:í taiað um þegar „korpnar
kraftur !íkamans,“ á öðrum
„hugur minn korpnar".
Sá sem næstur kom til skjal-
anna í söfnum slíks efnis og
verulega munaði um var Ólafur
Davíðsson frá Hofi, sem lést Í903.
En hann studdist að vísu við söfn
Jóns Árnasonar og gaf út í 4
bindum 1887—1903 feiknafróðleik
um þessi þjóðlegu efni. Þó að
sjálfsögðu ekki sé ætlunin að fara
að telja hér upp alla þá ágætu
menn, sem hér hafa lagt starf af
mörkum, þá tel ég óhjákvæmilegt
að minnast hér Sigfúsar Sigfús-
sonar á Eyvindará, sem sýnt hefur
slíkan frábæran dugnað við söfn-
un þjóðlegra fræða, aðallega af
Austurlandi, að það er talsvert
meira að vöxtum en allt annað
sem prentað er í þeim fræðum á
íslensku.
Ég hlýt því að fagna endurút-
komu þessarar ágætu bókar Odds
heitins Björnssonar frá Akureyri,
en hann varð einmitt eigandi að
hinu mikla og merkilega safni
Sigfúsar Sigfússonar á Eyvindará
1906. En þar er safn Sigfúsar, eins
og að framan var getið, er að
mestu bundið við Austfirði, þá hóf
Oddur þjóðsagnasöfnun um allt
land og er þessi ágæta bók því
byggð á þessu hvorutveggj a.
Ég minntist hér að framan
lauslega á þessi þjóðlegu fræði
sem hugsanlegar uppsprettulindir
Þessi bók er bæði fögur og
ákaflega vel gerð, því Jónas Jón-
asson frá Hrafnagili vandaði mjög
til útgáfu hennar upphaflega 1908.
Formáli Jónasar er mjög góð
ritgerð. Þá er góð efnisskrá og
eftirmáli eftir Steindór Stein-
dórsson frá Hlöðum, þar sem hann
gerir grein fyrir þessari nýju
útgáfu, nafnaskrá og skrá fyrir
staðanöfn og að lokum registur
hugmynda og hluta. Teikningar
Kristjáns Kristjánssonar og Þóru
Sigurðardóttur prýða þessa
fallegu og gagnlegu bók. Bókin er
öll Bókaforlagi Odds Björnssonar
á Akureyri til sóma.
Ein ritvél.
1
margar
letu rgerði r
Það er ekki lengur

\
spurning um hvaða
rafritvél þú velur, heldur
hvernig letur þú velur í
IBM kúluritvélina.
IBM kúluritvélin hefur
marga kosti umfram
aðrar rafritvélar. Einn er
að geta skipt um letur.
Með einu handtaki má
skipta um leturkúlu og fá
þannig annað letur, sem
kemur að góðum notum
við sérstakar bréfa-
skriftir, skýrslugerðir og
textaskrif.
Nú bjóða SKRIFSTOFUVÉLAR h/f upp á fjórðu leturgerðina í
IBM kúluritvélar. Sú nýja nefnist Courier 10 og bætist þar með í
hóp Advocate, Courier 12 og Scribe, sem þegar eru til með
íslenska stafrófinu.
Biðjiö um letursýnishorn.

^ + .:
HVERFISGATA
’jb ■ & Hverfisgötu 33
s“20560
Við byggjum upp framtíð fyrirtækis þíns.