Morgunblaðið - 13.11.1979, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. NÓVEMBER 1979
Pétur Pétursson þulur:
Utvarpsráð
hálfrar aldar
Útvarpsrekstur er nú á umræðu-
dagskrá. Frjálshyggjumenn ýmsir
er svo nefna sig ræða um afnám
ríkiseinokunar á útvarpi og vilja að
útvarpsrekstur verði frjáls. Þá
spyrja aðrir: Frjáls eins og fuglinn
fljúgandi eða freðinn í klakabönd,
eins og þorskur frá Sölumiðstöð
hraðfrystihúsanna eða Sjávaraf-
urðadeild SÍS?
Texta þeim er hér er skráður er
ekki ætlað að fjalla um þau mál.
Hinsvegar er ekki úr vegi að rifja
upp minningar frá fyrri árum,
einkum með vísan til þess, að nú er
liðin hálf öld síðan útvarpsráð hóf
störf og undirbúning að dagskrá
Ríkisútvarpsins. Til glöggvunar
eru fengnar að láni myndir Hall-
dórs Péturssonar listamanns er dró
upp margar teikningar af starfs-
mönnum útvarpsins við ýmis tæki-
færi. Útvarpsráð tók til starfa í
nóvembermánuði 1929. Fyrsta ráð-
ið skipuðu þeir Helgi Hjörvar er
var formaður. Með honum sátu í
ráðinu þeir dr. Alexander Jóhann-
esson og Páll Isólfsson. Núverandi
útvarpsráð minntist afmælisins
með hófi s.l. fimmtudag.
Fyrsta myndin sem valin er til
birtingar með texta dagsins er frá
Ríkisútvarpinu 1950. Það mætti
kalla hana tilkynningu um breyt-
ingu á dagskrá, en svo sem hlust-
endum er kunnugt koma þær oft
með litlum fyrirvara. Eins og sjá
má er myndin frá jólamánuði.
Harðar og illvígar deilur höfðu
lengi staðið í Ríkisútvarpinu. Hefir
húsdraugur sundurlyndis löngum
fitnað þar á fjósbita, svo sem
púkinn forðum. Þó má eigi gleyma
að þrátt fyrir klið og kurr er þaðan
kann að hafa borist við ýmis
tækifæri eru þó velflest störf unnin
i sátt og samlyndi. En svo sem að
líkum lætur ber oft meira á því er
veldur sundurþykkju og er fremur
haft í hámæli, en það sem unnið er
í bróðerni og af alúð.
En víkjum þá að myndinni
sjálfri og fylgjum hætti listfræð-
inga, þótt ólærð séum og fákunn-
andi. Við byrjum í miðju myndar.
Það fer ekki milli mála að hópur-
inn sem til hliðar stendur fylgist
með atferli lágvaxins manns er
sendir burt af heljarafli, annan, sér
miklu hærri og meiri að vöxtum.
Þar kennum við kappa tvo er
stundum elduðu grátt silfur, Jónas
Þorbergsson útvarpsstjóra og
Helga Hjörvar. Helgi Hjörvar var
skrifstofustjóri útvarpsráðs, fyrsti
formaður þess, útvarpsmaður ald-
arinnar, eins og ég hefi leyft mér
að kalla hann. Þótt ýmsir hafi
unnið sér margt til frægðar í
útvarpi, mun á engan hallað þótt
Helga sé unnt þess heiðurs að bera
þá nafnbót. Lengi hefir mig langað
til þess að koma í verk þeirri
áætlun að standa fyrir plötuútgáfu
á lestri Helga og útvarpsþáttum.
Er raunar furðulegt tómlæti af
stofnuninni að hún skuli geyma
Helga að baki þagnarmúra. En
sleppum umvöndunum og víkjum
að gamanmálum.
„Helgi Hjörvar er ættaður af
Snæfellsnesi og óx þar upp á
skömmum tíma,“ sagði garðyrkju-
bóndinn er átti í ritdeilu við Helga.
Þetta var svar við ummælum
Helga í Tímagrein er hann hafði
lýst nöfnum tveim á Skeiðunum
með svofelldum orðum: „Það búa
tveir Jónar Eiríkssynir á Skeiðun-
um. Annar er göfugmenni. Hinn
býr í Vorsabæ."
Helgi kann að hafa unnið sér það
til óhelgi, að hann var höfðingja-
djarfur maður og eirði illa friði þá
er honum fannst eigi rétt horfa.
Greip hann þá til stílvopns og
taparöxi er hann bar jafnan við
belti. Eða brýndi raust sína svo
sindraði gneistum úr gjallarhorni
og þögn sló á þjóð. Uns kurr og
vopnabrak yfirgnæfði og „horn
skullu á nösum og hnútur flugu um
borð“, svo sem segir í ljóði Gríms
Thomsen um hirð Goðmundar á
Glæsivöllum. Mér er í minni, þá er
Jón Eyþórsson var formaður út-
varpsráðs. Hafði hann gegnt því
starfi lengi og vann jafnan stund
úr degi í skrifstofu útvarpsráðs.
Voru þeir borðnautar hann og
Helgi. Sátu hvor andspænis öðrum
í herbergi á 5. hæð. Voru hæg
heimatökin hjá Jóni, því hann var
jafnframt veðurfræðingur og Veð-
urstofan til húsa á sömu hæð. Nú
ber að geta þess að Jón var tíður
gestur og heimamaður í dagskrá
útvarpsins. Spjallaði oft um daginn
og veginn. Raunar upphafsmaður
þess þáttar og af mörgum talinn
bestur þeirra er þar komu fram.
Kíminn og gamansamur, fróður og
fjöllyndur. Mun Helga hafa þótt
nóg um stjórnsemi Jóns og eigi
grátið þótt annar erfði tign hans og
stöðu í útvarpsráði. Nú er frá því
að segja að það kemur jafnan í hlut
nýkjörins Alþingis að kjósa til
útvarpsráðs. Og menntamálaráð-
herra að skipa því formann. Nú
vissi Helgi að Jón gæfi eigi kost á
sér í útvarpsráð, nema skipa for-
mannssæti.
Er stjórnarskipti urðu kom það
embætti í hlut Sjálfstæðisflokks-
ins. Varð þá ljóst að sjálfstæðis-
maður yrði formaður útvarpsráðs.
Er Helgi spyr ráðabrugg það og
veit af getspeki sinni að Jón muni
ekki taka sæti sem almennur félagi
í ráðinu þótt kjörinn sé, tekur hann
sig til og safnar saman plöggum
Jóns og bókum er hann geymdi í
sameiginlegri skrifstofu þeirra.
Næsta morgun er Jón gengur til
borðs síns, að daglegum hætti, rís
Helgi úr sæti sínu. Tekur pinkil
mikinn og gengur af tign og íþrótt í
átt til Jóns. Afhendir honum pakk-
ann með embættisalvöru og reisn.
Segir: Hér hefir þú þitt dót Jón.
Jón lét sér hvergi bregða. Tróð í
pípu sína og dampaði. Var ýmsu
vanur frá Veðurstofunni, á sömu
hæð. Þar réði ríkjum aldinn reikni-
meistari og heiðursmaður. Að sögn
kunnugra voru engir kærleikar
með þeim Jóni. Var í almæli meðal
starfsfólks að það kæmi jafnan í
hlut Dagbjarts Gíslasonar, loft-
skeytamanns, er var prúðmenni hið
mesta og einstakt snyrtimenni, að
bera boð á milli þeirra og það
jafnvel þótt þeir væru í sama
herbergi. Er í minnum haft, að eitt
sinn er þeir Jón og Dagbjartur sátu
við störf sín í kontórkytru og Jón
spáði kotbændum heyþurrki en
kontóristum og búðarmeyjum sól á
föla vanga, þá hafði forráðamaður
birst í gættinni. Horft í augu Jóns
Eyþórssonar er sneri andliti að
dyrum, en ávarpað baksvip Dag-
bjarts, er sat við tól sín og tæki.
Sagt: Dagbjartur. Viltu skila til
hans Jóns Eyþórssonar að ég hengi
lykilinn hérna á vegginn. Nú fór
sem fyrr, að Jón glotti. Tróð sér í
nýja pípu og bætti í spá sína
hvassviðri undan Eyjafjöllum, eða
hvessir þegar líður á daginn.
Enginn einstaklingur hefir unnið
það þrekvirki sem Helga Hjörvar
tókst, að tæma kvikmyndahús og
borgarstræti, veitingasali og
veizluboð, þá er hann las þýðingu
Frjálsar minn-
ingar úr
innréttingum
ríkisstofnunar
sína á sögu Falkberget: Bör Börson.
Þann lestur man alþjóð enn.
Á „gullöld“ þeirri er setti svip
sinn á allt þjóðlíf þeirra ára mátti
margur þola að vera líkt við Bör
Börsson. Einkum þeir er auðguðust
með skjótum hætti og bárust á eða
fóru sér óðslega í athæfi. Má segja
að slíkt sé vörn snauðrar alþýðu að
skopast að þeim er „verður af
aurum api“, því hver er sá er ei
girnist gullið. Oft bar við að aðrir
en þeir er það átti við, yrðu að sæta
því, að vera jafnað við Bör, þá er
heldri menn efndu til veizlufagnað-
ar. Svo var er Helgi las sögu sína
um veizlur Börs og Ásbjörn Ólafs-
son bauð til sín vinum og kunningj-
um. Veitti Ásbjörn vel að vanda.
Útbýtti gjöfum og glaðningi. Lét
draga velkt klæði og vesöl af
göngumóðum og færa í skínandi
flíkur og skófatnað góðan. Svo sem
þeir muna er þekktu Ásbjörn var
maðurinn gæddur góðum gáfum og
bar gott skyn á ljóð. Undi hann sér
jafnan hvað best í hópi skálda og
listamanna, en gætti þess jafnan
að hafa hið næsta sér gestasveit er
minnti hvað mest á förunauta
Guðmundar biskups góða. Einnig
voru í sveit Ásbjarnar farand-
söngvarar er sungu af viðkvæmni
og innlifun viðeigandi söngva.
Umrætt kvöld voru í hópi gesta
hans tveir kunnir skáldbræður,
Tómas Guðmundsson og Vilhjálm-
ur frá Skáholti. Ásbjörn hafði af
rausn sinni kvatt til starfsmann
þann er gætti fatnaðar og mælt svo
fyrir að Vilhjálmi skyldi færður að
gjöf alfatnaður úr klæði góðu.
Mæltist það vel fyrir í hópi veizlu-
gesta og skartaði nú skáldið í
nýjum flíkum. Nú þótti skáldinu
við hæfi að róma höfðingsskap
þennan í ljóði, svo sem gert var við
1
Á mynd þesaari mi þekkja fjölda
útvarpsmanna. Útvarpsstjórinn þi-
verandi, Jónas Þorbergsson og Helgi
Hjörvar skrifstofustjóri, fyrir miðju.
Til hliöar viö Helga mi sji m.a.
Axel Thorsteinsson og Jón Magn-
ússon. Á tónlistarbis Jón Þórarins-
son, Pil ísólfsson og Þórarinn Guö-
mundsson. i forgrunni fri h. tv.
Jón Múli Árnaaon, Ragnar Árnason
og Pétur Pétursson. Þi er Dagfinnur
Sveinbjörnsson, yfirmaöur tækni-
deildar, Þorsteinn Egilsson, fulltrúi
og Siguröur Þórðarson skrifstofu-
stjóri. Þi koma útvarpsriösmenn.
2
Hér er Jónas Þorbergsson borinn
af riöherrum tveim. Eru það milalok
langvarandi þrastu. Fyrir hópnum fer
Þórarinn Guömundsson og veifar
fiölu sinni. Efst i myndinni trónar
forstööumaður Viögeröarstofu, Jón
Alexandersson. Fjórar konur prýöa
myndina. Þter eru Sigrún Gísladótt-
ir, hljómplötuvöröur, Guörún
Reykholt, Þórleif Norland, og Sig-
ríður Bjarnadóttir, gjaldkeri. Þi mi
kenna þuli og fréttamenn. Pill
ísólfsson þekkist. Aö baki hans er
Baldur Pilmason. Við hlið Pils er
Andrés Björnsson núverandi útvarps-
stjóri. Af útvarpsriðsmönum sjist
Ólafur Jóhannesson, síóar riö-
herra, Sverrir Kristjinsson, sagn-
fræóingur og Siguróur Bjarnason
sendiherra. Helgi Hjörvar, er fremst
i myndinni víö hlió bifreiöarinnar.
3
Á 20 ira afmæli Ríkisútvarpsins
teiknaöi Halldór Pétursson þessa
mynd af fremstu mönnum þess er eigi
fylltu þi flokk þeirra er fögnuöu
þeim tímamótum.
"i